Καθώς ετοιμάζει τη βαλίτσα του για τη Ρωσία, όπου θα μεταβεί την
ερχόμενη εβδομάδα, ο Μπαράκ Ομπάμα δεν πρέπει να ξεχάσει να πάρει μαζί
του και ένα αντίτυπο των «Αδερφών Καραμαζόφ». Ο λόγος είναι ότι η
σημερινή Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν βρίσκεται ακόμη αντιμέτωπη με τα
πολιτικά διλήμματα που περιέγραψε στο εν λόγω μυθιστόρημα ο Φιορντόρ
Ντοστογιέφσκι πριν από 130 χρόνια.
Οι άνθρωποι θα αντάλλασσαν χωρίς
δισταγμό την ελευθερία τους για λίγο φαγητό και ασφάλεια, έγραψε σε ένα
από τα πιο γνωστά κεφάλαια του βιβλίου του ο Ντοστογιέφσκι. Στη θέση
της χαοτικής ελευθερίας, ο «Μεγάλος Ιεροεξεταστής» προσφέρει «θαύμα,
μυστήριο και αυταρχικότητα. Και η ανθρωπότητα αγαλλίασε που ξανάγινε
κοπάδι και απαλλάχτηκε από αυτό το μοιραίο δώρο που τους προκάλεσε τόσα
βάσανα».
Η αίσθηση που επικρατεί εδώ στη Ρωσία είναι ότι ο Πούτιν
προσέφερε «θαύμα, μυστήριο και αυταρχικότητα» σε μια χώρα τραυματισμένη
από τη κατάρρευση της Σοβιετικής Eνωσης. Η Ρωσία είναι μια πολύ
λιγότερο ελεύθερη κοινωνία απ' ό,τι ήταν επί Μπόρις Γιέλτσιν, αλλά ο
Πούτιν είναι ιδιαίτερα δημοφιλής και κανείς δεν θέλει να επιστρέψει
στην τρελή εποχή της μετάβασης.
Ο Ομπάμα θα βρει απέναντί του μια
Ρωσία περήφανη, αψίθυμη και εριστική. Οι ηγέτες της δεν είναι ακριβώς
σίγουροι για το τι θέλουν από την Αμερική, εκτός ίσως από το να τους
σέβεται και να τους λαμβάνει σοβαρά υπόψη. Αναλυτές στις ΗΠΑ
αναφέρονται συχνά στην ανάγκη μιας νέας στρατηγικής συνεργασίας, αλλά
στη Ρωσία είναι συνήθως καχύποπτοι απέναντι στα μεγαλόπνοα αμερικανικά
σχέδια. Πιστεύουν ότι η Ουάσιγκτον εκμεταλλεύθηκε την περίοδο της
κρίσης μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και ακόμη γλείφουν τις πληγές τους
από τα τραύματα. Η αυτοκρατορία τους κατέρρευσε εν μέρει λόγω ενός
άστοχου πολέμου στο Αφγανιστάν και θεωρούν ότι αξίζει στην Αμερική να
πάθει το ίδιο.
Οι παραπάνω εκτιμήσεις προέρχονται κυρίως από τις
απόψεις που εκφράστηκαν στη διάρκεια συνεδρίου που διοργανώθηκε εδώ στη
Μόσχα με θέμα «Τι σκέφτεται η Ρωσία;». Οι Ρώσοι σύνεδροι επανέλαβαν
πολλές φορές ότι η χώρα είναι ικανοποιημένη με την «μετριοπαθή
αυταρχικότητα» της εποχής Πούτιν, στην οποία ο αντι-αμερικανισμός είναι
συστατικό στοιχείο της κυρίαρχης ιδεολογίας. Το όνομα του προέδρου
Μεντβέντεφ μετά βίας αναφέρθηκε στις δύο ημέρες του συνεδρίου, ενώ,
αντιθέτως, ένα ολόκληρο πάνελ ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη «Πουτίνια
συναίνεση». Ο Ομπάμα θα συναντηθεί και με τους δύο ηγέτες και ελπίζει
ότι θα χτίσει σχέσεις εμπιστοσύνης κυρίως με τον Μεντβέντεφ, ο οποίος
έχει σπουδάσει νομική, όπως και ο Αμερικανός πρόεδρος. Είναι όμως σαφές
ότι ο Πούτιν είναι αυτός που μετράει.
«Ο Πούτιν είναι μεγάλος
ηγέτης. Δεν υπάρχει αμφιβολία γι' αυτό. Ανέβηκε στην εξουσία και η ζωή
στη Ρωσία βελτιώθηκε», σημείωσε ένας βουλευτής της Ρωσικής Δούμας.
Μίλησε για τις ικανότητες του πρωθυπουργού με τον ίδιο τρόπο που οι
Ρώσοι του 19ου αιώνα μιλούσαν για τον Τσάρο: «Ο Πούτιν ξέρει τι
χρειάζεται η κοινωνία μας καλύτερα από την ίδια την κοινωνία». Σύμφωνα
με αυτήν την άποψη, ο Πούτιν είναι ο σκληρός άντρας που ανέστησε τη
χώρα μετά την πτώση του κομμουνισμού. «Η Ρωσία βγήκε από το χάος του
1991 γεμάτη πολιτικές, κοινωνικές και ψυχολογικές πληγές», μας εξηγεί ο
Αλεξέι Τσεσνάκοφ, σύμβουλος του Πούτιν, ο οποίος διευθύνει το Ρωσικό
Κέντρο Εφαρμοσμένης Πολιτικής. Ερευνητής σε άλλο ερευνητικό ινστιτούτο
προσθέτει πως, από το 1999, ο Πούτιν εφάρμοσε ένα «αυταρχικό σύστημα,
με τη συναίνεση της κοινωνίας όμως».
Η σύγχρονη Ρωσία παραμένει
αγχωμένη και αβέβαιη για το μέλλον της, αλλά με πιο συντεταγμένο τρόπο.
Οι Ρώσοι ανησυχούν για το μωσαϊκό μειονοτήτων μέσα στην επικράτειά
τους, αλλά και για τους ανυπάκουους γείτονές τους, όπως η Γεωργία και η
Ουκρανία. «Πρόκειται για μια κοινωνία υπερφορτωμένη», υπογραμμίζει ένας
από τους επιφανέστερους ανθρωπολόγους της χώρας που επιθυμεί να
διατηρήσει την ανωνυμία του, όπως και πολλοί ακόμη που μας μίλησαν.
«Αγχωμένοι και νευρικοί, οι Ρώσοι προσπαθούν να αποφύγουν την
ελευθερία», συμπληρώνει ένας κοινωνιολόγος. Με την απώλεια της
αυτοκρατορίας, η Ρωσία μοιάζει με «ακρωτηριασμένο σώμα», μας λέει ένας
διακεκριμένος πολεοδόμος της Μόσχας, ο οποίος διευθύνει πολλά
ερευνητικά κέντρα. «Η χώρα μας έχει horror vacui - φόβο του κενού»,
καταλήγει.
Ενας από τους συμμετέχοντες τα πάνελ συνόψισε τα
αιτήματα της Ρωσίας: «Θέλουμε ισότητα, την αναγνώριση των δικαιωμάτων
μας - θέλουμε να μας θεωρούν σημαντικούς». Οταν όμως οι Αμερικανοί
παρευρισκόμενοι ζήτησαν περαιτέρω λεπτομέρειες και απτά παραδείγματα,
οι περισσότεροι Ρώσοι παραδέχθηκαν ότι δεν ξέρουν ακριβώς τι θέλουν.
Ενας ακόμη σύμβουλος του Ρώσου πρωθυπουργού έθεσε με απλά λόγια το
επιχείρημά του υπέρ της αυταρχικότητας: «χωρίς ενωμένη και ασφαλή
Ρωσία, δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία».
Ολα τα παραπάνω μου
έφεραν και πάλι στο μυαλό το παράδοξο του «Μεγάλου Ιεροεξεταστή».
Χάρηκα επομένως όταν άκουσα έναν άλλο σύμβουλο του Πούτιν, ο οποίος
είναι εκδότης και συνέβαλε στη διοργάνωση του συνεδρίου να μας
καθησυχάζει λέγοντας ότι τα προβλήματα για τα οποία συζητάμε απασχολούν
τη Ρωσία εδώ και πάνω από έναν αιώνα: «οι ίδιες συζητήσεις γίνονταν και
στην εποχή του Ντοστογιέφσκι».
(από την εφημερίδα "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ", 05/07/2009)