Η πρόσφατη σύνοδος στη Σόφια για την Ενεργειακή Ασφάλεια (24-25 Απριλίου) ανέδειξε για μία ακόμη φορά τις δυσκολίες που υπάρχουν για τη δημιουργία εναλλακτικών οδών μεταφοράς αερίου από την πλούσια σε κοιτάσματα Ασία προς την ενεργειακά πεινασμένη Ευρώπη. Ως γνωστό η κατανάλωση φυσικού αερίου στην Ευρώπη βαίνει διαρκώς αυξανόμενη και οι εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του ΙΕΑ ομιλούν για περαιτέρω κλιμάκωση στη ζήτηση, η οποία παρά την τρέχουσα κρίση, αναμένεται να διαμορφωθεί στα 730 BCM μέχρι το 2020, δηλαδή 40% αύξηση σε σύγκριση με τα σημερινά επίπεδα. Αυτό σημαίνει ότι η Ε.Ε θα φθάσει να εισάγει το 73% του αερίου που θα χρειασθεί, από το 61%που εισάγει σήμερα αυξάνοντας έτσι σημαντικά το βαθμό εξάρτησής της.
Δύο είναι τα βασικά ερωτήματα που τίθενται. Πρώτον ποιες χώρες θα έχουν επαρκή παραγωγή για την κάλυψη αυτών των τεράστιων αναγκών σε μακροπρόθεσμη βάση και δεύτερον με ποιο τρόπο θα μεταφερθεί το αέριο προς τις Ευρωπαϊκές αγορές.
Πέρα από την Β. Αφρική και τη Νορβηγία οι άλλες περιοχές στην Ασία είναι δεδομένες και συμπεριλαμβάνουν πρωτίστως τη Ρωσία η οποία και διαθέτει αποδεδειγμένα τα μεγαλύτερα αποθέματα παγκοσμίως και με τη μεγαλύτερη αναλογικά παραγωγή. Ακολουθούν το Ιράν, και οι άλλες πέριξ της Κασπίας χώρες όπως το Τουρκμενιστάν, το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Αζερμπαϊτζάν. Αυτές οι χώρες είναι ανερχόμενες ενεργειακά αφού την τελευταία 15ετία έχουν καταφέρει, αποσχισμένες από την πάλαι ποτέ Σοβιετία, να αναπτύξουν είτε αυτοδύναμα είτε με τη βοήθεια Δυτικών Εταιρειών μέρος από τα σημαντικά κοιτάσματα υδρογονανθράκων που διαθέτουν.
Μόνο από τη Ρωσία η Ευρώπη σήμερα προμηθεύεται 25% του αερίου της ενώ ευελπιστεί ότι σύντομα θα μπορέσει να εισάγει και από το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο αν και με πολύ μικρότερα αποθέματα από τη Ρωσία αναπτύσσει νέα κοιτάσματα και πιο συγκεκριμένα τη δεύτερη φάση του τεράστιου πεδίου Shah Deniz (SDΙΙ). Ακόμη ευελπιστεί ότι θα εισάγει αέριο από το Τουρκμενιστάν και το Καζακστάν εφ’ όσον μπορέσει να κατασκευαστεί ένας υποθαλάσσιος Κασπιανός αγωγός, γνωστός ως Trans Caspian. Το δε Ιράν, το οποίο ήδη προμηθεύει αέριο στην Τουρκία μέσω του αγωγού Tabriz – Erzerum, και έχει τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα του κόσμου μετά τη Ρωσία, δεν συμπεριλαμβάνεται στους σχεδιασμούς της Ε.Ε λόγω των αφόρητων πιέσεων που εξασκεί, ακόμα και σήμερα επί προεδρίας Obama, η κυβέρνηση των ΗΠΑ στην Ευρώπη και αποβλέπει στην οικονομική απομόνωση της χώρας με πρόσχημα το πυρηνικό της πρόγραμμα.
Για να μεταφερθεί το αέριο από Ανατολάς προς Δυσμάς σχεδιάζονται μία σειρά από αγωγούς οι κυριότεροι, και πιο προχωρημένοι από πλευράς σχεδίασης, από τους οποίους είναι ο γνωστός South Stream που προωθείται από τη Ρωσία, ο Nabucco που ελέγχεται από κοινοπραξία Ευρωπαϊκών εταιρειών, ο ITGI που προωθεί Ελλάδα – Ιταλία και ο Trans – Adriatic Pipeline (TAP) που υποστηρίζεται από Ελβετο – Νορβηγική κοινοπραξία. Ακόμη υπάρχει και ο αγωγός White Stream που ελέγχεται από άγνωστες μέχρι στιγμής Αμερικανικές εταιρείες (δηλαδή αποτελεί την Αμερικανική σφήνα στην περιοχή) και ευελπιστεί να μεταφέρει και αυτός Αζέρικο αέριο υποθαλασσίως στην Ουκρανία, μέσω Γεωργίας, και από εκεί στην Κεντρική Ευρώπη.
Έτσι έχουμε την παράλογη κατάσταση όπου τέσσερις αγωγοί (Nabucco, ITGI, TAP και White Stream) συνολικής μεταφορικής ικανότητας 65 – 75 BCM’s να εμφανίζονται διαθέσιμοι σε 4 – 5 χρόνια από σήμερα να μεταφέρουν Αζέρικο αέριο από το SDΙΙ, όπου στην καλύτερη περίπτωση το κοίτασμα μπορεί να παράγει 14 – 16 BCM’s από το 2016 και μετά. Είναι φανερό ότι υπάρχει χώρος για την κατασκευή μόνο δύο το πολύ από αυτούς τους αγωγούς. Επιπλέον, ο Ρωσικός South Stream, ο οποίος βασίζεται κυρίως στα Ρωσικά αποθέματα, βάσει τελευταίας συμφωνίας που κλείσθηκε μεταξύ Ρωσίας και Αζερμπαϊτζάν θα μπορέσει και αυτός να τροφοδοτείται με Αζέρικο αέριο.
Έτσι πριν καν ξεκινήσει η κατασκευή έστω και ενός εκ των άνω αγωγών ο Νότιος Διάδρομος, όπως είναι ήδη γνωστός, έχει υποστεί κυκλοφοριακή συμφόρηση από πέντε αγωγούς, που παρά τις διαβεβαιώσεις των ιδιοκτητών τους ότι είναι συμπληρωματικοί, στην ουσία είναι απόλυτα ανταγωνιστικοί.
Με άλλα λόγια ένας αριθμός αγωγών συνωστίζεται για να μεταφέρει στην Ευρώπη του αύριο περιορισμένες ποσότητες αερίου οι οποίες στην πράξη δεν θα επαρκούν καν για να καλύψουν τις ανάγκες της. Είναι φανερό ότι κάτι δεν πάει καλά ενώ το ενδιαφέρον της Ε.Ε θα έπρεπε κανονικά να στρέφεται στην εξασφάλιση σοβαρών ποσοτήτων αερίου από τις μεγάλες παραγωγούς χώρες όπως η Ρωσία, το Ιράν και το Τουρκμενιστάν, αυτό έχει απολεσθεί κάπου στα αντικρουόμενα σχέδια των αγωγών. Αυτός ο αποπροσανατολισμός του ενδιαφέροντος οφείλεται εν πολλοίς και στις προσπάθειες των χωρών διέλευσης όπως η Αυστρία, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η Ελλάδα, η Βουλγαρία και η Τουρκία να προμοτάρουν τους δικούς τους αγωγούς για λόγους καθαρά εθνικής πολιτικής.
Όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Ευρωπαίος συντονιστής για τον Νότιο Διάδρομο, κος Jozias Johannes van Aartsen, στην τελευταία του έκθεση προς την Ε. Επιτροπή: «Ο βαθμός δυσκολίας στην ανάπτυξη του Νοτίου Διαδρόμου είναι του ίδιου επιπέδου όσο και η σημασία του. Υπάρχουν πολλοί παίκτες, πολλές χώρες, πολλές εταιρείες και πολλά συμφέροντα και δεν δουλεύουν όλα προς την ίδια κατεύθυνση».
Κοινή είναι πλέον η αντίληψη μεταξύ των περισσότερων αναλυτών της αγοράς ότι η λύση στην Ευρωπαϊκή τροφοδοσία αερίου δεν θα επέλθει από την κατασκευή ενός ή δύο εκ των ανωτέρω αγωγών αλλά με την προώθηση ενός ευρύτερου σχεδίου, ή αντίληψης εάν θέλετε, που θα στηρίζεται σε πολλαπλές πύλες εισόδου αερίου μέσω αγωγών αλλά και LNG και με την μεγαλύτερη δυνατή χρήση αγωγών inter – connectors μεταξύ των χωρών. Παράλληλα η διασφάλιση αερίου και από άλλους παραγωγούς πέρα από τη Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν αναδεικνύεται ως η βασική πρόκληση για τα επόμενα χρόνια, ξεπερνώντας έτσι τη σημερινή αδιέξοδη αντιπαράθεση σε επίπεδο αγωγών.