Δεκαοκτώ μήνες μετά την πυροδότηση της κρίσης στην οικονομία των ΗΠΑ, οι κεντρικές τράπεζες αναζητούν το βάθος και τη διάρκεια της κρίσης, έχοντας εξαντλήσει το οπλοστάσιο της νομισματικής πολιτικής. Δυστυχώς χρειάστηκε ενάμισης χρόνος για να κατανοήσουν αυτό που ο F. Mishkin (καθηγητής του Columbia και μέλος της Fed έως τα μέσα του 2008) καταγράφει γλαφυρότατα στα εισαγωγικά μαθήματα των «The economics of financial markets» αναφέροντας ότι η κρίση στο χρηματοοικονομικό σύστημα είναι αποτέλεσμα της ασύμμετρης πληροφόρησης των εμπλεκόμενων μελών, που οδηγεί σε επαχθείς επιλογές για τους επενδυτές (adverse selections) στο πλαίσιο του κινδύνου χαλάρωσης της δεοντολογικής - ηθικής μέριμνας (moral hazard), ο οποίος έφτασε σε επίπεδα πλεονεξίας.
Οπως γράφει ο Mishkin οι τέσσερις παράγοντες που χαρακτηρίζουν τις οικονομικές κρίσεις είναι: η αύξηση των επιτοκίων (και ιδιαίτερα των spreads), η αύξηση της αβεβαιότητας, οι επιπτώσεις στην αξία των τίτλων και τα σημαντικά προβλήματα στον τραπεζικό τομέα.
Οι μονεταριστές της Fed προσπάθησαν, μέχρι σήμερα μάταια, να καταπολεμήσουν την κρίση με τεράστια ρευστότητα προς την αγορά και με μηδενισμό των επιτοκίων, παραβλέποντας ότι τα πολύ χαμηλά επιτόκια, σε επίπεδο 1%, ήταν η αρχή της δημιουργίας της φούσκας των subprime mortgage loans καθώς και το γεγονός ότι τα μηδενικά επιτόκια στην Ιαπωνία δεν τη βοήθησαν να ξεπεράσει την οικονομική κρίση επί μία δεκαετία. Ο προσανατολισμός τους ήταν σαφής: στήριξη των μετοχών και της κεφαλαιαγοράς, αδυνατώντας να ελέγξουν τους κινδύνους και τη διάχυση των προβλημάτων στην πραγματική οικονομία.
Επίσης δεν κατανόησαν ότι η παγκοσμιοποίηση αποτελεί φαινόμενο επιτάχυνσης της ιστορίας σε όλα τα επίπεδα. Η επιτάχυνση αυτή διευρύνει τις συνέπειες των κρίσεων εάν δεν υπάρξουν οι κατάλληλοι ελεγκτικοί μηχανισμοί. Είναι ως εάν η Airbus κατασκευάσει αεροσκάφος 850 θέσεων, σε σχέση με τα σημερινά των 300 θέσεων, και αφήσει τις ίδιες τεχνικές προδιαγραφές ελέγχου. Τότε αυξάνουν κατά 550 τα υποψήφια θύματα.
Η σωτηρία - κρατικοποίηση επενδυτικών τραπεζών έρχεται σε κατάφωρη αντίθεση με τη νεοφιλελεύθερη μονεταριστική πολιτική της Fed. Στο πλαίσιο αυτό δεν είναι τυχαίο ότι ο νεοεκλεγείς πρόεδρος Ομπάμα ήδη έχει εξαγγείλει ένα ευρύ πρόγραμμα επενδύσεων, κατανοώντας ότι μόνο με τη δημοσιονομική πολιτική μπορεί να υπάρξει η απαραίτητη προωθητική δύναμη εξόδου από την κρίση.
Στην αντίπερα όχθη, δηλαδή στην Ευρωπαϊκή Ενωση, οι ασύμμετρες επιπτώσεις στις επιμέρους οικονομίες καθιστούν τη λήψη μέτρων νομισματικής πολιτικής πιο αργή και συγκρατημένη, καθώς η δημοσιονομική κατάσταση κάθε χώρας είναι διαφορετική και επομένως απαιτούνται διαφορετικά μέτρα. Ηδη στις περισσότερες χώρες της Ευρωζώνης προσφεύγουν σε δημοσιονομικά μέτρα συμπληρωματικά της νομισματικής πολιτικής, στο πλαίσιο που προβλέπει το «Ευρωπαϊκό σχέδιο οικονομικής ανασυγκρότησης» το οποίο υιοθετήθηκε πρόσφατα από τους αρχηγούς κρατών της Ε.Ε. για την έξοδο από την κρίση. Ενδεικτικά στη Γαλλία οι προγραμματισμένες επενδύσεις της επόμενης πενταετίας συμπυκνώνονται σε διετές επίπεδο.
Η κατάσταση στην Ελλάδα
Η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη έχει ήδη προφυλάξει την οικονομία από κατάρρευση. Ομως το υψηλό δημόσιο χρέος και τα ιδιαίτερα υψηλά ελλείμματα του ισοζυγίου πληρωμών δεν παρέχουν μεγάλα περιθώρια δημοσιονομικών παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση της κρίσης.
Απαιτείται ένα πρόγραμμα αντιμετώπισης των μακροοικονομικών ανισορροπιών. «Το τρίπτυχο των βασικών επιδιώξεων του προγράμματος, δηλαδή η σταθεροποίηση, η διαρθρωτική προσαρμογή και η ανάπτυξη της οικονομίας, πρέπει να θεωρηθεί ένα ενιαίο σύνολο με εσωτερική συνοχή. Αν η λήψη ορισμένων επείγουσας φύσης σταθεροποιητικών μέτρων για την αντιμετώπιση της εκρηκτικής διεύρυνσης των δημοσιονομικών ελλειμμάτων αποτελεί ζήτημα άμεσης προτεραιότητας, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η μονιμότερη σταθεροποίηση της οικονομίας προϋποθέτει την ταυτόχρονη πραγματοποίηση και των δύο άλλων επιδιώξεων». Η πιο πάνω παράγραφος αποτελεί δυστυχώς απόσπασμα από την «έκθεση των σοφών» που είχε συσταθεί υπό την προεδρία του Α. Αγγελόπουλου το 1990. Σίγουρα από τότε έχουν γίνει σημαντικά βήματα στην ελληνική οικονομία, βασικά για τη σταθεροποίηση, την περίοδο 1996-2003. Ομως τα βήματα ήταν αργά και προσέκρουαν πάντα στο «πολιτικό κόστος», και παρά τις εξαγγελίες της κυβέρνησης οι διαρθρωτικές αλλαγές παρέμειναν στα χαρτιά.
Εχει τη δυνατότητα και την έξωθεν καλή μαρτυρία η κυβέρνηση να επισπεύσει τις επενδύσεις του Δ΄ Κοινοτικού Πλαισίου, ως προωθητική δύναμη εξόδου από την κρίση; Πού και με ποιο κόστος θα βρεθούν τα αναγκαία συμπληρωματικά κεφάλαια; Η επίσπευση των αποκρατικοποιήσεων δεν είναι η ορθή πηγή κεφαλαίων, σε μια περίοδο που οι τιμές είναι στο ναδίρ, ενώ ταυτόχρονα απαιτείται η κοινωνική συνοχή. Η οικονομική ιστορία έχει δείξει ότι η προώθηση διαρθρωτικών αλλαγών που θα βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας δεν μπορεί να εφαρμοστεί αν δεν υπάρχει η αναγκαία κοινωνική συνοχή. Η διέξοδος δεν μπορεί να βρεθεί παρά μόνο κάτω από την ομπρέλα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η πολιτική αποφασιστικότητα και οι όροι αναζητούνται.
Ο κ. Χρ. Καλαμπόκης είναι οικονομολόγος, ανώτατο στέλεχος τράπεζας.
(Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 18/01/2009)