Όλοι παραδέχονται ότι η Ευρώπη διέρχεται μια βαθιά και πολύπλευρη κρίση. Και τούτο διότι αφ' ενός μεν δεν κατόρθωσε να λύσει τα μεγάλα προβλήματα τα οποία την ταλαιπωρούν -οι μειωμένοι ρυθμοί ανάπτυξης, η αυξημένη ανεργία, η διαρκώς αυξανόμενη παράνομη μετανάστευση, το έντονο δημογραφικό έλλειμμα είναι μερικά απ' αυτά- και αφ' ετέρου δεν μπόρεσε -παρά τις δύο προσπάθειες που έγιναν- να θεσμοθετήσει κανόνες που θα επιτρέπουν την πιο εύρυθμη λειτουργία της Ε.Ε., με 27 πλέον κράτη-μέλη.
Για να υπερπηδηθεί η τελευταία αδυναμία καταρτίστηκε η Συνταγματική Συνθήκη, που έλυνε πολλά από τα δυσλειτουργικά προβλήματα. Ομως τα δύο απορριπτικά δημοψηφίσματα το 2005 στη Γαλλία και την Ολλανδία ματαίωσαν την προσπάθεια εκείνη.
Αναζητώντας λύση στη δυσλειτουργικότητα της Ε.Ε. καταρτίστηκε η Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία όμως είχε την ίδια τύχη με τη Συνταγματική: Απορρίφθηκε από τον ιρλανδικό λαό στο πρόσφατο (12/06/08) δημοψήφισμά του. Και έτσι η Ευρώπη βρίσκεται και πάλι σε νεκρό σημείο.
Γι' αυτό το τραγικό αδιέξοδο βαριές ευθύνες φέρουν εκείνοι οι ευρωπαίοι ηγέτες που επέμειναν στη διεύρυνση κατά 12 νέα κράτη, πριν η Ε.Ε. προχωρήσει σε εμβάθυνση των θεσμών της.
Στο γκρίζο αυτό χρώμα η χρονιά που έκλεισε έδωσε μία ακτίνα ελπίδας. Ηταν η προεδρία του Νικολά Σαρκοζί στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.
Ο γάλλος πρόεδρος, με μια εκπλήσσουσα υπερκινητικότητα, κατάφερε ο ρωσογεωργιανός πόλεμος να τελειώσει όσο το δυνατόν συντομότερα και έτσι να αποφευχθεί η επανάληψη μιας «Βοσνίας» στον Καύκασο, που θα τραυμάτιζε θανάσιμα την Ευρώπη.
Κοινή ευρωπαϊκή πολιτική για την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση δεν συμφωνήθηκε, ούτε άλλωστε ήταν εύκολο να επιτευχθεί. Αφ' ενός μεν λόγω της ύπαρξης διαφορετικών οικονομικών συστημάτων στα διάφορα κράτη-μέλη και αφ' ετέρου -και κυρίως- διότι η Γερμανία, ενόψει των εκλογών του φθινοπώρου, ακολούθησε τον δικό της δρόμο. Ομως, πολιτικοί παρατηρητές σημειώνουν ότι με τις αποφάσεις που ελήφθησαν στη Σύνοδο Κορυφής του Δεκεμβρίου περιορίστηκαν όσο ήταν δυνατόν οι επιπτώσεις της κρίσεως. Ο Σαρκοζί μιλώντας στην ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου είπε χαρακτηριστικά: «Αν δεν είχαμε αναλάβει τις ευθύνες μας, πολλά κράτη-μέλη θα είχαν χρεοκοπήσει και το τραπεζικό σύστημα της Ευρώπης θα είχε καταρρεύσει». Η παραπάνω φράση του γάλλου προέδρου χαρακτηρίζεται μεν από υπερβολή, περιέχει όμως ψήγματα αλήθειας.
Η έντονη δραστηριότητα που ανέπτυξε ο Νικολά Σαρκοζί εξέφρασε τη βούληση της Ε.Ε. να αντιδράσει στην κρίση, πράγμα που δημιούργησε ένα αίσθημα εμπιστοσύνης στους ευρωπαίους πολίτες. Και, όπως όλοι μας γνωρίζουμε, στις οικονομικές κρίσεις η ψυχολογία παίζει ουσιαστικό ρόλο.
Ο γάλλος πρόεδρος κατάφερε ακόμη να ληφθεί, με ομοφωνία όλων των ευρωπαίων ηγετών -πράγμα που δεν ανεμένετο- δέσμη μέτρων για τις κλιματικές αλλαγές και την ενέργεια.
Παρά τις παραχωρήσεις που έγιναν, αναγκαίες άλλωστε για την επίτευξη ομοφωνίας, προς τα νέα κράτη-μέλη, είναι γεγονός ότι αποτελεί ένα βήμα και ένα σαφές μήνυμα προς ολόκληρο τον κόσμο να ακολουθήσει το παράδειγμα της Γηραιάς Ηπείρου.
Ακόμη, τέθηκαν οι βάσεις για τη δημιουργία μιας ενιαίας ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής, την οποία, ενώ όλοι έκριναν απαραίτητη, το κάθε κράτος ακολουθούσε δικό του δρόμο.
Τέλος η επανάληψη της διαδικασίας για την επικύρωση από τον ιρλανδικό λαό της συνθήκης της Λισαβόνας επετεύχθη ύστερα από, υπερβολικές κατά την προσωπική μου εκτίμηση, παραχωρήσεις προς τον ιρλανδικό λαό, που είναι ενδεχόμενο να δημιουργήσουν ένα πολύ κακό προηγούμενο για το μέλλον.
Θα πρέπει ακόμη να επισημανθεί ο ουσιαστικός ρόλος, τον οποίο ο γάλλος πρόεδρος διαδραμάτισε μαζί με τη γερμανίδα καγκελάριο, όταν οι δύο αυτοί ηγέτες αντιτάχθηκαν στην απαίτηση του αμερικανού προέδρου για την επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς. Είναι η πρώτη φορά, αν θυμάμαι καλά, που οι ευρωπαίοι ηγέτες επέβαλαν την άποψή τους, σε πλήρη αντίθεση από εκείνη του αμερικανού προέδρου. Είναι η πρώτη φορά που η Ευρώπη σήκωσε ψηλά το κεφάλι, έναντι της αμερικανικής αλαζονείας.
Το καίριο όμως ερώτημα παραμένει. Πού βαδίζει η Ευρώπη; Διερωτώμαι μήπως ήρθε η ώρα να σκεφθούμε πάρα πολύ σοβαρά την άποψη την οποία διατύπωσε πριν από δύο περίπου χρόνια ο τότε βέλγος πρωθυπουργός.
Ο Γκι Βερχοφστάντ, ένας ένθερμος ευρωπαϊστής και με όραμα για την ευρωπαϊκή ενοποίηση, υποστήριξε με το τελευταίο του βιβλίο ότι πρέπει να δημιουργηθεί μια ομάδα κρατών μελών που επιθυμούν να προχωρήσουν στην οικοδόμηση της πολιτικής Ευρώπης.
Στην ομάδα αυτή θα είναι δυνατόν να ενταχθούν μελλοντικά όσα από τα υπόλοιπα κράτη-μέλη το επιθυμούν κάτω από προϋποθέσεις. Το μανιφέστο συμπληρώνεται και με άλλες προτάσεις (π.χ. για ενιαίο χώρο δικαιοσύνης και ασφάλειας, ενιαία εξωτερική πολιτική και ευρωπαϊκό στρατό).
Οι σκέψεις αυτές του Γκι Βερχοφστάντ είναι ρεαλιστικές. Διότι έτσι θα ομογενοποιηθούν τα κράτη μέλη τα οποία μοιράζονται τις ίδιες ανησυχίες, αλλά και εμφορούνται από τις ίδιες ιδέες για το μέλλον της Ευρώπης. Το εγχείρημα, βέβαια, δεν είναι εύκολο. Αξίζει, όμως, να επιχειρηθεί, διότι μόνο έτσι μπορεί να δοθεί μια μεγάλη ώθηση στην Ευρώπη.
Στον αντίλογο που διατυπώθηκε, ότι έτσι δημιουργείται η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων, η απάντηση είναι μία: Μήπως τώρα δεν βρισκόμαστε -λόγω Σένγκεν και ευρώ- στην Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων.
Προσυπογράφω την άποψη Βερχοφστάντ. Την υποστήριξα, άλλωστε, και από το βήμα της ολομέλειας του Ευρωκοινοβουλίου. Διότι πιστεύω ότι είναι η μόνη λύση για να βγει η Ευρώπη από τα αδιέξοδα στα οποία την οδήγησαν άφρονες ηγέτες της.
Ομως για τις τολμηρές αποφάσεις χρειάζονται ηγέτες με όραμα και έμπνευση. Διερωτώμαι, όμως: υπάρχουν άραγε;
Ο Ιωάννης Μ. Βαρβιτσιώτης είναι επικεφαλής της ομάδας των ευρωβουλευτών της Ν.Δ., πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής» και πρώην υπουργός.
(Από την εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 04/01/2009)