Εκπλήσσει πράγματι η, σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ε.Ε., βαθύτητα της ύφεσης στην ευρωζώνη (-2% περίπου για το 2009), αν και οι περισσότερες χώρες-μέλη και οι τράπεζές τους δεν είχαν μπλέξει με τα λεγόμενα «τοξικά χαρτιά», τουλάχιστον όχι τόσο όσο στην Αμερική.
Ομως, το σημαντικότερο πρόβλημα που δεν έχει επαρκώς τονιστεί μέχρι σήμερα δεν είναι η ύφεση, αλλά η... «ασυμμετρία» στην επιδείνωση των βασικών οικονομικών δεικτών στις χώρες-μέλη. Δεικτών όπως το ποσοστό της ανεργίας και το εξωτερικό εμπορικό έλλειμμα των χωρών. Η «διαφορικότητα» στο ποσοστό ανεργίας δείχνει το διαφορετικό βαθμό οικονομικής ύφεσης, ενώ η κατάσταση στο εμπορικό ισοζύγιο μας πληροφορεί για την κατεύθυνση που πρέπει να πάρει η ισοτιμία του ευρώ ώστε να σταθεροποιηθεί η οικονομία μιας (κάθε) χώρας-μέλους.
Αν κοιτάξετε τα στοιχεία, θα δείτε ότι η ανεργία κυμαίνεται στις χώρες της ευρωζώνης από το 13% στην Ισπανία, στο 7% της Γερμανίας, ενώ ανάλογη είναι και η διαφορά στην πτώση της βιομηχανικής παραγωγής στις δύο χώρες (Γερμανία -3,9%, Ισπανία -11%). Στο εμπορικό ισοζύγιο η Γερμανία διαθέτει τεράστιο πλεόνασμα 280 δισ. δολάρια (2008), ενώ η Ισπανία έλλειμμα 154 δισ. δολάρια (2008).
Οι παραπάνω οικονομικές επιδόσεις οπωσδήποτε καθορίζουν και τις κατάλληλες οικονομικές συνταγές θεραπείας. Για παράδειγμα, δεν χωρά αμφιβολία ότι η ισπανική ύφεση είναι τόσο απότομη και βαθιά που σίγουρα χρειάζεται επιθετικότερη δημοσιονομική πολιτική και διευκολυντική νομισματική πολιτική που να αγγίζει το «τζάμπα χρήμα», δηλαδή το μηδενικό επιτόκιο στο ευρώ. Αντ' αυτών, η συζήτηση σήμερα στην Ευρώπη αφορά τη... δημοσιονομική «επιτήρηση».
Το ζήτημα είναι ότι για πρώτη φορά από τη δημιουργία του ευρώ, η ΕΚΤ αλλά και οι ευρωπαϊκές αρχές αντιμετωπίζουν μια πραγματική ύφεση αλλά και μια πραγματική κρίση ασυμμετρίας της ύφεσης, δηλαδή των σοκ της ζήτησης, αφού η μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και οι συνέπειές της απαιτούν διαφορετικές πολιτικές.
Και ο πρωτοετής φοιτητής των οικονομικών γνωρίζει ότι στην περίπτωση χώρας με μεγάλο εμπορικό έλλειμμα απαιτείται είτε ευελιξία προς τα κάτω των τιμών και των μισθών, είτε εναλλακτικά... υποτίμηση του νομίσματος για να αποκατασταθεί η ανταγωνιστικότητα και να συρρικνωθεί αποφασιστικά το εξωτερικό έλλειμμα. Φυσικά, δεν ισχύει το ίδιο για μια χώρα όπως η Γερμανία με μεγάλο εμπορικό πλεόνασμα.
Αλλά και η βαθύτητα της ύφεσης, όπως και το εύρος της ανεργίας, χρειάζονται αναλόγως διακριτές νομισματικές πολιτικές. Και όχι μόνο. Στην περίπτωση των διψήφιων ποσοστών ανεργίας, είναι ανάγκη μια νομισματική πολιτική χαμηλών επιτοκίων να «συμπληρωθεί» με επεκτατική δημοσιονομική πολιτική «διέγερσης» που να τονώνει τη δαπάνη αποφασιστικά πέραν και του ευρωπαϊκού επιτρεπτού ορίου του δημοσιονομικού ελλείμματος 3%.
Η ρύθμιση περί «μη διάσωσης», όπως και το όριο του 3% δημοσιονομικού ελλείμματος, αποδεικνύονται έτσι σήμερα εντελώς ανεφάρμοστα ή και επικίνδυνα υπό κάποιους όρους. Στην παρούσα συγκυρία, μια απαγόρευση ή και τιμωρία με πρόστιμο και επιτήρηση μιας χώρας που υπερβαίνει το 3%, θα μπορούσε να βυθίσει ακόμη βαθύτερα την ευρωζώνη σε ύφεση. Η απαγόρευση κοινοτικής βοήθειας και γενικά δανεισμού μιας χώρας σε δημοσιονομική δυσκολία όπως κάποιες «μεσογειακές χώρες», θα μπορούσε να έχει τα ίδια αποτελέσματα μια και η εν λόγω χώρα είτε θα έπρεπε να καταφύγει και να υποστεί, αυτή την περίοδο, τις (κερδοσκοπικές) ακριβές διεθνείς αγορές, είτε να μειώσει δραστικά μισθούς και δημόσιες δαπάνες με οικτρά οικονομικά και κοινωνικά αποτελέσματα για όλους, είτε να αρχίσει να σκέφτεται... την αποχώρησή της από την ευρωζώνη.
Η τελευταία αυτή περίπτωση θα σήμανε μια άνευ προηγουμένου πίεση και «κερδοσκοπία φημών» και για άλλες χώρες, γεγονός που θα οδηγούσε και αυτές σε απαγορευτικό κόστος δανεισμού και τελικά, χρεοκοπία.
Οι καλές προθέσεις των «Βρυξελλών» δεν αρκούν και οι διοικητικές απαγορεύσεις ή οι ιδεολογικές εμμονές μπορεί να οδηγήσουν στα αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Στην περίοδο αυτή, το έλλειμμα ευρωπαϊκής ηγεσίας αλλά και η έλλειψη ενός κεντρικού ευρωπαϊκού «Treasury» για το ευρώ δυσκολεύουν τα περιθώρια επιθετικών κινήσεων. Δυστυχώς, η σφοδρότητα της κρίσης στη Μ. Βρετανία, αλλά και η μη συμμετοχή της χώρας αυτής στο ευρώ, δεν επιτρέπει στον Γκόρντον Μπράουν να παίξει ενεργότερο ρόλο στην Ευρώπη. Ισως, η πίεση χαρισματικών και ικανών ηγεσιών θα μπορούσε τελικά να επιβάλει τουλάχιστον στις πλεονασματικές χώρες της Ε.Ε. όπως η Γερμανία κ.ά. να δαπανήσουν περισσότερα ώστε να τονώσουν τις εξαγωγές και της υπόλοιπης Ευρώπης. Ιδίως των χωρών με ελλειμματικά εμπορικά ισοζύγια και να μειώσουν τις ασυμμετρίες. Για όσους πιστεύουν ότι η Γερμανία παίρνει έτσι μόνη της ένα κόστος, δεν καταλαβαίνουν ότι η ίδια η χώρα απειλείται στο τέλος από την ίδια της την τσιγκουνιά, αφού δεν θα αργήσει η ώρα που το εξωτερικό της πλεόνασμα θα εξαλειφθεί υπό το βάρος της ασυμμετρίας αλλά και της κατάρρευσης της ευρωπαϊκής ζήτησης...
(Ο κ. Θοδωρής Πελαγίδης είναι καθηγητής οικονομικής ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς).
(Από την εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 08/02/2009)