Οι προκλήσεις των Τούρκων στο Αιγαίο θέτουν τέλος σε ένα πολυετές μορατόριουμ, το οποίο βασίσθηκε στην προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι λόγοι πίσω από την αλλαγή στάσης ποικίλλουν. Σχετίζονται με το ευρωπαϊκό αδιέξοδο της Τουρκίας, αλλά και με την ενδυνάμωση του περιφερειακού της ρόλου.
Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκίνησαν το 2005, αλλά δεν έχουν ολοκληρωθεί μέχρι σήμερα, κυρίως διότι διεμβολίζονται από τον γερμανογαλλικό άξονα. Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες της κυβέρνησης Ερντογάν δεν έφεραν την Τουρκία πιο κοντά στην Ευρώπη, γεγονός που έχει προκαλέσει έντονη δυσαρέσκεια στην τουρκική κοινωνία. Η όξυνση του κλίματος στο Αιγαίο ουσιαστικά δείχνει πως η Τουρκία είναι πλέον πεπεισμένη ότι δεν θα γίνει πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ως εκ τούτου, επιστρέφει δριμύτερη στις παλαιές τακτικές, αμφισβητώντας την ελληνική κυριαρχία στην περιοχή.
Η επιθετικότητα της Τουρκίας πηγάζει και από αλλού. Κατά την τρέχουσα χρονική συγκυρία ο περιφερειακός ρόλος της είναι ενισχυμένος. Πρωταγωνιστεί στην απεμπλοκή των ΗΠΑ από το Ιράκ, διαμεσολαβεί στις επαφές της Δύσης με το Ιράν και αποτελεί ενεργειακό κόμβο για την μεταφορά πετρελαίου και αερίου από την Ασία στην Ευρώπη.
Η επιρροή που ασκεί η Άγκυρα στις γειτονικές της μουσουλμανικές χώρες αποτελεί ομπρέλα ασφαλείας για την Κυβέρνηση Ομπάμα, η οποία βλέπει στην Τουρκία το ιδανικό όχημα για την εξομάλυνση των σχέσεων με τα κράτη αυτά. Εν όψει της αποχωρήσεως των ΗΠΑ από το Ιράκ, οι Αμερικανοί επιθυμούν η Τουρκία να αποτελέσει θεματοφύλακα της ενότητας και της ακεραιότητας. Δεν είναι δε τυχαίο ότι το τελευταίο διάστημα η Άγκυρα ανοίγει διαύλους επικοινωνίας με την κουρδική κυβέρνηση, εξέλιξη που μεσοπρόθεσμα αναμένεται να εκτονώσει τις εντάσεις στην Ανατολική Τουρκία και να καταστήσει καθολικά αποδεκτό τον ρόλο της στο Ιράκ, την επομένη της αποχώρησης των Αμερικανών.
Η Τουρκία έχει πολύ καλές σχέσεις με την Αίγυπτο, την Ιορδανία, την Σαουδική Αραβία, την Παλαιστινιακή Αρχή, την Συρία και το Ιράν. Δεν είναι δε τυχαίο ότι πέρυσι είχε αναλάβει ανεπίσημη διαμεσολαβητική αποστολή για την διευκόλυνση των συνομιλιών γύρω από το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Άγκυρα και Τεχεράνη συσφίγγουν την τελευταία διετία τις διμερείς οικονομικές σχέσεις, με την τουρκική κυβέρνηση να εκμεταλλεύεται στο έπακρο το εμπάργκο που έχει επιβληθεί στο Ιράν. Μάλιστα, η συνεργασία αυτή αποτελεί πρόκριμα των συμπράξεων στον τομέα της ενέργειας, γεγονός που πάντως προϋποθέτει την βελτίωση των σχέσεων των ΗΠΑ με το Ιράν, αλλά και με την Ρωσία.
Ο ενεργειακός ρόλος της Τουρκίας ενδιαφέρει την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όταν την Πρωτοχρονιά του 2006 ο ρωσικός ενεργειακός κολοσσός Gazprom έκλεινε την στρόφιγγα φυσικού αερίου προς την Ουκρανία, ελάχιστοι αντελήφθησαν την ισχύ που θα αποκτούσε η Τουρκία από την εξέλιξη αυτή. Εκείνη την χρονική στιγμή η Ευρώπη συνειδητοποίησε πως έπρεπε να αποκτήσει εναλλακτικές πηγές τροφοδοσίας και να διασφαλίσει την ενεργειακή της απεξάρτηση από την Ρωσία. Οι μόνες χώρες με αξιόλογα κοιτάσματα αερίου είναι το Αζερμπαϊτζάν, το Ιράν, το Ιράκ και η Αίγυπτος. Και η πρόσβαση των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε αυτές τις ποσότητες περνά από τα εδάφη της Τουρκίας.
Στις 13 Ιουλίου η Ευρώπη πανηγύρισε ένα βήμα προς την κατεύθυνση αυτή. Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο και οι πρωθυπουργοί της Ουγγαρίας, της Αυστρίας, της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας παρευρέθηκαν στην τελετή της υπογραφής της συμφωνίας του αγωγού αερίου Ναμπούκο στην Άγκυρα. Ο εν λόγω αγωγός θα ξεκινά από την Τουρκία και θα διασχίζει την Βουλγαρία, την Ρουμανία, την Ουγγαρία και την Αυστρία, μεταφέροντας ασιατικό αέριο στην Ευρώπη. Στόχος είναι ο αγωγός να τεθεί σε λειτουργία το 2014. Ωστόσο μέχρι σήμερα δεν έχουν υπογραφεί οι συμβάσεις που να εξασφαλίζουν τις ποσότητες αερίου που θα μεταφέρει.
Από τα τουρκικά εδάφη διέρχονται και άλλοι σημαντικοί αγωγοί. Ο αγωγός φυσικού αερίου ITGI, από τον οποίο προμηθεύεται αέριο η Ελλάδα και στον οποίο αποκτά πρόσβαση και η Ιταλία. Ο αγωγός Blue Stream, ο οποίος μεταφέρει στην Τουρκία ρωσικό αέριο, αλλά και ο αγωγός South Stream, η υλοποίηση του οποίου συσφίγγει περαιτέρω τις σχέσεις Μόσχας – Άγκυρας. Μελλοντικά η Τουρκία δύναται να μετάσχει στον αραβικό αγωγό φυσικού αερίου που υλοποιούν οι Αίγυπτος, Λίβανος, Συρία και Ιορδανία, αλλά και στον ιρανικό αγωγό Pars, που αν και προς το παρόν αποτελεί μόνον εξαγγελία της Τεχεράνης, ουσιαστικά αναδεικνύει την Άγκυρα σε βασικό διακινητή του περσικού αερίου.
Μέχρι πρόσφατα η ελληνική διπλωματία λειτουργούσε σαν να πίστευε πως η θέση της Τουρκίας στο διεθνές στερέωμα εξαρτάται από την ένταξή της ή όχι στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η προκλητική στάση των γειτόνων μας, η οποία πηγάζει από την αυτοπεποίθηση που αντλούν από την γεωπολιτική τους αναβάθμιση, δείχνει πως το δόγμα αυτό πρέπει να εγκαταλειφθεί. Ο διεθνής ρόλος της Τουρκίας ξεπερνά τα «στενά» όρια της Ευρώπης και ως εκ τούτου οι διμερείς σχέσεις Ελλάδος – Τουρκίας δεν μπορούν να εξακολουθήσουν να ρυθμίζονται μέσα από το πρίσμα της ενταξιακής της πορείας.
(Από την εφημερίδα ΕΣΤΙΑ 06/08/2009)