Βέβαια, εκτός από τα «μεγάλα γράμματα» περί αειφορίας, διαφύλαξης του φυσικού χώρου, ενίσχυσης των μέσων μαζικών μεταφορών (ΜΜΜ) κ.λπ., βρίσκουμε και πιο «πρακτικές» εξαγγελίες για νέες εντάξεις της τάξης των 250.000 στρεμμάτων, δημιουργία αποθεμάτων γης, δυναμικό ρόλο της πρωτεύουσας κ.ο.κ.
Βασικό ζητούμενο από το Ρυθμιστικό ενός μητροπολιτικού χώρου είναι να συνδυάζει το όραμα με την εφικτότητα. Τα βρίσκουμε στην υπό συζήτηση πρόταση; Εάν όχι, ας ελπίσουμε ότι η μέθοδος και ο σχολιασμός σε βάθος, που θα ακολουθήσει κατά τη δημόσια διαβούλευση, θα ωθήσουν συντάκτες και αρμοδίους στην κάλυψη των κενών.
Προς το παρόν, από μια αρχική εξέταση του νέου Ρυθμιστικού μένει κανείς με την εντύπωση πως ωθεί προς περαιτέρω οικοδομική ανάπτυξη άρα και γιγαντισμό της Αθήνας. Μήπως η ανακοίνωση έρχεται σκόπιμα σε μιαν εποχή σημαντικής κρίσης τόσο στην οικοδομή όσο και στα ακίνητα;
Είναι γεγονός ότι επί δεκαετίες, από την απελευθέρωση και μετά, οι εκάστοτε κυβερνήσεις χρησιμοποιούσαν την οικοδομή για αναθέρμανση της οικονομίας σε περιόδους ύφεσης. Αν, όμως, και σήμερα επιχειρείται κάτι τέτοιο -κακώς, κατά τη γνώμη μου-, έπρεπε να «μπουν μπροστά» οι άλλες πόλεις της Ελλάδας και όχι η πρωτεύουσα.
Ας περιορισθούμε, όμως, στην πρωτεύουσα. Για τις εντός σχεδίου περιοχές και την ανάπλασή τους η πρόταση έχει κάποια θετικά στοιχεία. Για παράδειγμα, τίθεται ανώτατο όριο συντελεστή δόμησης (ΣΔ) το 4,0, που, κατά τη γνώμη μας, έπρεπε να είναι το πολύ 3,0. Προβλέπονται μειώσεις για περιοχές με ΣΔ από 2,0 έως 4,0, που είναι προς την ορθή κατεύθυνση. Για λόγους αειφορίας πρέπει να σκοπεύσουμε στην επαύξηση του υπαίθριου χώρου και, επομένως, θα 'πρεπε να ορισθεί και ανώτατο όριο ποσοστού κάλυψης, που κατά τη γνώμη μου δεν πρέπει να περνά το 50%. Για τον ίδιο λόγο τα μέτρα αύξησης του δημόσιου ακάλυπτου χώρου και του πρασίνου μέσα στον αστικό ιστό, μπορούσαν να είναι τολμηρότερα.
Δεν μπορεί να διαιωνίζεται το καθεστώς ως προς τις υφιστάμενες οικοδομές, που μερικές κατά νόμιμο ή και αυθαίρετο τρόπο έχουν φθάσει σε ΣΔ της τάξεως του 8.
Σε όσα κτίρια δεν αντικατασταθούν εκ βάθρων αλλά θα ενισχυθούν (έναντι σεισμού, κ.λπ.) και θα διασκευασθούν, πρέπει να επιβάλλεται δραστική μείωση του ΣΔ, ακόμα και με αναγκαστικές κατεδαφίσεις των άνω ορόφων, αλλαγή κυρίων χρήσεων και μετατροπή τους σε βοηθητικές (π.χ. χώροι στάθμευσης).
Εάν σκεφθούμε λογικά, δεν χρειαζόμαστε νέες επεκτάσεις, αφού οι εντός σχεδίου περιοχές υπερκαλύπτουν τις ανάγκες. Πρέπει, επομένως, να πραγματοποιηθούν οι ελάχιστες δυνατές επεκτάσεις.
Η πρότασή μου είναι σ' αυτές να τροποποιηθούν προς τα άνω οι εισφορές των ιδιοκτητών σε γη και σε χρήμα, αφού αυτές που σήμερα συγκεντρώνονται δεν επαρκούν για κάλυψη των ουσιαστικών αναγκών σε κοινωνικές λειτουργίες και τεχνική υποδομή. Στις επεκτάσεις πρέπει να πριμοδοτηθούν καινοτόμα συστήματα οργάνωσης του χώρου, όπως ο αστικός αναδασμός και η ενεργή πολεοδομία και όχι να διαιωνίζονται ανεπίτρεπτες πρακτικές.
Η εκτός σχεδίου δόμηση πρέπει να καταργηθεί για τους γνωστούς λόγους. Αν τούτο δεν μπορεί να γίνει άμεσα, τότε τουλάχιστον ας καταργηθούν οι παρεκκλίσεις.
Επίσης, άμεσα πρέπει η έκδοση οικοδομικής αδείας σε εκτός σχεδίου αγροτεμάχια να έχει υπερδιπλάσιο κόστος απ' ό,τι σε εντός σχεδίου οικόπεδα. Μπορεί να επιβληθούν και άλλες επιβαρύνσεις, όπως η εισφορά σε γη. Δεν φτάνει μόνο να εφαρμοσθεί επιτέλους η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», αλλά και να συνειδητοποιηθεί από δρώντες και κοινωνικό σύνολο ότι η εκτός σχεδίου δόμηση οδηγεί σε δυσβάστακτες επιβαρύνσεις.
Οι προστατευόμενες εκτός σχεδίου χρήσεις πρέπει με σαφήνεια να είναι οι δασικές και οι γεωργοκτηνοτροφικές. Γύρω από όλες τις μεγαλουπόλεις επιβάλλεται διεθνώς ο γνωστός ως πράσινος δακτύλιος (green belt). Η κρίσιμη εποχή που περνάμε αποδεικνύει την αναγκαιότητα ενίσχυσης του πρωτογενούς τομέα.
Αντιφάσεις παρουσιάζονται στο μεγάλο αντικείμενο των μεταφορών. Τονίζεται η ανάγκη να τονωθούν τα ΜΜΜ και κυρίως το μετρό -εδώ πρέπει να προστεθεί και το τραμ- αλλά ταυτόχρονα εξαγγέλλεται η κατασκευή νέων μεγάλων αυτοκινητοδρόμων. Ετσι, τελικά τα ΜΜΜ θα μένουν άδεια.
Μεγάλη είναι η σημασία της διαφύλαξης του κύριου οδικού δικτύου από τις εντατικές κερδοσκοπικές παρόδιες χρήσεις που αναπτύσσονται γραμμικά και τους μετατρέπουν σε δεύτερης κατηγορίας «κέντρα», που δεν διαθέτουν ούτε δημόσιο κοινωνικό χώρο (πλατείες) ούτε προσπελασιμότητα με τα πόδια. Θεωρώ ότι σε αυτό τον τομέα η πρόταση ακολουθεί λάθος κατεύθυνση. Οι περιπτώσεις του Χρηματιστηρίου πάνω στη λεωφόρο Αθηνών και της HELEXPO στην Κηφισίας είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα προς αποφυγήν.
Οι πεζοί, το ποδήλατο, οι φιλικές προς το περιβάλλον μετακινήσεις, αναφέρονται στο Ρυθμιστικό. Απαιτούνται, όμως, πιο συγκεκριμένα μέτρα και πολιτικές, για μια βιώσιμη κινητικότητα.
Βασικό αντικείμενο του Ρυθμιστικού είναι να οργανώσει και εξισορροπήσει τις χρήσεις γης και τις λειτουργίες της πόλης. Χρήσεις σε υπερπροσφορά απαιτούν περιορισμό και προδιαγραφές ποιότητας. Τέτοιες είναι οι εμπορικές, τα γραφεία, οι ακατάλληλοι ψυχαγωγικοί χώροι, τα ανενεργά βιομηχανικά κελύφη, αλλά και η κατοικία, με εξαίρεση το Κέντρο της πόλης που το έχει εγκαταλείψει τα προηγούμενα χρόνια και πρέπει να επανέλθει.
Αντίθετα, απαραίτητες χρήσεις εμφανίζονται συρρικνωμένες. Είναι αγαθά εν ανεπαρκεία, που απαιτούν ενίσχυση. Νέοι κλάδοι υποδομών, όπως ενεργειακά, επικοινωνίες κ.λπ., αλλά και ο εκσυγχρονισμός του όλου συστήματος υποδομών, είναι πολύ πίσω.
Αγαθά εν ανεπαρκεία είναι και πλήθος κοινωνικών λειτουργικών, προφανώς το αστικό και περιαστικό πράσινο και οι ελεύθεροι χώροι και προπάντων οι χρήσεις πολιτισμού. Και εδώ δεν εννοώ μόνο την κληρονομιά του παρελθόντος, για την οποία όσα και αν έχουμε κάνει είναι λίγα. Εννοώ τις σημερινές λειτουργίες πολιτισμού, που είναι σημαντικές, αλλά η πολεοδομική έκφρασή τους στην πόλη είναι από ανύπαρκτη έως δυσανάγνωστη.
Η σκέψη που έχουμε κάνει («Ελευθεροτυπία» 21/5/2007) για την πολεοδομική τόνωση του σύγχρονου πολιτισμού στο κέντρο της Αθήνας, με επίκεντρο την Αθηναϊκή Τριλογία (Ακαδημία, Πανεπιστήμιο, Βιβλιοθήκη) και το «πολιτιστικό πέταλο» που την πλαισιώνει -από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και τις εγκαταστάσεις του υπουργείου Πολιτισμού στην Πατησίων μέχρι τα Μουσεία της λεωφόρου Βασ. Σοφίας και το Μέγαρο Μουσικής- βλέπουμε με χαρά ότι περιλαμβάνεται στις σχηματικές κατευθύνσεις που δίνει το Ρυθμιστικό για το Κέντρο.
Ο Αθανάσιος Ι. Αραβαντινός είναι ομότιμος καθηγητής πολεοδομίας του Ε.Μ. Πολυτεχνείου.
(Από την εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 10/05/2009)