Το ιρανικό
καθεστώς έμοιαζε ισχυρό, αποδεκτό και επικροτούμενο από τους πολίτες της χώρας,
συσπειρωμένο στην αντίθεσή του προς την Δύση. Τα τρέχοντα γεγονότα στο Ιράν
εξέπληξαν. Αποκαλύφθηκε και πάλι το δυναμικό της ανατροπής πίσω από την ορατή
επιφάνεια της πολιτικής. Όπως παλαιότερα οι εικόνες από το Μυ Λάι στο Βιετνάμ ή
ο θάνατος ενός μικρού παιδιού στη Γάζα, η αποτύπωση της ωμής βίας στο πρόσωπο
της κοπέλας που ψυχομαχεί στην διαδήλωση στην Τεχεράνη έφτιαξε ήδη το νέο
σύμβολο του Μάρτυρα· όχι μόνο στο Ιράν, αλλά και για τη διεθνή κοινή
γνώμη.
Όπως σε κάθε
επαναστατική έκρηξη, η απαρχή πρέπει να αναζητηθεί σε συγκρούσεις στο εσωτερικό
του καθεστώτος. Ο αρχηγός της αμφισβήτησης, ο ηττημένος υποψήφιος Πρόεδρος, το
θύμα της εκλογικής νοθείας, ανήκει στο ιρανικό χομεϊνικό κατεστημένο: τέκνο της
επανάστασης κατά του Σάχη, πρωθυπουργός σε περίοδο μεγάλων πολιτικών διώξεων. Η
υποψηφιότητά του δεν αποσκοπούσε να ανατρέψει το καθεστώς, αλλά να αντικαταστήσει
την υφισταμένη ηγεσία. Οι μετεκλογικές εξελίξεις, όμως, απελευθέρωσαν μια
δυναμική η οποία παρέσυρε και τον ίδιο.
Η επιτυχία της
επανάστασης κατά του αυταρχικού καθεστώτος του Σάχη το 1979 δημιούργησε τις
προϋποθέσεις για ένα πολιτικό και κοινωνικό πρόγραμμα, στηριγμένο εν ταυτώ στον
Ισλαμισμό και την Δημοκρατία. Τριάντα χρόνια μετά, το σύστημα γύρω από το
ιδεολογικό αυτό πρότυπο αμφισβητείται έσωθεν και έξωθεν. Οι σοβαροί
θρησκευτικοί ηγέτες του Ιράν, για να διαφυλάξουν το Ισλάμ από τη φθορά της εξουσίας,
στρέφονται προς τον διαχωρισμό θρησκείας και κράτους. Οι νέες γενεές και ο
γυναικείος πληθυσμός αναζητούν έξοδο από την πολιτική επιβολή περιοριστικών
θρησκευτικών υποχρεώσεων. Η σημερινή κρίση, με την κατάφωρη παραβίαση των
δημοκρατικών κανόνων, έδειξε ότι η υπόσχεση της χομεϊνικής επανάστασης, δηλαδή
η σύνθεση ανάμεσα στο πολιτικό Ισλάμ και την Δημοκρατία, δεν έχει τηρηθεί.
Η ομιλία του
Μπαράκ Ομπάμα στο Κάϊρο έπαιξε καταλυτικό ρόλο. Η έκκλησή του προς το Ισλάμ
αφήρεσε το τελευταίο στοιχείο συνοχής του καθεστώτος: την αλληλεγγύη απέναντι
στην υπεροπτική και απειλητική Αμερική. Όπως σε κάθε μεγάλη πολιτική
αντιπαράθεση, η εξέγερση στο Ιράν έχει έντονο ιδεολογικό περιεχόμενο. Στρέφεται
γύρω από την σχέση Θρησκείας και Πολιτικής, ως σύγκρουση ανάμεσα σε
αντιτιθέμενες απόψεις για τον ρόλο του Ισλάμ. Επιβεβαιώνεται η διαπίστωση του
Μπαράκ Ομπάμα ως προς τον ανερχόμενο ρόλο της θρησκείας.
Ποιό θα είναι
υποθετικά το μετα-χομεϊνικό Ιράν; Πώς θα εξασφαλιστεί η ισορροπία ανάμεσα στα
εκδυτικισμένα στοιχεία του πληθυσμού και τις λαϊκές μάζες; Θα μπορέσει να
συγκροτηθεί αναίμακτα ένα νέο πολιτικό σκηνικό; Το καθεστώς που θα προκύψει
έχει δυνατότητες να λειτουργήσει δημοκρατικά; Ή μήπως, προκειμένου να
επανα-οικοδομήσει την απολεσθείσα σταθερότητα, θα καταφύγει σε ίδιες ή και
χειρότερες μεθόδους;
Εγείρονται
εφιαλτικά ερωτήματα· όχι μόνο για τον ιρανικό πληθυσμό, αλλά και για την
ευρύτερη γεωπολιτική περιοχή. Η κρίση του καθεστώτος στο Ιράν, όπως και αν
καταλήξει, θα στείλει παλιρροϊκά κύματα σε εύθραυστα αυταρχικά καθεστώτα της
Μέσης Ανατολής, όπου οι αντιφρονούντες φιλοδοξούν να ακολουθήσουν το ιρανικό
υπόδειγμα, δηλαδή τον ισλαμιστικό εκδημοκρατισμό. Η διάψευση αυτής της
προσδοκίας οδηγεί αναγκαστικά σε ριζοσπαστικοποίηση, με άγνωστες συνέπειες.
Είναι, όμως,
δυνατό να συντηρείται ένα ιρανικό status quo το οποίο εξασφαλίζει την
επιβίωσή του υπερθεματίζοντας συνεχώς σε λαϊκισμό, επιθετικότητα και ξενοφοβία;
Μεγάλα διλήμματα,
τα οποία ίσως ερμηνεύουν την επιφυλακτική στάση του Μπαράκ Ομπάμα στο ιρανικό
κίνημα, παρά τις ισχυρές πιέσεις της αμερικανικής κοινής γνώμης. Υπάρχει,
άλλωστε, το προηγούμενο της επανάστασης κατά του Σάχη, την οποία μεγάλο μέρος
της Δύσης είχε χαιρετίσει ως νίκη της Δημοκρατίας.
Η σταθερότητα
στην Μέση Ανατολή ήδη έχει κλονιστεί, ως συνέπεια της αμερικανικής αποτυχημένης
πολιτικής στο Ιράκ και στο Πακιστάν. Η κατάσταση στο Ιράν αναθεωρεί τα δεδομένα
-χωρίς όμως να καθίσταται σαφές αν οι εξελίξεις τείνουν επί τα βελτίω ή τα
χείρω.
Η ισορροπία
ανάμεσα στην ελευθερία και την σταθερότητα αναδεικνύεται ως το μείζον ζήτημα
της Διεθνούς Πολιτικής.