Ενώπιον σοβαρών διλημμάτων θα βρεθούν αύριο στις Βρυξέλλες οι υπουργοί Οικονομίας και Οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οι οποίοι στο πλαίσιο του συμβουλίου θα συζητήσουν για τα προγράμματα εξόδου από την κρίση των κρατών- μελών.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα ζητήσει από τους υπουργούς να τοποθετηθούν σε μια σειρά από ζητήματα που άπτονται του συντονισμού, κυρίως της πολιτικής μεταξύ των κρατών-μελών. Απαντήσεις ζητούνται στα ερωτήματα, για τη συνεπή και αξιόπιστη εφαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ), για το πότε θα πρέπει να αρχίσει η εξυγίανση, τι θα γίνει με τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.
Σε έγγραφο «προβληματισμού», της Επιτροπής όπως αποκαλείται και θα τεθεί υπόψη των υπουργών, καταγράφονται με τα μελανότερα χρώματα, οι οικονομικές προοπτικές. «Το παγκόσμιο εμπόριο συρρικνούται, ασκούνται δε αυξανόμενες πιέσεις στις οικονομικές και χρηματοπιστωτικές αγορές. Η εμπιστοσύνη νοικοκυριών και των επιχειρήσεων βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο. Η πραγματική οικονομία και ο χρηματοπιστωτικός τομέας έχουν αρχίσει να μπαίνουν σε κύκλο αρνητικών αλληλεπιδράσεων. Μολονότι τα προγράμματα διάσωσης εκ μέρους της ΕΕ έχουν αποτρέψει τον κίνδυνο της κατάρρευσης του χρηματοοικονομικού συστήματος, οι πιστωτικές αγορές εν γένει παραμένουν πολύ ευάλωτες και ακόμα δεν έχει επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος δανεισμός της οικονομίας σε φυσιολογικές τιμές.
Η αποκατάσταση των διαύλων δανειοδότησης παραμένει βασική προτεραιότητα», τονίζεται χαρακτηριστικά. Παράλληλα, έχουν αυξηθεί τα δημοσιονομικής φύσεως προβλήματα λόγω της γοργής αύξησης των ελλειμμάτων σε ολόκληρη την ΕΕ και της διαφοράς του επιτοκίου (spread) των κρατικών ομολόγων σε ορισμένα κράτη-μέλη.
Οι επιμέρους πολιτικές
Ως προς τις επιμέρους πολιτικές στο έγγραφο τονίζεται ότι για τη δημοσιονομική πολιτική το Σχέδιο Ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Οικονομίας (ΣΑΕΟ) που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Δεκέμβριο, το οποίο απαιτεί έγκαιρη και συντονισμένη προσπάθεια ισοδύναμη συνολικά προς το 1,5% περίπου του ΑΕΠ (1,2% από τα κράτη μέλη), τα κράτη μέλη της ΕΕ δραστηριοποιούνται στο να δώσουν αποφασιστική ώθηση για ουσιαστική στήριξη της οικονομίας. Το συνολικό ποσό στήριξης που θα παράσχουν οι δημοσιονομικές πολιτικές το 2009 και το 2010 εκτιμάται μεταξύ του 3% και του 5% του ΑΕΠ. Το 2010 το δημοσιονομικό έλλειμμα προβλέπεται να φθάσει το 4,8%, στο υψηλότερο δηλαδή επίπεδο των 15 τελευταίων ετών.
Η ανάλυση της Επιτροπής υπονοεί ότι τα μέτρα για την τόνωση των δημοσίων οικονομικών, τα οποία εφαρμόζονται από τα μέσα του 2008, συνιστούν μεταβολή των αρχικών σχεδίων του προϋπολογισμού κατά περίπου 1% του ΑΕΠ των 27. Τα μέτρα αυτά, που αποτελούν συνδυασμό μέσων στους τομείς εσόδων και δαπανών, είναι προφανώς επίκαιρα, δεδομένου ότι τα περισσότερα πρόκειται να τεθούν σε εφαρμογή από το 2009, και έχουν εν μέρει προσωρινό και στοχοθετημένο χαρακτήρα, πράγμα που υποδηλώνει ότι μόλις τερματιστεί η κρίση, για να αντιστραφεί η διόγκωση του προϋπολογισμού, θα χρειαστεί πολιτική αποφασιστικότητα.
Μια σύγκριση των απαντήσεων πολιτικής, τόσο από την άποψη των «πακέτων» όσο και της γενικής δημοσιονομικής αντιμετώπισης, δείχνει σημαντικές διαφορές μεταξύ των χωρών οι οποίες αντικατοπτρίζουν, εν μέρει τουλάχιστον, διαφορετικό ύψος χρέους και ελλείμματος. Ειδικά οι χώρες με υψηλά ασφάλιστρα κινδύνου του δημόσιου χρέους τους δεν έχουν επιχειρήσει σημαντική επιλεκτική διόγκωση του προϋπολογισμού. Μερικές εξ αυτών ωστόσο σχεδιάζουν τη στήριξη της οικονομικής δραστηριότητας με την ταχύτερη εφαρμογή των προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε.
Η γενική αξιολόγηση
Τελευταίο αλλά σπουδαιότερο, η γενική αξιολόγηση του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούνται οι δημόσιοι πόροι για την αντιμετώπιση της κρίσης θα πρέπει να λαμβάνει επίσης υπόψη τα μέτρα του χρηματοπιστωτικού τομέα και τις έκτακτες υποχρεώσεις που έχουν ενσωματωθεί στα συστήματα τραπεζικών εγγυήσεων. Έως τώρα, ένα 6% περίπου του ΑΕΠ της ΕΕ έχει χορηγηθεί στον χρηματοπιστωτικό τομέα (ως κεφαλαιοποίηση ή ως στήριξη της ρευστότητας), οι δε εγγυήσεις προς τον χρηματοπιστωτικό τομέα ανέρχονται στο 19% περίπου του ΑΕΠ της Ε.Ε.
Οι διαπιστώσεις αυτές έχουν βαρύνουσες συνέπειες για την εφαρμογή της δημοσιονομικής πολιτικής. Τα επίπεδα χρέους αυξάνονται γοργά, ακυρώνοντας τα κέρδη της τελευταίας δεκαετίας. Πολλά κράτη-μέλη θα υπερβούν το 3% που είναι το όριο ελλείμματος του ΑΕΠ, σε ορισμένες δε περιπτώσεις τα ελλείμματα θα φθάσουν σε πολύ μεγάλο ύψος. Το πλαίσιο του Συμφώνου Σταθεροποίησης και Ανάπτυξης (ΣΣΑ) αποσκοπεί στο να παρέχεται εποικοδομητική συλλογική στήριξη προκειμένου τα δημόσια οικονομικά να επανέρχονται στην σταθερότητα.
Σε ορισμένα κράτη μέλη, η στενή παρακολούθηση των συνθηκών της χρηματοπιστωτικής αγοράς νομιμοποιείται από το συνεχώς διευρυνόμενο άνοιγμα της «ψαλίδας» του δημόσιου χρέους. Μερικά κράτη-μέλη αρχίζουν να φθάνουν σε σημείο όπου η έγκαιρη δημοσιονομική εξυγίανση, ακόμα και σε καιρούς μικρής ή αρνητικής οικονομικής μεγέθυνσης, ενδέχεται να εμπεριέχει λιγότερους κινδύνους για την οικονομία από οποιαδήποτε άλλη πορεία.
Εν πάση περιπτώσει, η μη κατάρτιση στρατηγικών εξόδου από την κρίση, οι οποίες να στηρίζονται σε θεσμικά πλαίσια και δράσεις πολιτικής που να συμβαδίζουν με την οικονομική ανάκαμψη, πιθανόν να προκαλέσει τελικά αρνητικές αντιδράσεις της αγοράς. Το ΣΣΑ βρίσκεται στον επίκεντρο του συντονισμού των δημοσιονομικών πολιτικών της Ε.Ε. και θα πρέπει να διαφυλαχθεί η αξιοπιστία του υπό τις παρούσες περιστάσεις.
Κατά την εφαρμογή του ΣΣΑ θα πρέπει να υπάρξει ένας βαθμός διαφοροποίησης μεταξύ κρατών-μελών, ανάλογα με τις προϋποθέσεις εκκίνησης ενός εκάστου. Σημασία έχει να συμφωνήσει η Ε.Ε. για μια συντονισμένη στρατηγική εξόδου από την κρίση, βασισμένη σε συλλογική παρακίνηση και στήριξη και σε συγκροτημένες αρχές δημοσιονομικής εξυγίανσης. Η στρατηγική αυτή θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις διαφορές μεταξύ κρατών μελών από άποψη περιθωρίου χειρισμών καθώς και τα κοινά προβλήματα της δημοσιονομικής πολιτικής, όπως μεταξύ άλλων η προβλεπόμενη μελλοντική αύξηση των δαπανών σε συνάρτηση με τη γήρανση του πληθυσμού.
Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις
Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις συνιστούν και αυτές βασικό στοιχείο του ΣΑΕΟ, διότι μπορούν να στηρίξουν την απασχόληση, τα εισοδήματα των νοικοκυριών και τη βραχυπρόθεσμη συνολική ζήτηση, να συμβάλουν σε μεγαλύτερη ανθεκτικότητα, να βοηθήσουν για ταχύτερη ανάκαμψη και να αυξήσουν την αξιοπιστία των προσπαθειών δημοσιονομικής τόνωσης. Το τελευταίο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία λόγω της αναμενόμενης κατάστασης των δημοσίων οικονομικών το 2010 οι μεταρρυθμίσεις της υγειονομικής περίθαλψης και των συνταξιοδοτικών συστημάτων θα πρέπει επομένως να συνεχίσουν να ιεραρχούνται υψηλά και να παρακολουθούνται εκ του σύνεγγυς.
Μια πρώτη και εισαγωγική επισκόπηση της Επιτροπής υποδηλώνει ότι τα κράτη μέλη έχουν αρχίσει να προσαρμόζουν τις προτεραιότητές τους στην επιβράδυνση της οικονομίας. Τα περισσότερα μέτρα που υιοθετούνται συμβαδίζουν με το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων της Λισαβόνας. Πολλές μεταρρυθμίσεις μοιάζουν να στοχεύουν στον μετριασμό των άμεσων συνεπειών της επιβράδυνσης (π.χ. η διευκόλυνση της πρόσβασης των ΜΜΕ στα εμπορικά δάνεια, η παροχή στήριξης για την προσωρινή μείωση του χρόνου εργασίας, η στοχοθετημένη εισοδηματική στήριξη για νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα).
Όχι πρόωρη συνταξιοδότηση
Θα χρειαστεί να ληφθεί μέριμνα προκειμένου τα μέτρα χωρίς διαρθρωτικό όφελος να μπορούν να αντιστραφούν όταν και εφόσον τούτο χρειαστεί, έτσι ώστε να μην διαταραχθεί το πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Θα πρέπει να αποφευχθούν τα λάθη πολιτικής των παλαιότερων κρίσεων, όπως η μεγαλύτερη προσφυγή σε συστήματα πρόωρης συνταξιοδότησης. Λόγω επιδείνωσης των δημοσιονομικών θέσεων, θα πρέπει να εξασφαλιστεί η οικονομική αποδοτικότητα των μέτρων διαρθρωτικής πολιτικής και να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα μέτρα δίχως άμεση δημοσιονομική επίπτωση, όπως είναι η μείωση του διοικητικού φόρτου και η φιλελευθεροποίηση των βασικών αγορών.
Τομεακές πολιτικές
Με βάση τις αρχές που έχουν ήδη εμπεδωθεί στα πλαίσια των κοινοτικών πολιτικών για τις κρατικές ενισχύσεις και τον ανταγωνισμό, και λαμβανομένων υπόψη όπου δει των περιστάσεων που επικρατούν σε κάθε συγκεκριμένη χώρα, θα ήταν σκόπιμο να συντονίζονται στενότερα οι δέσμες τομεακής στήριξης και τα μέτρα που επηρεάζουν τη σχετική ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων ανά τα κράτη μέλη της Ε.Ε. (ήτοι οι προϋποθέσεις όσον αφορά την ευελιξία του χρόνου εργασίας, η πρόσβαση των ΜΜΕ σε χρηματοδότηση και η στήριξη της χρηματοδότησης του εμπορίου).
Η κοινή προσέγγιση θα πρέπει να μην διαταράσσει την εσωτερική αγορά, να περιορίζει τον συναγωνισμό ζημιογόνων επιδοτήσεων και να φροντίζει ώστε τα βραχυπρόθεσμα μέτρα να συμβιβάζονται με μακροπρόθεσμες ανάγκες διαρθρωτικής προσαρμογής (π.χ. το περίσσευμα διαρθρωτικών δυνατοτήτων, όταν υπάρχει, δεν θα πρέπει να διατηρείται ως στοιχείο αντιμετώπισης της κρίσης).
Δύσκολη η επικοινωνία
Εν κατακλείδι, θα πρέπει να τονιστεί ότι η επικοινωνία με αντικείμενο τα στοιχεία για την οικονομική κατάσταση και τις προσπάθειες ανάκαμψης θα είναι εξαιρετικά δύσκολη τους ερχόμενους μήνες. Οι κατευθυντήριες γραμμές για τα στοιχεία επικοινωνίας που έδωσε το Συμβούλιο Ecofin του Ιανουαρίου εξακολουθούν να ισχύουν στη συνάρτηση αυτή.
Το μέγεθος του αντικτύπου της επιβράδυνσης στην πραγματική οικονομία, όσον αφορά τα επίπεδα οικονομικής μεγέθυνσης και απασχόλησης, θα γίνει αισθητό κατά το πρώτο και δεύτερο τρίμηνο του 2009, ακριβώς τη στιγμή κατά την οποία οι πολίτες θα πρέπει να πειστούν ότι τα σχέδια ανάκαμψης θα φέρουν συν τω χρόνω αποτελέσματα. Οι κυβερνήσεις θα δεχθούν μεγαλύτερες πιέσεις για να λάβουν πρόσθετα και δαπανηρά μέτρα στήριξης, πλην όμως τα περιθώρια δημοσιονομικών παρεκκλίσεων έχουν πλέον περιοριστεί πολύ.
Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να προβληθεί το μέγεθος του συνολικού ποσού δημοσιονομικής στήριξης που ήδη παρέχει το ΣΑΕΟ. Θα υπάρξει απόλυτη ανάγκη να ιεραρχηθεί η χρησιμοποίηση των δημόσιων πόρων. Νομιμοποιείται επίσης η ορθή επικοινωνία στο θέμα της στρατηγικής εξόδου από την κρίση, καταλήγει το έγγραφο της Επιτροπής.
Το Ελληνικό Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης 2008-2011
(από την εφημερίδα ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, 09/02/2009)