Πέρυσι τέτοιο καιρό, ο Ντάνιελ Φράνκλιν υπέγραφε το κύριο άρθρο της καθιερωμένης, ειδικής έκδοσης του Economist με τις προβλέψεις για την καινούργια χρονιά. Μεταξύ άλλων, ο αρθρογράφος εκτιμούσε ότι στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές θα νικούσε η Χίλαρι Κλίντον, ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες -και πολύ περισσότερο ο υπόλοιπος κόσμος- θα απέφευγαν την οικονομική ύφεση και ότι οι δύο ισχυρότεροι κίνδυνοι γεωπολιτικών αναφλέξεων εντοπίζονταν στα μέτωπα ΗΠΑ - Ιράν και Κίνας - Ταϊβάν.
Βεβαίως, ο Economist δεν αποτελούσε την εξαίρεση, αλλά τον κανόνα. Ακριβώς την περίοδο που ξεκινούσε η κατάρρευση της αμερικανικής αγοράς ακινήτων, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναθεωρούσε τις εκτιμήσεις του για την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη του 2008 προς τα... πάνω! Oσο για τις ανησυχίες περί μιας νέας μεγάλης ύφεσης, τύπου 1929 - '32, οι ορθόδοξοι οικονομολόγοι θα τις έβλεπαν σαν παραληρήματα μανιοκαταθλιπτικών. Η μεγάλη ύφεση ήταν, για τους περισσότερους, κάτι σαν τον Μαύρο Θάνατο, την τρομερή επιδημία πανούκλας στη μεσαιωνική Ευρώπη: ένας εφιάλτης που, απλούστατα, δεν μπορούσε να ξανασυμβεί.
Αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία
Να όμως που ο εφιάλτης έφτασε ξανά στο κατώφλι μας τον «Μαύρο Σεπτέμβρη» του 2008, ύστερα από την κατάρρευση της LehmaBrothers. Και ναι μεν το μεγάλο κραχ απετράπη, αλλά τα χειρότερα βρίσκονται, κατά γενική εκτίμηση, μπροστά μας. Φτάσαμε στο σημείο να απειλούνται με κατάρρευση ακόμη και οι γίγαντες της αμερικανικής αυτοκινητοβιομηχανίας, οι «τρεις αδελφές» του Ντιτρόιτ. Το Ινστιτούτο για την Παγκόσμια Οικονομία (IfW) που εδρεύει στο Κίελο, εκτιμούσε πρόσφατα ότι όχι μόνο η Γερμανία, αλλά και η παγκόσμια οικονομία θα έχουν αρνητική ανάπτυξη το 2009, για πρώτη φορά στον τελευταίο μισό αιώνα.
Από ορισμένες απόψεις, το 2008 προβάλλει ως σημείο καμπής στις διεθνείς υποθέσεις, ένα είδος «1989 από την ανάποδη». Με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, το 1989 έφερε το τέλος του «υπαρκτού σοσιαλισμού» και της διπολικής αντιπαράθεσης ΗΠΑ - ΕΣΣΔ. Ανήγγειλε τη γέννηση αυτού που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «ο κόσμος του Φουκουγιάμα», με την Αμερική στον ρόλο της μόνης υπερδύναμης και τον νεοφιλελευθερισμό συντριπτικά κυρίαρχο.
Αντιθέτως, το 2008 σήμανε την αρχή του τέλους για τον κατά Φουκουγιάμα κόσμο. Η πτώση ενός άλλου «Τείχους», της Γουόλ Στριτ (Wall σημαίνει Τείχος) έκανε διεθνώς κακόφημο τον νεοφιλελευθερισμό και το ιδεολογικό εκκρεμές μετατοπίστηκε από τον Ρέιγκαν και τη Θάτσερ στον Κέινς - ενίοτε, με ολίγον Μαρξ. Στο γεωπολιτικό πεδίο, η Ουάσιγκτον όχι μόνο δεν τόλμησε να επιτεθεί στο Ιράν, αλλά αρκέστηκε σε ρόλο παθητικού παρατηρητή όταν το Κρεμλίνο τιμωρούσε παραδειγματικά ένα κράτος - πελάτη της, τη Γεωργία του Σαακασβίλι. Με τον «πόλεμο των τεσσάρων ημερών», ο Πούτιν χάραξε μονομερώς τα προς Ανατολάς σύνορα του ΝΑΤΟ, διαμηνύοντας στον υπόλοιπο κόσμο ότι η εποχή της αμερικανικής μονοκρατορίας αποτελεί πια παρελθόν.
Στην έκθεση που προετοίμασε για λογαριασμό του νεοεκλεγέντος προέδρου Μπαράκ Ομπάμα, το Εθνικό Συμβούλιο Αντικατασκοπείας (NIC) επισημαίνει ότι η εξασθένιση της παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας των ΗΠΑ εκφράζει μια γενικότερη, κοσμική τάση: τη μετατόπιση πλούτου και ισχύος από τη Δύση στην Ανατολή, κυρίως το τρίγωνο Κίνα - Ιαπωνία - Ινδία.
Είναι χαρακτηριστικό αυτό που έγραψε, στο τεύχος του Νοεμβρίου, η γαλλική πολιτική επιθεώρηση Le Monde Diplomatique: ότι ο Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους αναγκάστηκε, ενδεχομένως, να κρατικοποιήσει τους κολοσσούς των στεγαστικών δανείων Fanny Mae και Freddie Mac (κάτι που του στοίχισε πάμπολλα σαρκαστικά σχόλια περί «σοσιαλμανίας») ύστερα από πιεστικό τηλεφώνημα του Χου Ζιντάο. Βεβαίως, ο Κινέζος πρόεδρος δεν παρακινήθηκε, σ' αυτή του την ενέργεια, από μαρξιστικές- λενινιστικές εμμονές, αλλά από την πραγματιστική πρόθεση να προστατεύσει τις κινεζικές επενδύσεις στην Αμερική. Από την πλευρά του, ο Μπους δεν μπορούσε να παραβλέψει ότι η Κίνα καλύπτει μεγάλο μέρος του αμερικανικού χρέους, αγοράζοντας κρατικά ομόλογα. Δεν είναι εύκολο για κανέναν, ακόμη και για την Αμερική, να πηγαίνει κόντρα στον δανειστή του…
Χωρίς μια τόσο πελώρια, οικονομική και γεωπολιτική κρίση δύσκολα θα μπορούσαμε να φανταστούμε την εκλογή ως προέδρου της Αμερικής ενός μαύρου προέδρου, με τις παράξενες, αριστερές παρέες και το ακόμα πιο παράξενο όνομα, φορτωμένο με τόσο δυσάρεστους συνειρμούς.
Αλλά ακριβώς το μέγεθος των προβλημάτων που έκανε δυνατή την εκλογή του, περιορίζει εξαιρετικά τον μήνα του μέλιτος με την αμερικανική και τη διεθνή κοινή γνώμη. Το κύριο θέμα του τελευταίου τεύχους του περιοδικού Newsweek σημείωνε σχετικά: «Βρισκόμαστε στα πρόθυρα μιας καταστροφής, που ξεπερνά κατά πολύ την αποδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος και επεκτείνεται σε μια βαθιά ύφεση, η οποία οδηγεί σε μείζονα πολιτική αποσταθεροποίηση και συγκρούσεις… Οπως οι ειδικοί υποτίμησαν, σε πρώτο χρόνο, τη γρήγορη επιδείνωση της παγκόσμιας οικονομίας, έτσι τώρα μπορεί να υποτιμούν τις κοινωνικές και πολιτικές εκρήξεις που βρίσκονται στον ορίζοντα».
Ανθρωποι της Γουόλ Στριτ
Ωστόσο, τίποτα δεν δείχνει, μέχρι στιγμής, ότι οι μεγάλες χώρες της Δύσης βρίσκονται ενώπιον μιας ιστορικής αλλαγής παραδείγματος. Ο Μπαράκ Ομπάμα που θριάμβευσε με τη σημαία της Αλλαγής, ανακύκλωσε στα κρίσιμα οικονομικά πόστα της κυβέρνησής του, τους ανθρώπους της Γουόλ Στριτ που κυβερνούσαν και επί Κλίντον και Μπους. Ο «σοσιαλιστής» υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας στην κυβέρνηση του Μεγάλου Συνασπισμού, Πέερ Στάινμπρουκ, κατακεραύνωσε ως ανεύθυνους τους ομολόγους του στη Γαλλία του δεξιού Σαρκοζί και στην κατ' εξοχήν νεοφιλελεύθερη Βρετανία του Μπράουν, λέγοντας ότι «σκορπούν δισεκατομμύρια» δεξιά και αριστερά σε ένα «ασύλληπτο και καταθλιπτικό αμόκ χυδαίου κεϋνσιανισμού».
Από την ένταση της κρίσης και των κοινωνικών κραδασμών το 2009 θα εξαρτηθεί αν υπάρξει ή όχι αλλαγή πορείας. Για την ώρα, πάντως, όλα μοιάζουν να επιβεβαιώνουν την εκτίμηση που τόσο περιστατικά περιέγραψε η συγγραφέας Σούζαν Τζορτζ, στο παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ του Πόρτο Αλέγκρε: «Ο καπιταλισμός είναι σαν το περίφημο ποδήλατο, που πρέπει να κινείται διαρκώς για να μην πέσει. Κυβερνήσεις και εταιρείες ανταγωνίζονται για να δουν ποια μπορεί να κινεί πιο γρήγορα το πεντάλ, τρέχοντας προς τον τοίχο που τις περιμένει».
(από την εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 28/12/2008 )