Η Τουρκία, όπως συνηθίζει πολύ συχνά, αγνοεί ή και δεν αποδέχεται το διεθνές δίκαιο και ιδιαίτερα το νέο δίκαιο για τη θάλασσα. Η κλιμάκωση το τελευταίο χρονικό διάστημα των προκλήσεων στο Αιγαίο δικαιώνει απόλυτα την όχι και πολύ μακρινή πρόταση του προέδρου του ΠΑΣΟΚ Γ. Παπανδρέου ότι η χώρα μας οφείλει να ασκήσει το δικαίωμα που της δίδεται από το δίκαιο της θάλασσας για επέκταση των χωρικών μας υδάτων, επισημαίνοντας μάλιστα ότι το εύρος τους επηρεάζει καθοριστικά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Στα πλαίσια αυτά αναφέρθηκε, και πολύ σωστά, σε επέκταση όχι σε 12, αλλά «έως δώδεκα μίλια».
Η τουρκική πλευρά, και στο παρελθόν αλλά και πρόσφατα, γνωρίζοντας ότι η νέα Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας πρακτικά ανατρέπει όλα τα επιχειρήματά της, επιστράτευσε και τη γεωλογική επιστήμη για να επιτύχει τους στόχους της.
Στην πράξη, βέβαια, τα κριτήρια που χρησιμοποιεί η τουρκική πλευρά για να αμφισβητήσει τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα ανατρέπονται στο σύνολό τους όχι μόνον λόγω νομικών, αλλά και βάσει γεωλογικών επιστημονικών κριτηρίων και συνθηκών!
Ειδικότερα: Η Αγκυρα ισχυρίζεται ότι τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου αποτελούν απλές προεκτάσεις της ηπειρωτικής ακτής της Μικράς Ασίας και ως εκ τούτου δεν διαθέτουν δική τους υφαλοκρηπίδα, καθώς αυτή ανήκει γεωλογικά στην Τουρκία.
Και το σημαντικότερο, η Τουρκία βασιζόμενη πάνω στο «επιχείρημα» αυτό ισχυρίζεται ότι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας οφείλει να έχει ως βασικό κριτήριο τα γεωλογικά δεδομένα, υποστηρίζοντας ότι υπάρχουν ζώνες ασυνέχειας στο βυθό του Αιγαίου και ότι η τάφρος της Ανατολίας διέρχεται περίπου από το μέσο του Αιγαίου και την κατατέμνει νοητά σε βάθος με διεύθυνση Α-Δ.
Πέραν φυσικά του γεγονότος ότι η θέση αυτή δεν ευσταθεί, αφού ο νομικός ορισμός της υφαλοκρηπίδας, αν και έχει αρχικό σημείο αναφοράς τον γεωλογικό, είναι διαφορετικός, με την έννοια ότι είναι αρκετά πιο ευρύς, η τουρκική πλευρά ατύχησε αφού και η γεωλογική επιστήμη καταρρίπτει τα επιχειρήματά της. Ακριβώς αυτή την άγνωστη στο ευρύ κοινό προσπάθεια της Τουρκίας να βασίσει την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας σε γεωλογικά και όχι σε νομικά κριτήρια έρχεται να φωτίσει το άρθρο αυτό.
Πρόσφατες γεωλογικές έρευνες και μελέτες οι οποίες ισχύουν εδώ και χρόνια διεθνώς (απετέλεσαν, μάλιστα, βάση για μια σειρά διατάξεων για το νέο δίκαιο της θάλασσας το οποίο τέθηκε σε ισχύ από το Νοέμβριο του 1994) καταρρίπτουν τους τουρκικούς ισχυρισμούς, φέρνοντας τη χώρα αυτή σε εξαιρετικά δυσχερή θέση να στηρίξει πλέον, έστω και «τύποις», διεκδικήσεις είτε σε οργανισμούς είτε σε διεθνή γεωλογικά συνέδρια.
Ο πυρήνας των τουρκικών θέσεων σε ό,τι αφορά τη γεωλογική πλευρά των «επιχειρημάτων» σχετικά με την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου στηρίζεται σε 5 σημεία:
Σημείο 1: Το μεγαλύτερο μέρος του Αιγαίου αποτελεί προέκταση της Χερσονήσου της Μ. Ασίας.
Σημείο 2: Η υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου σχηματίσθηκε από τα ιζήματα της χερσονήσου της Μ. Ασίας.
Σημείο 3: Τα νησιά του Αιγαίου δεν έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα αλλά αναδύονται από την υφαλοκρηπίδα της χερσονήσου της Μικράς Ασίας.
Σημείο 4: Από γεωφυσική άποψη το μεγαλύτερο τμήμα του Αιγαίου αποτελεί την προέκταση της χερσονήσου της Μ. Ασίας και διαχωρίζεται από την Ελληνική Ηπειρο με βαθιά, απότομα ρήγματα (σύμφωνα με το σχετικό βαθυμετρικό χάρτη του Αιγαίου που «κατασκεύασαν» οι Τούρκοι).
Σημείο 5: Η Δυτική Ανατολία με τα νησιά του Αιγαίου καθώς και η Ελλάδα είχαν την ίδια γεωτεκτονική εξέλιξη μέχρι το ανώτερο τεταρτογενές (δηλαδή λιγότερο από 5 εκατ. χρόνια πριν). Στη συνέχεια η πλάκα που αποτελείτο από τα νησιά του Αιγαίου και τη Δυτική Ανατολία εξελίχθηκε ανεξάρτητα από την ηπειρωτική Ελλάδα.
Οι απαντήσεις, όμως, της σύγχρονης γεωλογικής επιστήμης καταρρίπτουν ένα προς ένα τα τουρκικά επιχειρήματα.
Σημείο 1: Το Αιγαίο σχηματίσθηκε από τμηματικές τεκτονικές καταβυθίσεις της Αιγηίδος, μιας μεγάλης ηπείρου που υπήρχε στην περιοχή πριν από δεκάδες εκατομμύρια χρόνια, που περιλάμβανε την ηπειρωτική Ελλάδα, το χώρο του Αιγαίου και τη Μ. Ασία.
Αποτελεί, επομένως, το Αιγαίο τυπική επιηπειρωτική θάλασσα, όπως αποκαλείται στην επιστήμη της γεωλογίας. Ως εκ τούτου δεν μπορεί να υποστηριχθεί αλλαγή ορίων με βάση γεωεπιστημονικά επιχειρήματα.
Σημείο 2:
α) Τα νησιά του Αιγαίου είναι στην ουσία τα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας τμήματα των μεγάλων κομματιών της παλαιάς ηπείρου (της Αιγηίδος), τα οποία σχηματίστηκαν από την τεκτονική διάρρηξη αυτής της ηπείρου και από τις ορογενετικές κινήσεις που συνέβησαν πάνω σε αυτή.
Αυτά τα τεκτονικά κομμάτια έχουν την ίδια λιθολογική και στρωματογραφική σύσταση με τα ηπειρωτικά τμήματα που βρίσκονται εκατέρωθεν του Αιγαίου (δηλαδή της ηπειρωτικής Ελλάδας και της Μικράς Ασίας) και αποτελούν αυτόνομες τεκτονικές μονάδες οι οποίες, εκτός από τα τμήματα που έχουν πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, έχουν επίσης τις προεκτάσεις τους κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, συναποτελώντας έτσι το στέρεο φλοιό της περιοχής του Αιγαίου.
Συνάγεται, επομένως, αβίαστα ότι τα νησιά του Αιγαίου και για καθαρά επιστημονικούς -γεωλογικούς- λόγους έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα, όπως η οποιαδήποτε ηπειρωτική περιοχή.
β) Κατά την περίοδο που το Αιγαίο ήταν ξηρά δεν σχηματιζόταν υφαλοκρηπίδα γιατί δεν υπήρχε θάλασσα. Στις πλέον πρόσφατες γεωλογικές περιόδους μετά τον τεμαχισμό της Αιγηίδος τα φερτά υλικά (ιζήματα) προήλθαν από τον ελληνικό ηπειρωτικό χώρο και τα νησιά του Αιγαίου.
Τα φερτά υλικά (ιζήματα) από τη Μικρά Ασία όπως δίδεται στον γεωλογικό και γεωγραφικό χάρτη της Τουρκίας περιορίζονται μόνο στους κόλπους Kusadasi-Izmir-Edremit.
Σημείο 3: Ο συνήθης γεωλογικός όρος «ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα», δεν έχει εφαρμογή για το Αιγαίο λόγω της απουσίας ωκεάνιου φλοιού και της ύπαρξης επιηπειρωτικής θάλασσας.
Καταρρίπτοντας και αυτό το επιχείρημα καθίσταται πλέον προφανέστερη η ανάγκη εφαρμογής των διατάξεων διεθνούς δικαίου βάσει των οποίων τα νησιά διαθέτουν υφαλοκρηπίδα η οποία ξεκινάει αμέσως μετά τα χωρικά τους ύδατα και μέχρι βάθους 200 μέτρων ή και περισσότερο.
Σημείο 4:
α) Οι πλέον πρόσφατες γεωφυσικές έρευνες απέδειξαν ότι οι «ρίζες» των νήσων στον ανώτερο μανδύα της Γης ενώνονται υποθαλασσσίως με την ελληνική ήπειρο γιατί το πάχος του φλοιού είναι περισσότερο από 25 χιλιόμετρα πάνω από τη λεγόμενη ασυνέχεια Moho. Αρα μιλάμε για μια ενιαία ηπειρωτική μικρο-πλάκα και σε καμία περίπτωση κατακερματισμένη, όπως ισχυρίζονται οι Τούρκοι.
β) Στη στενή περιοχή του Αιγαίου τα κυριότερα ρήγματα έχουν διεύθυνση Ανατολή-Δύση και επομένως δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως επιχείρημα για τον (κατά Β-Ν) διαμελισμό του Αιγαίου που επιθυμούν οι Τούρκοι. Επιπλέον, τα ρήγματα αυτά είναι μικρού βάθους και δεν φθάνουν τα επίπεδα της ασυνέχειας Moho (όρια φλοιού - μανδύα) ώστε να οριοθετούν τα σημεία απόληξης κάποιας ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας.
γ) Από γεωμορφολογικής απόψεως σημαντικές μορφολογικές ανωμαλίες διευθύνσεως Βορρά-Νότου που ίσως θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για φυσικά όρια οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας ελλείπουν εντελώς από το Αιγαίο. Και, επομένως, ο βαθυμετρικός χάρτης του Αιγαίου τον οποίο οι Τούρκοι παρουσίασαν πριν μερικά χρόνια είναι επιστημονικά αστήρικτος.
Σημείο 5: Εχει πλέον επιστημονικά αποδειχθεί ότι ιδιαίτερα στη διάρκεια της γεωλογικής περιόδου που καλείται Ανω Τεταρτογενές (Μειόκαινο-Πλειόκαινο) και στη συνέχεια, το Αιγαίο είχε μια ομοιόμορφη γεωλογική-παλαιογεωμορφολογική εξέλιξη από την ελληνική ήπειρο μέχρι τις ακτές της Μ. Ασίας.
Τα πέντε παραπάνω επιχειρήματα που έχουν διατυπωθεί από διεθνούς φήμης γεωεπιστήμονες βασίζονται σε πρόσφατες μελέτες στο χώρο της γεωλογίας και δεν αφήνουν σοβαρά επιχειρήματα στην τουρκική πλευρά για να χρησιμοποιήσει τη γεωλογική επιστήμη σαν εργαλείο για τις βλέψεις της σε ό,τι αφορά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο.
* Ο Κώστας Παπαβασιλείου είναι αναπληρώτης καθηγητής στο Τμήμα Γεωλογίας & Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών με ειδικότητα στην έρευνα-αξιοποίηση Υποθαλάσσιων Ορυκτών Πόρων. Ηταν γενικός διευθυντής του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) την περίοδο 1981-1989.
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 03/05/2009)