Η υποβάθμιση των ελληνικών ομολόγων από τον οίκο αξιολόγησης Standard & Poor’s προκάλεσε μια πλημμυρίδα δημοσιευμάτων στον ξένο Τύπο που ξεκινούν από τις παλινωδίες της κυβέρνησης και την απώλεια ελέγχου των εξελίξεων και φτάνουν έως τα φαντασιόπληκτα σενάρια αποχώρησης της χώρας από το ευρώ, ίσως μαζί με την Ιταλία και την Ισπανία που επίσης αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα χρηματοδότησης.
Η επαναφορά του ζοφερού βαλκανικού προτύπου της δεκαετίας του 1990 ως πλαίσιο αναφοράς για την Ελλάδα στα ξένα ΜΜΕ μπορεί στο εσωτερικό της χώρας να αποτελεί ευκαιρία για σκληρή (και δικαιολογημένη) αντιπολίτευση, αν όμως δεν αποτραπεί έγκαιρα κινδυνεύει να δημιουργήσει αρνητικά τετελεσμένα στην Ευρωζώνη, όπου η Ελλάδα θα μπει σε παρατεταμένη επιτήρηση και θα θεωρείται ως ο απροσάρμοστος καλεσμένος που ανά πάσα στιγμή μπορεί να το σκάσει από την οικογένεια. Μια τέτοια εξέλιξη θα προκαλέσει ανήκεστο βλάβη τόσο στη διεθνή θέση της χώρας όσο και στην προοπτική οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας που ακόμα και μια ριζική κυβερνητική αλλαγή πολύ δύσκολα θα μπορέσει να αντιμετωπίσει.
Μέχρι σήμερα δεν φαίνεται ότι υπάρχει αξιόπιστο σχέδιο, αν και η σύσταση του διευθυντηρίου για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης ήταν σωστή ενέργεια. Η κυβέρνηση όμως εξακολουθεί να κυριαρχείται από δημοσκοπικό πανικό και αντί να διορθώσει τις βαθύτερες αιτίες της αποτυχίας, κάνει κινήσεις που ελαφρύνουν κάπως τη βραχυχρόνια πίεση αλλά χειροτερεύουν κατά πολύ τη θέση της ελληνικής οικονομίας το επόμενο διάστημα όταν όντως θα χρειαστούν δυναμικές πολιτικές εναντίον της ύφεσης. Για παράδειγμα:
1. Παρά τους αφελείς πανηγυρισμούς, ήταν λάθος η ολοκληρωτική εγκατάλειψη των μακροχρόνιων ομολόγων και η προσφυγή αποκλειστικά σε βραχυχρόνιο δανεισμό γιατί έτσι ενισχύονται οι φόβοι των αγορών για μόνιμο κλονισμό της ελληνικής οικονομίας. Το πρόβλημα θα επανέλθει οξύτερο σε τρεις μήνες όταν λήξουν τα γραμμάτια και οι δανειακές ανάγκες, αλλά και οι διεθνείς συνθήκες θα έχουν γίνει ακόμα πιο δύσκολες. Μην ξεχνάμε ότι η κρίση μέχρι τώρα έχει προκαλέσει μόνο γρατζουνιές στην ελληνική οικονομία και το πραγματικό πλήγμα θα έλθει το επόμενο εξάμηνο με τη μείωση του τουρισμού, τη συρρίκνωση του αγροτικού εισοδήματος και τη μεγάλη πτώση της ναυτιλιακής δραστηριότητας.
2. Είναι άγνοια κινδύνου η εγκατάλειψη κάθε δημοσιονομικού στόχου με επιχείρημα την αργοπορημένη ευαισθησία για την κοινωνική συνοχή, όταν μάλιστα το Σύμφωνο Σταθερότητας έχει γίνει πλέον αρκετά ευέλικτο και επιτρέπει σε άλλες χώρες να χρηματοδοτούν γενναίες πολιτικές εναντίον της ύφεσης, όπως για παράδειγμα κάνει η Γερμανία με το πρόγραμμα μαμούθ των 50 δισ. ευρώ. Η δημοσιονομική αυτή «παλικαριά» θα οδηγήσει σε περαιτέρω φοροδιαφυγή και θα μεταφραστεί σε αυξημένο κόστος δανεισμού στην επόμενη έκδοση ελληνικών τίτλων που όχι μόνο δεν θα αυξήσει αλλά θα περιορίσει τις δυνατότητες βοήθειας στα φτωχά νοικοκυριά.
3. Είναι λάθος η πρωτοφανής μεθόδευση το κράτος να δίνει χρήματα στον ΟΑΕΔ και αυτός να επιδοτεί άλλες κρατικές υπηρεσίες για να ικανοποιήσουν πελατειακά αιτήματα προσλήψεων, αντί να κατευθύνονται όλα τα διαθέσιμα κονδύλια στην ενίσχυση της πραγματικής οικονομίας και των χαμηλών εισοδημάτων. Η διπλή αυτή δόση κρατισμού θα είναι πολύ δύσπεπτη ακόμα και στους πιο φανατικούς υποστηρικτές της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση, και δεν έχουν μείνει και πολλοί τελευταία.
Επειδή οι κίνδυνοι που απειλούν σήμερα την ελληνική οικονομία μπορεί να οδηγήσουν σε συνέπειες πολύ μεγαλύτερες από τα όρια ενός κυβερνητικού στραπάτσου, χρειάζεται μια εθνική στρατηγική σε τρία μέτωπα για την αποτροπή τους. Συγκεκριμένα:
Πρώτον, ένα αξιόπιστο πρόγραμμα εναντίον της ύφεσης αναλογικά παρόμοιο με το γερμανικό, δηλαδή ύψους περίπου 2 δισ. ευρώ. Τα χρήματα αυτά θα πάνε σε φτωχά νοικοκυριά για να τα ξοδέψουν και να κρατήσουν την ζήτηση, σε βιώσιμες επιχειρήσεις για να διατηρήσουν την απασχόληση και σε δημόσιες υποδομές για να στηρίξουν την ανάπτυξη και να εμποδίσουν την ύφεση στην περιφέρεια. Το ερώτημα είναι βέβαια πού θα βρεθούν τα χρήματα όταν την ίδια στιγμή έχουμε πρόβλημα δανεισμού.
Γι’ αυτό, το δεύτερο μέτωπο είναι η αποκατάσταση των δημοσίων εσόδων. Μην ξεχνάμε ότι ναι μεν η σημερινή δημοσιονομική αποτυχία επιτάθηκε με τη διεθνή κρίση, αλλά είχε επωαστεί πολύ πριν από αυτή. Η κατάσταση το προηγούμενο διάστημα βρέθηκε εκτός ελέγχου κυρίως επειδή κατέρρευσαν τα έσοδα της φορολογίας και το κράτος χρειαζόταν να δανείζεται όλο και μεγαλύτερα ποσά. Αντί για το μικροπολιτικό κλείσιμο του ματιού σε όσους φοροδιαφεύγουν, χρειάζεται καθολική κινητοποίηση για τη συλλογή κρατικών εσόδων ιδίως του ΦΠΑ που πληρώνουν οι πολίτες, αλλά το τσεπώνουν τα μαγαζιά. Ταυτόχρονα είναι καιρός να ανακληθούν οι προκλητικές φοροαπαλλαγές των τελευταίων ετών στα διανεμόμενα κέρδη, στις οφσόρ εταιρείες και σε πολλούς άλλους ευνοηθέντες.
Τρίτο αναγκαίο βήμα είναι ο ριζικός επανασχεδιασμός του κρατικού δανεισμού με ένα ευέλικτο μείγμα μακροχρόνιων και βραχυχρόνιων τίτλων. Χρειάζεται κινητοποίηση της εσωτερικής αποταμίευσης, όχι όμως σε υπερβολικό βαθμό διότι θα οδηγήσει σε μείωση της κατανάλωσης και άλλων επενδύσεων σε μια στιγμή που χρειάζονται για να αποφύγουμε την ύφεση. Κυρίως όμως απαιτείται εντατική παρουσίαση της ελληνικής οικονομίας στις αγορές του εξωτερικού και ιδιαίτερα σε όσες έχουν αποθέματα ρευστότητας, όπως η Κίνα, η Ινδία και τα Εμιράτα. Εκεί θα εξηγούνται τα προβλήματα αλλά και θα καταπολεμάται η γενικευμένη απαξίωση της χώρας που τώρα πολλαπλασιάζεται χωρίς αντίσταση. Διαφορετικά η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας θα εξακολουθήσει να είναι πολύ… Poor και καθόλου Standard.
Ο κ. Ν. Χριστοδουλάκης είναι πρώην υπουργός Οικονομίας.
(Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 18/01/2009)