Σήμερα ξεκινάει στη Θεσσαλονίκη η 3η Συνάντηση Ενεργειακού Διαλόγου ΝΑ Ευρώπης, το 3rd S.E. Europe Energy Dialogue, το οποίο οργανώνει με ιδιαίτερη φροντίδα το Ινστιτούτο Ενέργειας ΝΑ Ευρώπης (ΙΕΝΕ). Εάν μάλιστα κρίνουμε από τη μεγάλη απήχηση που είχαν οι περασμένες δύο συναντήσεις (2007, 2008), θα πρέπει να αναμένουμε πολύ θετικά αποτελέσματα από το φετινό συνέδριο, το οποίο πραγματοποιείται σε μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα περίοδο όπου ο ρόλος της ΝΑ Ευρώπης, ως της βασικής ενεργειακής γέφυρας προς την κυρίως Ευρώπη, αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο.
Πράγματι, τα τελευταία 2-3 χρόνια οι χώρες της ΝΑ Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας, ανταγωνίζονται η μία την άλλη, για το ποια θα φιλοξενήσει αγωγούς που θα κατασκευασθούν για να μεταφέρουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο από την πλούσια σε αποθέματα Ρωσία και Κασπία, προς την ενεργειακά πεινασμένη Ευρώπη.
Μία σειρά από μικρούς και μεγάλους αγωγούς αυτή τη στιγμή είναι υπό μελέτη, και σχεδόν όλοι διασχίζουν τις χώρες της ΝΑ Ευρώπης, με κεντρικό σημείο αναφοράς την Τουρκία και τη Μαύρη Θάλασσα.
Τα Ρωσικά σχέδια για τους αγωγούς στηρίζονται στην παράκαμψη της Τουρκίας, τόσο με τον αγωγό αερίου South Stream, όσο και με τον πετρελαιαγωγό Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη. Ο South Stream θα διασχίσει υποθαλασσίως τη Μαύρη Θάλασσα για να καταλήξει στη Βουλγαρία και από εκεί να διακλαδωθεί σε βόρειο και νότιο άξονα, με τον δεύτερο να διέρχεται μέσω Ελλάδος και από εκεί να καταλήγει στη Νότιο Ιταλία. Συνολικά ο South Stream προβλέπεται να μεταφέρει τριάντα δισ. κυβικά μέτρα (bcm) αερίου το χρόνο, προς ΝΑ Ευρώπη και Κεντρική Ευρώπη, όσο δηλαδή ο ανταγωνιστικός του Nabucco, που προωθείται από την Ε.Ε. και κοινοπραξία Ευρωπαϊκών και Τουρκικών εταιρειών, και θα διασχίζει τη γείτονα χώρα. Σε αντίθεση με τον South Stream, ο Nabucco υστερεί στο ότι δεν έχει εξασφαλίσει ακόμη τις απαιτούμενες ποσότητες αερίου σε βάθος χρόνου.
Ο δε πετρελαιαγωγός Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη, που διέρχεται μέσω Βουλγαρίας και Ελλάδας και παρακάμπτει τα στενά του Βοσπόρου, πρόκειται να παίξει σημαντικό ρόλο, και ως αντίβαρο του πετρελαιαγωγού Μπακού – Τσεϊχάν, στη διοχέτευση Ρωσικών και Καζακικών πετρελαίων προς τις Δυτικές Αγορές. Εάν τελικά μπορέσουν να κατασκευαστούν οι ανωτέρω αγωγοί, παρά τα συστηματικά εμπόδια που προβάλουν κάθε τόσο οι ΗΠΑ, που επιθυμούν να ελέγξουν την επέκταση της Ρωσικής επιρροής και οικονομικής ισχύος, τόσο ο ρόλος της ευρύτερης περιοχής της ΝΑ Ευρώπης και ιδιαίτερα της Ελλάδος, αναβαθμίζεται ουσιαστικά, αφού βασικές ενεργειακές ροές θα διέρχονται πλέον μέσα από τα εδάφη της.
Βέβαια, το ενεργειακό διακύβευμα στη ΝΑ Ευρώπη δεν περιορίζεται στους αγωγούς, αλλά περιλαμβάνει και μία σειρά από άλλα θέματα, με κυριότερο τη δημιουργία μίας διασυνδεδεμένης αγοράς ηλεκτρισμού σε πρώτο πλάνο και φυσικού αερίου σε δεύτερο. Οι διαδικασίες για την οργάνωση και λειτουργία μίας ενιαίας και ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισμού βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο και έχουν διευκολυνθεί σημαντικά, χάρη στη λειτουργία του «Energy Community», του οργανισμού που έχει συστήσει η Ε.Ε., με πρωταγωνιστικό ρόλο της χώρας μας, αλλά που εδρεύει στη Βιέννη. Αν και η ανάπτυξη των αγορών ηλεκτρισμού βρίσκεται σε διαφορετικό επίπεδο σε κάθε χώρα της περιοχής, η δυναμική που παρουσιάζει ο κλάδος σε νέες επενδύσεις είναι τέτοια που πολύ σύντομα εκτιμάται ότι θα υπάρξει ενιαία αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στην πράξη, ιδιαίτερα μάλιστα όταν θα έχουν ολοκληρωθεί όλες οι απαραίτητες διασυνδέσεις των ηλεκτρικών δικτύων.
Οι διασυνδέσεις μεταξύ χωρών παίζουν έναν ιδιαίτερο ρόλο στην αγορά φυσικού αερίου, όπως έδειξε η κρίση του περασμένου Ιανουαρίου. Η κατασκευή αγωγών interconnectors που θα ενώσουν τα δίκτυα της περιοχής, πρόκειται να αυξήσει σημαντικά την ενεργειακή ασφάλεια, αλλά και να εξασφαλίσει απαραίτητες πρόσθετες ποσότητες αερίου από άλλες πηγές, λ.χ. από υγροποιημένο αέριο, μειώνοντας την εξάρτηση της περιοχής από το Ρωσικό αέριο, το οποίο σήμερα διοχετεύεται σχεδόν αποκλειστικά μέσω των επίφοβων δικτύων της Ουκρανίας.
Μία ακόμη σημαντική ενεργειακή πρόκληση για την περιοχή είναι η επιτακτική ανάπτυξη των ΑΠΕ, αφού οι περισσότερες χώρες διαθέτουν ικανοποιητικά επίπεδα ηλιακής ακτινοβολίας, κατάλληλες τοποθεσίες με καλούς σχετικά ανέμους (wind passes), υψηλό υδροηλεκτρικό και γεωθερμικό δυναμικό και άφθονη βιομάζα. Η περιοχή της ΝΑ Ευρώπης , με συνολικό πληθυσμό 150 εκατομμύρια κατοίκους, είναι καθαρός εισαγωγέας ενέργειας με συνολική εξάρτηση άνω του 60%, και άρα έχει κάθε λόγο να επιδιώκει την ανάπτυξη εγχώριων πηγών, όπως ο λιγνίτης και οι υδρογονάνθρακες, αλλά και των ΑΠΕ. Η μείωση της ενεργειακής εξάρτησης, με παράλληλη στρατηγική για τη μείωση των εκπομπών CO2, ίσως να αποτελεί τη βασική πρόκληση της περιοχής, ίσως μεγαλύτερη και από την ανάδειξή της ως ενεργειακής γέφυρας προς την Ευρώπη. Αυτό και παρόμοια θέματα είναι βέβαιο ότι θα απασχολήσουν την 3η Διεθνή Συνάντηση Ενεργειακού Διαλόγου, που πραγματοποιείται σήμερα και αύριο στη Θεσσαλονίκη.