Η οικονομική κρίση παρουσιάστηκε σε πολλούς εγχώριους υποστηρικτές του κρατισμού, σοσιαλιστές ή μη, ως ευκαιρία για ρητορική revanche έναντι των ιδεολογικών τους αντιπάλων. Σε διεθνές επίπεδο όμως, κρατιστές και νεοφιλελεύθεροι θα συμφωνούσαν ότι στην χώρα μας, πριν τεθεί θέμα optimum, απαιτείται σημαντικός περιορισμός του κράτους και των παραφυάδων του.
Για γεωπολιτικούς και ιστορικούς λόγους, η ελληνική περίπτωση συνιστά ιδιαιτερότητα, η οποία ολίγη σχέση έχει με τα διλήμματα που τίθενται στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Εν τούτοις, και στην ιδεολογία κυριαρχεί ο μεταπρατισμός. Στην Ελλάδα δεν παράγεται ενδογενής πολιτική σκέψη˙ εισάγονται αντιπαραθέσεις που αναφέρονται σε τελείως διαφορετικές συνθήκες. Η συζήτηση για την κρίση μάς αφορά κυρίως ως Ευρωπαίους. Για την γεωπολιτική σκέψη, η οποία έχει βασικό αντικείμενο την διαλεκτική ανάμεσα στο άνοιγμα και το κλείσιμο του γεωγραφικού χώρου, οι πρόσφατες εξελίξεις ήταν αναμενόμενες.
Το άνοιγμα είναι παράγων προόδου και αλλαγής. Ζήσαμε μιά συναρπαστική εποχή ανοίγματος, την Παγκοσμιοποίηση. Η γενικευμένη, όμως, κυκλοφορία ανθρώπων, ιδεών, προϊόντων και κεφαλαίων συνεπάγεται και αρνητικές συνέπειες. Η έλλειψη φραγμών επιτρέπει την διάδοση των προβλημάτων σε παγκόσμια κλίμακα˙ και μάλιστα σε οξεία μορφή. Η Ανθρωπότητα ενδέχεται π.χ. να αντιμετωπίσει μιαν υγειονομική καταστροφή, αν κάποιος θανάσιμος μεταλλαγμένος ιός αξιοποιήσει την ανεμπόδιστη κυκλοφορία των ανθρώπων. Αν ο οικονομικός χώρος δεν ήταν τόσο ενοποιημένος, η οικονομική κρίση δεν θα είχε επεκταθεί γεωγραφικά και με τέτοια ένταση.
Την ευφορία από τα αγαθά της Παγκοσμιοποίησης διαδέχεται η ανησυχία. Οι υπέρμαχοι του κρατισμού και του προστατευτισμού ανεβάζουν τους τόνους. Διαπράττουν το ίδιο σφάλμα με τους αντιπάλους τους: θεωρούν ότι τίθεται θέμα επιλογής ανάμεσα στο άνοιγμα και το κλείσιμο του γεωγραφικού χώρου -εν γένει. Το πραγματικό, όμως, ζήτημα είναι η διαχείρισή τους. Οι ουσιαστικές αποφάσεις αφορούν:
Α. τους ρυθμούς αλλαγής, καθώς οι κοινωνίες χρειάζονται χρόνο για να προσαρμοστούν στις γεωγραφικές ανακατατάξεις.
Β. την γεωγραφική κλίμακα, καθώς κάθε σύνορο που υποβαθμίζεται συνεπάγεται την ανάδυση άλλων συνόρων -η κατάργηση του Σιδηρού Παραπετάσματος δημιούργησε ανεξάρτητα κράτη στον τέως σοβιετικό χώρο.
Η κρίση αργά ή γρήγορα θα ξεπεραστεί˙ δεν πρέπει, όμως, να συγκαλύψει τα δομικά προβλήματα. Η Παγκοσμιοποίηση οδηγεί θεωρητικά στην εξίσωση της αμοιβής της εργασίας. Οι εργάτες, Γερμανοί ή Κινέζοι, οι προγραμματιστές υπολογιστών, Αμερικανοί ή Ινδοί θα αμείβονται εξ ίσου. Αν μια τέτοια εξέλιξη προχωρήσει ταχύρυθμα, θα προκληθούν καταστροφικές κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις, παγκοσμίως. Επιβάλλεται, λοιπόν, επιβράδυνση, κάποτε και παροδική αναστροφή της δυναμικής αυτής. Ο χρόνος είναι ζωτικός παράγων.
Η επιστροφή σε κλασσικούς προστατευτισμούς, δηλαδή στην γεωγραφική κλίμακα των εθνικών κρατών, περικλείει επίσης σοβαρούς γεωπολιτικούς κινδύνους. Για τα περισσότερα κράτη συνιστά οικονομικό παραλογισμό. Η διαδρομή της Αλβανίας κατά την ψυχροπολεμική περίοδο είναι γελοιογραφική απεικόνιση τέτοιων επιλογών. Η διανυόμενη κρίση είναι ευκαιρία να αναδυθούν νέες μορφές οργάνωσης του διεθνούς χώρου. Όσο ταχύτερη η αναδιάρθρωση, τόσο μειώνονται οι κίνδυνοι για γενικευμένη καταστροφή, τόσο λιγότερο θα υποφέρουν οι λαοί.
Πρωτοπόροι στην εξερεύνηση του γεωπολιτικού μέλλοντος είναι οι Αμερικανοί. Σήμερα, μετά από δεκαετίες ανοίγματος, ετοιμάζονται να στραφούν προς τα έσω, να αποδεχθούν καταναλωτικές θυσίες, να ανασυγκροτήσουν την οικονομική βάση και την κοινωνική και πολιτική τους συνοχή. Η Κίνα θα αναγκαστεί, επίσης, να στραφεί προς το εσωτερικό της, για να διορθώσει τις παραμορφώσεις από την ξέφρενη πορεία προς τις εξαγωγές.
Στην δική μας ήπειρο, διέξοδος παραμένει το ευρωπαϊκό όραμα. Όμως, η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση συνδυάζει όλα τα αρνητικά: ο οικονομικός της χώρος ανοίγεται πλήρως στον παγκόσμιο, ο πολιτικός παραμένει διαιρεμένος σε εθνικά πλαίσια. Οι κοινωνικές εντάσεις τις οποίες δημιουργεί η Παγκοσμιοποίηση μεταφράζονται, κατά συνέπεια, σε εθνικούς προστατευτισμούς. Αν οι γεωγραφικές κλίμακες δεν συγκλίνουν στο ευρωπαϊκό επίπεδο, θα αναβιώσουν οι χειρότεροι εφιάλτες της ευρωπαϊκής Ιστορίας.
Ανάμεσα στις τεκτονικές αυτές αλλαγές, οι θριαμβολογίες των εντοπίων κρατιστών είναι αστειότητες. Αντί της βυζαντινολογίας, επιβάλλεται ενεργός συμμετοχή στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι: εκεί κρίνεται το μέλλον μας.
(Από την εφημερίδα ΕΣΤΙΑ, 24/02/2009)