Την
εβδομάδα που πέρασε είδαμε μια σειρά δηλώσεων και δημοσιευμάτων από
πρωθυπουργούς, προέδρους τραπεζών και από ανώτερα διοικητικά στελέχη τα οποία
όλα λίγο – πολύ είχαν ως κοινό
παρονομαστή την ανάγκη πάταξης της κερδοσκοπίας στις αγορές εμπορευμάτων και
ειδικά του πετρελαίου. Σε κοινό τους άρθρο στην WSJ ο πρωθυπουργός της Βρετανίας
κ. Gordon Brown και ο Γάλλος πρόεδρος κ. Nicolas Sarkozy παρατηρούν ότι η μεγάλη μεταβλητότητα στις τιμές
πετρελαίου πλήττει την παγκόσμια οικονομία με τις υψηλές τιμές του 2008 να
έχουν συμβάλει στην διεθνή χρηματοοικονομική κρίση. Επιπλέον, σύμφωνα με τους
δύο ηγέτες, η ανεξέλεγκτη συμπεριφορά των διεθνών τιμών πετρελαίου δημιουργεί
αυξανόμενη ανησυχία αφού πλήττει το ίδιο παραγωγούς και καταναλωτές.
Το θέμα της ασφάλειας πετρελαϊκών προμηθειών και
της ανάγκης για μια συνεχή ροή αργού, χωρίς τον κίνδυνο διακοπών, αναδεικνύεται
ως βασικό σημείο του προβληματισμού που αναπτύσσουν οι δύο πολιτικοί, οι οποίοι
δεν παραλείπουν να τονίσουν ότι θα πρέπει
να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια για τον έλεγχο των διεθνών τιμών
πετρελαίου ώστε στο μέλλον να αποφευχθούν
οι υπέρμετρα υψηλές τιμές, και ως
εκ τούτου θα πρέπει να υπάρξει στενή συνεργασία μεταξύ παραγωγών και
καταναλωτριών χωρών.
Με
λιγότερο κομψό τρόπο ο πρόεδρος της
Επιτροπής Διαπραγμάτευσης Εμπορευμάτων (CFTC) των ΗΠΑ, κ. Γκάρι Γκένσλερ ανακοίνωσε ότι η Επιτροπή
ανησυχεί ιδιαίτερα για τα ακραία φαινόμενα κερδοσκοπίας και για αυτό η CTFC θα διενεργήσει ακροαματικές διαδικασίες προκειμένου
να διερευνήσει την ανάγκη κυβερνητικής παρέμβασης ώστε να περιορίσει τις
κερδοσκοπικές συναλλαγές στις αγορές πρώτων υλών. Η πρωτοβουλία ανήκει στον
ανεξάρτητο γερουσιαστή Μπέρντι Σάντερς και τον βουλευτή των Δημοκρατικών Μπαρτ
Στούπακ, οι οποίοι απηύθυναν έκκληση ώστε να αποφευχθεί επανάληψη του περσινού
ράλι στις τιμές του αργού, όταν κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, είχαν
εκτιναχθεί πάνω από τα 147 δολάρια το βαρέλι. Η εκτίναξη αυτή σύμφωνα με
κύκλους της αγοράς υπήρξε εν μέρει αποτέλεσμα της δραστηριότητας αμοιβαίων
κεφαλαίων συνδεδεμένων με δείκτες (index funds) που αγοράζουν μόνο
συμβόλαια πετρελαίου. Τα index funds και τα διαπραγματεύσιμα
αμοιβαία κεφάλαια (ETF) έχουν την δυνατότητα να κατέχουν συμβόλαια
πετρελαίου που υπερβαίνουν τη διαθέσιμη προσφορά. Ο κ. Σάντερς κατέθεσε πρόταση
νομοθεσίας που μπορεί να υποχρεώσει την Αρχή να επικαλεστεί έκτακτη αρμοδιότητα
για να ανακόψει κερδοσκοπικές κινήσεις στο πετρέλαιο θέτοντας κατά την κρίση της
όρια της αγοράς futures.
Είτε
οφείλονται σε κερδοσκοπικές κινήσεις
είτε όχι οι έντονες διακυμάνσεις στις
τιμές του αργού συνεχίζονται πάντως και φέτος. Την περασμένη Παρασκευή (10/7) η
τιμή στην αγορά της Νέας Υόρκης υποχώρησε ως και στα 60,0 δολάρια το βαρέλι, καταγράφοντας πτώση άνω
του 1 δολαρίου, ενώ εκείνη του Brentστο Λονδίνο διαμορφωνόταν οριακά πάνω από τα 59.0 δολάρια, λόγω των φόβων
για τις προοπτικές της αμερικανικής οικονομίαςαλλά και λόγω ισχυροποίησης
του δολαρίου έναντι του ευρώ.
Όμως παρά
τις αιτιάσεις των πολιτικών για την δήθεν αδιαφάνεια και κακή λειτουργία
των αγορών και την αγωνία των εποπτικών αρχών να στοχοθετήσουν την κερδοσκοπία
ως τον βασικό ένοχο για άνοδο των τιμών,
η αλήθεια παραμένει ότι το πετρέλαιο όπως και το φυσικό αέριο και τόσα
άλλα εμπορεύματα παραμένουν χρηματιστηριακά προϊόντα αφού αυτά
διαπραγματεύονται ελεύθερα στις διεθνείς
αγορές εμπορευμάτων ιδιαίτερα στο ΝΥΜΕΧ της Νέας Υόρκης και στο ICE του Λονδίνου. Αφ’ ης στιγμής το πετρέλαιο εισήχθη στο
Χρηματιστήριο Εμπορευμάτων της Νέας Υόρκης στις 30 Μαρτίου του 1983 οι τιμές
έπαυσαν να ορίζονται από τους παραγωγούς, κυρίως μέσω
διμερών διαπραγματεύσεων με τους
αγοραστές, συνήθως τις μεγάλες πολυεθνικές, και άρχισαν να επηρεάζονται από
πολλούς άλλους παράγοντες όπως τα καιρικά φαινόμενα, τα αποθέματα, η
γεωπολιτική αστάθεια, η πορεία της παγκόσμιας οικονομίας, η κατάσταση των
περιφερειακών οικονομιών, η διακύμανση και οι ισοτιμίες των νομισμάτων κ.λπ. Ακόμα
οι τιμές επηρεάζονται από την γενικότερη πορεία των χρηματιστηριακών αγορών και
των δυνατοτήτων που αυτές προσφέρουν για κερδοφορία.
Είναι
αναπόφευκτο μέρος της όλης διαδικασίας καθορισμού των διεθνών τιμών πετρελαίου
η αγοροπωλησία συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης (δηλ. των futures), πλην όμως δεν είναι αυτά που
καθορίζουν αποκλειστικά την διαμόρφωση
των τιμών. Είναι κυρίως οι μεγάλοι καταναλωτές δηλ. τα διυλιστήρια, οι αεροπορικές εταιρίες, οι παραγωγοί
ηλεκτρισμού που, παράλληλα με μακροχρόνιες συμβάσεις που έχουν με τους
παραγωγούς, αγοράζουν συμβόλαια φυσικών προϊόντων για λόγους hedgingκαι οδηγούν τις τιμές. Αυτοί
που αγοράζουν τα futures δηλαδή τα
χάρτινα βαρέλια συνήθως ακολουθούν. Έτσι αυτό που κατά κύριο λόγο καθορίζει την
πορεία των αγορών είναι η ζήτηση και προσφορά και πιο συγκεκριμένα οι εκτιμήσεις
για ζήτηση και προσφορά. Αυτές μπορεί να διαφέρουν και να διαφοροποιούνται
αισθητά από χώρα σε χώρα και από εταιρεία σε εταιρεία, αλλά και από εβδομάδα σε
εβδομάδα. Εξαρτάται σε ποιες αγορές είναι κάποιος τοποθετημένος και πώς
αντιλαμβάνεται τις καταστάσεις σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο.
Εάν
ορισμένοι κύκλοι είναι πεπεισμένοι ότι για όλα φταίει η κερδοσκοπία και άρα οι
χρηματιστηριακές πράξεις πρέπει να καταργηθούν, δεν έχουν παρά να εισηγηθούν
την επιστροφή στο προ του 1983 καθεστώς. Και τότε η δύναμη για τον καθορισμό
των τιμών θα επανέλθει στους παραγωγούς, οι οποίοι γνωρίζουν καλά πώς να
δημιουργούν και να διαχειρίζονται κρίσεις στις αγορές και να εφαρμόζουν embargo, όποτε αυτοί το αποφασίσουν. Και
επειδή ακριβώς η τιμή του αργού, και κατ’ επέκταση των προϊόντων, καθορίζεται
σήμερα από τις αγορές, τα τελευταία τριάντα χρόνια έχει εξασφαλισθεί η συνεχής
και απρόσκοπτος ροή πετρελαίου προς την Δύση, ακόμα και εν μέσω πολεμικών
συρράξεων και τρομοκρατικών ενεργειών. Τουλάχιστον σήμερα όλοι συμμετέχουν
ισότιμα στην διαδικασία διαμόρφωσης των
τιμών έστω και εάν αυτό δημιουργεί πονοκεφάλους σε ορισμένους, ιδιαίτερα στους
πολιτικούς.