Tο καλοκαίρι του 401 έγινε η μάχη στα Κούναξα. Ο Κύρος, σατράπης της Λυδίας, κινήθηκε για να ανατρέψει τον Μεγάλο Βασιλέα και αδελφό του Αρταξέρξη. Είχε την υποστήριξη της μητέρας τους Παρεισάτιδος και ένα «κρυφό» σπαρτιάτικο εκστρατευτικό σώμα υπό την αρχηγία του Κλέαρχου, τους περίφημους Μύριους που ήταν περίπου 13.500.
Στη μάχη στα Κούναξα ο Κύρος σκοτώθηκε και ο στρατός του διαλύθηκε. Στη διάρκειά της, οι Σπαρτιάτες υπό τον Κλέαρχο κατατρόπωσαν την αριστερή πλευρά του σώματος του Αρταξέρξη, αλλά με τον θάνατο του Κύρου αυτό ήταν πια χωρίς καμιά σημασία.
Το εκστρατευτικό σώμα βρέθηκε σε μία δίνη χωρίς προηγούμενο. Το περιβάλλον ήταν απόλυτα εχθρικό, ο μεγάλος αρχηγός είχε σκοτωθεί, δεν υπήρχαν προμήθειες για τη συντήρησή τους και βρίσκονταν τουλάχιστον 800 χιλιόμετρα από οτιδήποτε μπορούσε να αναγνωρισθεί ως φίλιο. Δεκαοκτώ μήνες αργότερα το σώμα έφτασε στην Τραπεζούντα και στη συνέχεια στο Βυζάντιο της Μαύρης Θάλασσας, και με οργανωμένο τρόπο μεταφέρθηκε στη Νότια Ελλάδα.
Ολα αυτά τα εξιστορεί με θαυμαστή λιτότητα ο Ξενοφών στην Κάθοδο των Μυρίων. Αν υπάρχει κάτι που ξεπερνά την ιστορική περιγραφή, είναι το μάθημα διαχείρισης κρίσης που βγαίνει χωρίς βία από την εκπληκτική διήγηση.
Τρία στοιχεία στενά δεμένα μεταξύ τους έσωσαν 8.500 άνδρες κυριολεκτικά στο πουθενά:
Πρώτον, η οραματική ελπίδα της επιστροφής, με τον σαφέστατο αντικειμενικό σκοπό, τη θάλασσα, που οπωσδήποτε οδηγούσε πίσω στην πατρίδα. Η ιαχή «θάλαττα - θάλαττα» σήμανε την επιτυχία του στόχου. Η εμμονή στην ελπίδα της επιστροφής επέτρεψε στα μέλη του σώματός του να αντέξουν τις μάχες, τις καιρικές συνθήκες, τη φυσική τάση απαισιοδοξίας και τις διασπαστικές κοινωνικές δυνάμεις που εμφανίζονται όταν η πίεση είναι μεγάλη.
Δεύτερον, η οργάνωση και η πειθαρχία του εκστρατευτικού σώματος ήταν σπαρτιάτικη και διευκόλυνε την ομοιογενή συμπεριφορά του και την αποτελεσματική άσκηση ηγεσίας. Ακόμα και όταν οι στρατηγοί του, συμπεριλαμβανομένου του Κλέαρχου, συνελήφθησαν και σκοτώθηκαν από τον Τισσαφέρνη, το σώμα παρέμεινε οργανωμένο, εξέλεξε νέο αρχηγό, τον Χειρίσοφο, και συνέχισε την πορεία του.
Τρίτον, το δόγμα της πορείας με ελάχιστη αντίσταση. Η κίνηση προς βορράν εμποδιζόταν από εχθρικές φυλές, ποτάμια και τα ατελείωτα βουνά του Ταύρου. Με μακροπρόθεσμη κατεύθυνση τον βορρά, το σώμα άλλαζε συνεχώς πορεία ώστε να συναντά όσο το δυνατόν μικρότερες δυσκολίες. Ετσι κατά περιόδους πηγαίνει δυτικά ή ανατολικά, αλλά πάντα γυρνούσε προς τον βορρά συνεχίζοντας ακατάβλητα την πορεία προς το στόχο του.
Ο Ξενοφών κράτησε την ιστορία αυτή ζωντανή μέσα στους αιώνες και τώρα τη χρειαζόμαστε. Για να βγούμε από τη δυσκολία μας, που σε μεγάλο βαθμό δεν προνοήσαμε να αποφύγουμε, μέσα σε ένα μη φιλικό περιβάλλον πρέπει να βρούμε μέσα στο πλαίσιο της θεσμικής μας λειτουργίας τα τρία αυτά στοιχεία.
Πρέπει να αποκτήσουμε την ελπίδα ότι υπάρχει έξοδος από τη μιζέρια και να της δώσουμε μια σαφή εικόνα. Θέλουμε τη δικιά μας «θάλαττα» για να πιστέψουμε στην αξία της πορείας. Πρέπει να μένουμε απόλυτα εστιασμένοι σ’ αυτό που θέλουμε να έχουμε στο μέλλον. Αν χαθεί η ελπίδα δεν αξίζει να ζεις τις δυσκολίες, και οι προσωπικές στρατηγικές υποκαθιστούν τη συλλογική. Αυτό είναι το πρώτο πολιτικό αίτημα του καιρού.
Πρέπει να βελτιώσουμε την οργάνωση και την πειθαρχία της κοινωνίας μας για να μπορεί να ταξιδέψει χωρίς να διαλυθεί. Η ασυδοσία και η απαξία δεν χωρούν και στο πλαίσιο της δυσκολίας μας είναι πράξεις υπονόμευσης και προδοσίας του μέλλοντος. Αυτό είναι το δεύτερο πολιτικό αίτημα του καιρού.
Πρέπει να διαλέγουμε συστηματικά τα μονοπάτια ελάχιστης αντίστασης χωρίς να ξεχνάμε πού τελικά πάμε. Δεν χρειάζονται άχρηστες μάχες, ψεύτικοι εχθροί, και επιφανειακοί ηρωισμοί. Θέλουμε εξυπνάδα και αναγνώριση του τοπίου, γρήγορη κίνηση και μόνιμη αναφορά στο τέλος που επιδιώκουμε. Αυτό είναι το τρίτο πολιτικό αίτημα του καιρού.
Το μέλλον μας το ορίζουμε εμείς, άλλο αν δεν τα έχουμε καταφέρει καλά μέχρι τώρα. Μόνο μια κοινωνία που πιστεύει ότι το ορίζει, που πιστεύει ότι αξίζει να πειθαρχεί για να το πετύχει και που είναι έξυπνη και ευέλικτη στην προσπάθειά της θα βρει τελικά τη «θάλαττά» της.
O δρ Κώστας Σ. Μητρόπουλος είναι πρόεδρος του Δ.Σ., Eurobank EFG Telesis Finance
(Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 11/03/2009)