Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έχουν νέον πρόεδρο. Έναν πρόεδρο ταλαντούχο, ευφυή, μετρημένο και με πολλές κοινωνικές ευαισθησίες. Συμβαίνει, όμως, ο πρόεδρος αυτός να κληρονομεί σειρά καταστάσεων τις οποίες κανείς, ίσως, προκάτοχός του δεν είχε κληρονομήσει.
Η παγκόσμια οικονομία γνωρίζει την δραματικότερη ύφεση των ογδόντα τελευταίων ετών. Στην Μέση Ανατολή μαίνεται ένας πόλεμος που, κατά το περιοδικό The Economist, ξεκίνησε πριν εκατό χρόνια και μάλλον δεν θα τελειώσει ποτέ. Πολλοί επίσης πόλεμοι βρίσκονται σε εξέλιξη στην Αφρική, ο δε θάνατος εκατομμυρίων ανθρώπων δεν συγκινεί κανέναν –αποτελεί κοινό τόπο. Στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν οι αμερικανικές επεμβάσεις απέφεραν ελάχιστα, ενώ αμαύρωσαν την διεθνή εικόνα των ΗΠΑ και, σε χώρες όπως η Ελλάδα, έστειλαν τον αντιαμερικανισμό στα ύψη. Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία γίνεται όλο και πιο εχθρική προς την Δύση, ενώ η Κίνα ονειρεύεται να γίνει, σε πρώτη φάση, παγκόσμια οικονομική δύναμη.
Στο εσωτερικό των ΗΠΑ, η οικονομική κρίση έχει ήδη προσλάβει επικίνδυνες διαστάσεις και, αν η σημερινή ύφεση εξελιχθεί σε οικονομική αποσυμπίεση, η κατάσταση μπορεί να ξεφύγει από κάθε έλεγχο –ενδεχόμενο το οποίο αποτελεί εφιαλτικό σενάριο για το επιτελείο του προέδρου Ομπάμα. Στις 7 Ιανουαρίου, η Υπηρεσία Προϋπολογισμού του Κογκρέσου (CBO –Congressional Budget Office) έδωσε στην δημοσιότητα στοιχεία τα οποία εκθέτουν τις καταστροφικές επιπτώσεις της τρέχουσας ύφεσης στα δημοσιονομικά της μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου.
Η CBO προβλέπει ότι το έλλειμμα του προϋπολογισμού θα εκτιναχθεί, από τα 455 δισεκατ. δολλάρια το δημοσιονομικό έτος του 2008, το οποίο λήγει στα τέλη Σεπτεμβρίου, στα 1,2 τρισεκατ. δολλάρια φέτος. Θα αντανακλά το 8,3% του ΑΕΠ –το υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί από τα τέλη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Υπολογίζεται, επίσης, ότι το αμερικανικό δημόσιο χρέος θα σκαρφαλώσει, από το 41% του ΑΕΠ φέτος, στο 54% μέσα στο 2010. Ωστόσο, η CBO έχει προειδοποιήσει ότι, αν αυξηθεί περισσότερο το προσδόκιμο ζωής στις ΗΠΑ, τότε το δημόσιο χρέος μπορεί να εκτοξευθεί ακόμη και στο 400% του ΑΕΠ ως τα μέσα του αιώνα. Επίσης, αν η παρατεταμένη ύφεση οδηγήσει σε ανεργία άνω του 10%, τότε οι κοινωνικές αναταραχές θα είναι αναπόφευκτες –με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την οικονομία.
Μία οικονομία η οποία είναι πρώτη στον κόσμο και έχει το ισχυρότερο παγκόσμιο νόμισμα –συνεπώς, η εσωτερική οικονομική διαχείριση στις ΗΠΑ θα έχει επιπτώσεις και στις παγκόσμιες οικονομικές εξελίξεις. Παράλληλα, ως ηγετική δύναμη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, η Αμερική θα χρειαστεί να παίξει πρώτο ρόλο στην καταπολέμηση της παγκοσμίου υφέσεως και στην τόνωση του παγκόσμιου εμπορίου.
Υπό αυτή την έννοια, ο νέος πρόεδρος θα πρέπει να κλείσει τα αυτιά του σε κάποιες σειρήνες που θέλουν προστατευτισμό και απομόνωση. Τέτοιες λύσεις θα ήταν ολέθριες στην παρούσα φάση της παγκόσμιας οικονομίας και ελάχιστα θα προσέφεραν στην αμερικανική οικονομία –η οποία, πάντως, δείχνει να διαθέτει ακόμη ισχυρή φαντασία και νεωτεριστικό πνεύμα. Συγκεκριμένα, για το 2008, οι αμερικανικές εταιρείες κατέθεσαν τις μισές ευρεσιτεχνίες που έγιναν αποδεκτές παγκοσμίως, έναντι 16% των ευρωπαϊκών και 14% των ιαπωνικών. Αν λοιπόν λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι η καινοτομία αποτελεί για τις επιχειρήσεις κορυφαίο συντελεστή παραγωγής, τότε γίνεται ξεκάθαρο ότι οι ΗΠΑ διαθέτουν σοβαρά αποθέματα δημιουργικής φαντασίας, η οποία αποτελεί πρώτη ύλη της καινοτομίας. Επίσης, παρά την κρίση, στην Αμερική είναι αναπτυγμένη και η αίσθηση της επιχειρηματικότητας –μόνον που δύσκολα μπορεί να εκδηλωθεί και να αναπτυχθεί σήμερα, λόγω της πιστωτικής στενότητας.
Γι’ αυτό, ο γνωστός νομπελίστας οικονομολόγος Πωλ Κρούγκμαν, ο οποίος ανήκει στον χώρο των Δημοκρατικών, υποστηρίζει ότι ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα θα πρέπει, στην οικονομική πολιτική, να δώσει έμφαση σε μεγάλες παραγωγικές επενδύσεις και όχι στην τόνωση της ρευστότητας των τραπεζών. Με άλλα λόγια, προτείνεται στον Αμερικανό πρόεδρο να ακολουθήσει κεϋνσιανής εμπνεύσεως οικονομική πολιτική, με σαφή στόχο την καταπολέμηση της ανεργίας μέσω κρατικών επενδύσεων.
Πέρα από όλα αυτά, ωστόσο, ο πρόεδρος Ομπάμα θα πρέπει πολύ σύντομα να εμπνεύσει εμπιστοσύνη στους συμμάχους της Αμερικής και να ξεκινήσει έναν εποικοδομητικό διάλογο μαζί τους. Ο διάλογος αυτός, όμως, θα πρέπει να γίνει και μέσα στο κόμμα του. Ο ίδιος έχει εξαγγείλει πολλές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και έχει υποσχεθεί πολλά πράγματα σε πολλούς ανθρώπους. Τα ταμεία όμως πάσχουν από ρευστό και τα όσα έχει υποσχεθεί στον τομέα της περιθάλψεως κοστίζουν ακριβά.
Τέλος, όπως πολύ σωστά τονίζει και το περιοδικό The Economist, είναι σημαντικό να δει κανείς ποια πολιτική θα εφαρμόσει ο νέος πρόεδρος απέναντι σε αναδυόμενες δυνάμεις όπως η Κίνα, η Ινδία και η Βραζιλία, οι οποίες ήδη διεκδικούν μερίδιο στις παγκόσμιες λήψεις αποφάσεων. Όσον αφορά δε στην χώρα μας, είναι σημαντικό να δούμε ποιά θα είναι η αμερικανική εξωτερική πολιτική έναντι της Τουρκίας, αλλά και στον ευρύτερο χώρο της ΝΑ Ευρώπης.
(Από την εφημερίδα ΕΣΤΙΑ, 20/01/2009)