Του Oliver Morton
The Guardian
Ο Σερ Μάρτιν Ρις, ο επιφανέστερος Βρετανός θεωρητικός αστροφυσικός και ένας από τους καλύτερους συγγραφείς πάνω σε κοσμολογικά θέματα, δεν είναι ξένος προς την καταστροφή. Τρέφει προσωπικό ενδιαφέρον για τα σουπερνόβα, τις εκπομπές ακτίνων Γάμμα, τους γαλαξίες-καννίβαλους και πολλές άλλες αγριότητες του σύμπαντος. Στον «Τελικό μας αιώνα» ωστόσο, η ανησυχία του δεν αφορά την καταστροφή αλλά την αυτοκαταστροφή της ανθρωπότητας. Ο 20ός αιώνας, τονίζει, ήταν ο πρώτος κατά τον οποίο η εικασία περί αυτοκαταστροφής της ανθρωπότητας πρόβαλε ως πραγματική πιθανότητα. Ως σωρευτικός κίνδυνος, τον οποίο ο Ρις (που πάντα συμμετείχε ενεργά στις αντιπυρηνικές διαδηλώσεις) υπολογίζει αναδρομικά να ανέρχεται σε ένα προς έξι, το πυρηνικό ολοκαύτωμα επισκίασε τελείως οποιοδήποτε άλλο σενάριο τέλους του κόσμου-πρόσκρουση αστεροειδούς, έκρηξη γιγαντο-ηφαιστείων ή, για τους πιο ευφάνταστους, εισβολή εξωγήινων. Τώρα όμως ο αστροφυσικός πιστεύει ότι τα πράγματα έχουν χειροτερέψει. Παρ' όλο που οι κίνδυνοι δεν κυριαρχούνται πλέον από τα πυρηνικά όπλα, ο Ρις υπολογίζει την πιθανότητα να φτάσει στο τέλος του ο ανθρώπινος πολιτισμός μέσα στον 21ο αιώνα στο 50%.
Οι πιθανότητες
Προς το τέλος του βιβλίου, ο Ρις εξετάζει ορισμένα πιθανολογικά επιχειρήματα υπέρ της ιδέας ότι το τέλος του πολιτισμού δεν είναι μακριά, επιχειρήματα τα οποία δυσκολεύονται αν αντικρούσει αλλά, συνετά φερόμενος νομίζω, αποφεύγει να τα πάρει πολύ στα σοβαρά. Αναρωτιέται αν η εξαφάνιση της ανθρωπότητας μπορεί να έχει συμπαντική σημασία – αν το σύμπαν θα γίνει γηραλέο, άδειο και ανολοκλήρωτο χωρίς εμάς. Εξετάζει επίσης τις μικρές πιθανότητες μιας καθαρά τυχαίας καταστροφής η οποία θα μπορούσε να εξαπλωθεί και πολύ πέρα από τη Γη ως αθέλητη συνέπεια ενός επιστημονικού πειράματος που θα άλλαζε τη φύση της ύλης ή του χωροχρόνου.
Το κέντρο, ωστόσο, της επιχειρηματολογίας του είναι ο κίνδυνος ηθελημένης καταστροφής. Ο Ρις φοβάται ότι η βιοτεχνολογία και η νανοτεχνολογία θα προσφέρουν μεγαλύτερες δυνατότητες καταστροφής και θα επιτρέψουν σε μικρότερες ομάδες ή και σε μεμονωμένα άτομα να κάνουν χρήση αυτών των δυνατοτήτων. Η ανησυχία αυτή είναι τόσο πραγματική για τον Ρις, ώστε έχει βάλει ένα στοίχημα 1.000 δολαρίων ότι θα σημειωθεί απώλεια ενός εκατομμυρίου και πάνω ανθρώπων οφειλόμενη σε τρομοκρατική ή λανθασμένη χρήση αυτών των τεχνολογιών τα επόμενα 20 χρόνια αν θέλετε να στοιχηματίσετε εναντίον του –και θα ήταν ευτυχής να χάσει το στοίχημα- οι λεπτομέρειες είναι στο www.longbets.org. Η παρουσίαση αυτών των κινδύνων από τον Ρις είναι τεκμηριωμένη και νουνεχής.
Βιολογικά όπλα
Ο κίνδυνος της βιοτεχνολογικής τρομοκρατίας, από την άλλη μεριά, είναι ορατός σαν φωσφορίζον κουνέλι στο σκοτάδι: Τα βιολογικά όπλα, αντίθετα με τα πυρηνικά, δεν χρειάζονται δυσπρόσιτα και πολύ ακριβά υλικά η γνώση για το πώς να παρασκευάσει κανείς θανατηφόρα μικρόβια είναι εύκολο να αποκτηθεί, παρόλο που οι τρόποι με τους οποίους μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως όπλο έχουν παραμείνει κάπως πιο απόκρυφοι. Επίσης, ο ρυθμός προόδου στη βιολογική επιστήμη είναι τόσο γοργός που οτιδήποτε μπορεί σήμερα να παρασκευαστεί σε ένα τεράστιο εργαστήριο, σε δέκα χρόνια θα μπορεί να γίνει σε ένα μικρό και φτηνό. Αυτό θα κάνει τα βιολογικά όπλα διαθέσιμα σε μικρές ομάδες, ανάμεσά τους και κάποιες χτυπημένες από «συλλογική παραφροσύνη».
Ο θάνατος ενός εκατομμυρίου ανθρώπων είναι μια φριχτή προοπτική, αλλά απέχει πολύ από το να μπορεί να προκαλέσει επιστροφή της ανθρωπότητας στη λίθινη εποχή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως ο πόλεμος στο Κονγκό, είναι δυνατόν να σκοτωθούν ένα εκατομμύριο άνθρωποι χωρίς το μεγαλύτερο μέρος του πολιτισμένου κόσμου να αντιληφθεί ότι συνέβη. Ο μέσος αριθμός των απωλειών που σχετίζονταν με πόλεμο κατά τον 20ό αιώνα ήταν κοντά στα δύο εκατομμύρια το έτος. Ενας αιώνας που θα πλήττονταν από μεγάλου μεγέθους τρομοκρατικές θηριωδίες ανά δεκαετία, αλλά θα απέφευγε τους μεγάλους παγκόσμιους ή και τοπικούς πολέμους, θα είχε λιγότερες απώλειες.
Ο Ρις υποστηρίζει, ωστόσο, ότι το ένα εκατομμύριο νεκροί θα ήταν μόνο η αρχή: τελικά, μια βιολογική ή νανοτεχνολογική επίθεση θα μπορούσε να έχει πολλαπλάσιες συνέπειες από αυτές του αρχικού χτυπήματος.
Προειδοποιήσεις
Το πώς θα εκτυλιχθούν όλα αυτά δεν είναι εύκολο να το φανταστεί κανείς. Όπως λέει ο Ρις, «είναι ευκολότερο να συλλάβεις τις απειλές παρά τα αντίδοτα». Η εκτίμησή του ότι υπάρχει 50% πιθανότητα να είναι αυτός ο αιώνας ο τελευταίος της ανθρωπότητας δεν είναι πολύ πειστική. Εκείνο, όμως, που φαίνεται πιο πιθανό είναι ότι ίσως ο 21ος αιώνας να είναι ο χειρότερος της ανθρώπινης ιστορίας – ένας αιώνας όπου ο αριθμός εκείνων που θα ζήσουν μέσα σε ακραία φτώχεια και που θα πεθάνουν από θεραπεύσιμες αρρώστιες θα υπερβεί κάθε προηγούμενο. Δεν είναι όμως αναπόφευκτο: η φωτισμένη πολιτική διαχείριση, οι ανοιχτές κοινωνίες, η διεθνής αλληλεγγύη, οι ιατρικές πρόοδοι, ο σεβασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων και η συνεχή χρήση της τεχνολογίας θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν όχι μόνο να αποφύγουμε τα χειρότερα για το μέλλον μας αλλά επίσης να το οικοδομήσουμε με τις καλύτερες προοπτικές. Αν καταφέρουμε να συνετισθούμε εγκαίρως.
Οι προειδοποιήσεις που μας απευθύνει ο Μάρτιν Ρις, όπως και τόσοι άλλοι ειδικοί, είναι βάσιμες και έγκαιρες, ακόμη κι αν είναι υπερβολικά απαισιόδοξες. Θα ήταν ίσως πιο καλοδεχούμενες αν μας προσέφερε περισσότερες ιδέες για τις στρατηγικές επιβίωσης που πρέπει αν ακολουθήσουμε.