Μια σειρά παραγόντων και συνθηκών συμβάλλουν στη διόγκωση του δημοσίου χρέους, ενεργώντας μάλιστα πολλαπλασιαστικά προς την κατεύθυνση αρνητικών οικονομικών επιδόσεων.
1 Η ανεπίσημη, μαύρη οικονομία: Συνεχίζει να υπάρχει ένα τεράστιο μέρος του εθνικού εισοδήματος που δεν καταγράφεται, ανήκει στην παραοικονομία και πάνω σε αυτό ούτε επιβάλλονται ούτε εισπράττονται φόροι. Το αποτέλεσμα είναι ότι ενώ οι φορολογικές εισπράξεις των -επισήμως καταγεγραμμένων- επιχειρήσεων είναι ακριβώς στον μέσο όρο της ευρωζώνης, 2,7% του ΑΕΠ, οι φόροι εισοδήματος υστερούν 50% και συνολικά οι άμεσοι φόροι κατά 35% σχέση με τις χώρες της ευρωζώνης (ενώ οι εισπράξεις από τους έμμεσους είναι επίσης στα ευρωζωνικά επίπεδα). Προσέξτε τώρα. Εάν υποθέσουμε ότι το κράτος εισέπραττε τα χρήματα της φοροδιαφυγής, τότε θα μπορούσε όχι μόνο να εξυπηρετήσει σχετικώς άνετα τον δανεισμό του, αλλά και να βελτιώσει τη χρηματοδότηση των δημοσίων αγαθών. Ομως, το πρόβλημα δεν είναι τόσο απλό. Στα 3 εκατ. πολιτών που βρίσκονται κάτω από το όριο φορολόγησης, φωλιάζουν κάθε λογής επαγγέλματα και μικρο-επιχειρηματικές δραστηριότητες οι οποίες συνεισφέρουν μεν στο εθνικό εισόδημα (στο επίσημο και στο ανεπίσημο), όμως πιθανόν πολλές εξ αυτών δεν θα υπήρχαν διότι δεν θα ήταν οικονομικά βιώσιμες. Το δημόσιο χρέος στην ουσία προκύπτει και από την κατάσταση αυτή, ενώ ταυτόχρονα συνιστά και... απαραίτητη προϋπόθεση επιβίωσης των δραστηριοτήτων αυτών. Είναι σαν να επιδοτεί το δημόσιο χρέος τη μη ανταγωνιστική οικονομική δραστηριότητα. Ας αποφάσιζε ο υπουργός να επιβάλει σοβαρά τεκμήρια και τότε θα ξέραμε πόσοι είναι βιώσιμοι στους όρους της ανταγωνιστικής αγοράς. Σε κάθε περίπτωση, το υψηλό δημόσιο χρέος λόγω φοροδιαφυγής αναδιανέμει και το εισόδημα εις βάρος των επίσημων δραστηριοτήτων.
2 Η χαμηλή απασχόληση: Τα τελευταία στοιχεία απασχόλησης δείχνουν ότι στο 3ο τρίμηνο του 2008, η ανεργία των νέων 15-24 ετών αυξήθηκε σε σχέση με πέρσι κατά μία μονάδα, στο 24,3%, ενώ στους 45-54 ετών μειώνεται μόλις στο 4%. Η μεγάλη ανεργία των νέων στέλνει την απασχόληση σε πολύ χαμηλά επίπεδα εξαιτίας των σοβιετικών αγορών κι επομένως οι λιγότερες δουλειές σημαίνουν μικρότερο εισόδημα και λιγότερους φόρους. Η φορολογητέα βάση δηλαδή είναι περιορισμένη, ενώ... χρήση των δημόσιων αγαθών κάνει το σύνολο των πολιτών.
3 Η χαμηλή, πλέον, ανάπτυξη: Το χρέος επιδεινώνεται όταν το επιτόκιο εξυπηρέτησής του υπερβαίνει τον ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης, εκτός κι αν η διαφορά υπερκαλύπτεται με αύξηση του πρωτογενούς πλεονάσματος του προϋπολογισμού από επιπλέον φορολογία. Το άνοιγμα (spread) στο επιτόκιο εξυπηρέτησης που απαιτούν «συντονισμένα» οι ξένοι επενδυτές, προεξοφλεί δύο αρνητικά γεγονότα. Πρώτον, ότι ο ρυθμός μεγέθυνσης της ελληνικής οικονομίας θα είναι χαμηλός, χαμηλότερος του επιτοκίου εξυπηρέτησης του χρέους. Το τελευταίο επηρεάζεται από την εκτίμηση αυτή. Δεύτερον, την αδυναμία του κράτους να εισπράξει τους φόρους που είναι αναγκαίοι για να εξυπηρετείται με σχετική άνεση ο δανεισμός ή/και να περιορίζεται αφού υποκαθίσταται από φορολογικούς πόρους.
Δυστυχώς υπάρχει μία ακόμη επίπτωση της κατάστασης αυτής στην οποία έχει περιέλθει το Δημόσιο. Ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι οι αναγκαίοι φόροι θα εισπραχθούν κανονικά, το αποτέλεσμα θα είναι ο δραστικός περιορισμός της εγχώριας δαπάνης, ο περαιτέρω δηλαδή περιορισμός της μεγέθυνσης του ΑΕΠ, πράγμα που μπορεί να επιδεινώσει εκ νέου το ύψος του δημοσίου χρέους κ.ο.κ. Το πρόβλημα λοιπόν τείνει να καταλήξει σε μια κατάσταση ενός μονίμου φαύλου κύκλου με ελάχιστες πιθανότητες απεμπλοκής.
4 Το πολιτικό σύστημα και η δομημένη σπατάλη γύρω από αυτό: Αντί να περιορίσει τη σπατάλη κατά 10 δισ. όπως είχε υποσχεθεί ο πρωθυπουργός, και να κατευθύνει τα χρήματα στην ενίσχυση των δημόσιων αγαθών, η κατάσταση χειροτερεύει ραγδαία χρόνο με το χρόνο. Ο,τι και να πει κανείς για τη διαφθορά και τη μίζα είναι λίγο. Αυτό που συμβαίνει σήμερα δεν έχει προηγούμενο.
Τελευταία, με αφορμή τη ραγδαία χειροτέρευση των δημοσίων οικονομικών, γίνεται λόγος για την ανάληψη της θέσης του υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών από ανεξάρτητο, μη πολιτικό πρόσωπο. Μα ποιος τεχνοκράτης (λέμε τώρα...), θα μπορούσε να χειριστεί μια κατάσταση τόσο δύσκολη, που απαιτεί πολιτικό με κύρος, αξιοπιστία, πειθώ, βολονταρισμό και ικανότητες, ώστε πρώτον και κύριον, να εξηγήσει την πραγματική κατάσταση της οικονομίας στον λαό και δεύτερον, να τον πείσει για το τι έχει υποχρέωση να κάνει και τι δικαιώματα να υπερασπιστεί;
Ο ΘΟΔΩΡΗΣ ΠΕΛΑΓΙΔΗΣ είναι καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης στο Παν. Πειραιώς.
(από την εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 28/12/2008)