Στη σημερινή γεωλογική περίοδο, στην οποία κυριαρχεί ο άνθρωπος, θα μπορούσαμε να δώσουμε το χαρακτηρισμό «Ανθρωπόκαινος», παραφράζοντας τον όρο «Ολόκαινος περίοδος»- τη θερμή περίοδο των τελευταίων 10-12 χιλιετιών.
Στη σημερινή γεωλογική περίοδο, στην οποία κυριαρχεί ο άνθρωπος, θα μπορούσαμε να δώσουμε το χαρακτηρισμό «Ανθρωπόκαινος», παραφράζοντας τον όρο «Ολόκαινος περίοδος»- τη θερμή περίοδο των τελευταίων 10-12 χιλιετιών.
Η Ανθρωπόκαινος περίοδος θα μπορούσαμε να πούμε ότι αρχίζει προς τα τέλη του 18ου αιώνα, όταν οι αναλύσεις αέρα, που είχε παγιδευτεί στους πάγους των πόλων, έδειξαν αυξανόμενες συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα και μεθανίου. Η χρονική αυτή περίοδος συμβαίνει επίσης να συμπίπτει με το σχεδιασμό της ατμομηχανής από τον Τζέιμς Βατ το 1784.
Η αυξανόμενη επιρροή της ανθρωπότητας στο περιβάλλον είχε ήδη αναγνωριστεί από το 1873, όταν ο Ιταλός γεωλόγος Αντόνιο Στοπάνι, αναφέρθηκε στην «ανθρωποζωική εποχή», η οποία χαρακτηρίζεται από την ανάδειξη της ανθρώπινης δραστηριότητας σε μία «νέα τελουρική δύναμη, μεγαλύτερη ακόμη και από τις γεωφυσικές δυνάμεις».
Το 1926 ο Βλαντιμίρ Βερνάντσκι είχε επίσης αναγνωρίσει τις επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στο περιβάλλον και είχε μιλήσει για την κατεύθυνση στην οποία θα πρέπει να κινηθεί η διαδικασία της εξέλιξης. Ο Βερνάντσκι και ο Πιέρ Τεγιάρ ντε Σαρντέν είχαν χρησιμοποιήσει τον όρο «νοόσφαιρα»- τον κόσμο της σκέψης- για να αποδώσουν τον αυξανόμενο ρόλο, που έχει ο ανθρώπινος νους, στο να καθορίζει το μέλλον του και το μέλλον του περιβάλλοντός του.
Ο ανθρώπινος πληθυσμός και η κατά κεφαλήν χρήση των πόρων της Γης αυξάνονται με ταχύτατους ρυθμούς. Τους τελευταίους τρεις αιώνες ο πληθυσμός της Γης έχει δεκαπλασιαστεί ξεπερνώντας τα έξι δισεκατομμύρια, ενώ αναμένεται να φτάσει τα 10 δισεκατομμύρια έως τα τέλη του αιώνα. Ήδη εκμεταλλευόμαστε το 30% έως 50% της επιφάνειας του πλανήτη.
Την ίδια ώρα, ο πληθυσμός των βοοειδών, που παράγουν μεθάνιο, έχει αυξηθεί στα 1,4 δισεκατομμύρια, γεγονός που συμβάλλει στην επιτάχυνση της καταστροφής τροπικών δασών, με αποτέλεσμα κάποια είδη να απειλούνται με εξαφάνιση. H αλλαγή χρήσης γης για δημιουργία βοσκοτόπων (ή και οικοδόμηση), σε συνδυασμό με την καλλιέργεια προϊόντων, έχει επιφέρει διάβρωση του εδάφους με ρυθμούς 15 φορές ταχύτερους από τους φυσικούς. Εάν οι σημερινοί ρυθμοί διατηρηθούν, η προκαλούμενη από τον άνθρωπο διάβρωση του εδάφους θα δημιουργούσε ένα τεράστιο Γκραν Κάνιον σε 50 χρόνια.
Ομοίως, η κατασκευή φραγμάτων και η εκτροπή ποταμών είναι πλέον πολύ διαδεδομένα, καθώς η κατανάλωση νερού από τον άνθρωπο έχει εννεαπλασιαστεί τον τελευταίο αιώνα, σε σημείο, που το ανθρώπινο γένος χρησιμοποιεί σήμερα περισσότερο από το 50% του προσβάσιμου φρέσκου νερού- και μάλιστα περίπου τα 2/3 από αυτό για τη γεωργία. Η αλιεία αφαιρεί περισσότερο από το 25% της αρχικής παραγωγής σε ζώνες ανάδυσης των ωκεανών και το 35% στην ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα.
Επιπλέον η χρήση ενέργειας κατά τον 20 αιώνα εικοσαπλασιάστηκε με αποτέλεσμα να εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα 160 εκατομμύρια τόνοι διοξειδίου του θείου- ποσότητα διπλάσια σχεδόν των φυσικών εκπομπών. Επιπλέον χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο τα αζωτούχα λιπάσματα στη γεωργία και η παραγωγή νιτρικού οξειδίου από την καύση ορυκτών καυσίμων και βιομάζας επίσης υπερβαίνει τις φυσικές εκπομπές.
Την ίδια ώρα, βεβαίως, η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων, σε συνδυασμό με τις δραστηριότητες της γεωργίας, έχουν ως αποτέλεσμα την αισθητή αύξηση της συγκέντρωσης αερίων, που συνδέονται με το φαινόμενο του θερμοκηπίου- του διοξειδίου του άνθρακα κατά 30% και του μεθανίου περισσότερο από 100%. Πράγματι οι συγκεντρώσεις αυτές είναι σήμερα υψηλότερες από κάθε άλλη στιγμή τις τελευταίες 400 χιλιετίες, ενώ αναμένεται περαιτέρω αύξησή τους. Θα πρέπει δε να σημειωθεί ότι οι επιπτώσεις αυτές προκαλούνται από μόλις το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Οι συνέπειες είναι πολυάριθμες και ορατές: οι όξινες ατμοσφαιρικές κατακρημνίσεις (όξινη βροχή, όξινη ομίχλη), το φωτοχημικό νέφος και η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι ορισμένες μόνο από αυτές. Σύμφωνα με πρόσφατους υπολογισμούς της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η θερμοκρασία της Γης θα αυξηθεί κατά 1,4 έως 5,8 βαθμούς κελσίου κατά τη διάρκεια του τρέχοντος αιώνα. Πολλές τοξικές ουσίες εκλύονται στο περιβάλλον, ενώ ακόμη και ορισμένες μη τοξικές ουσίες είναι απολύτως καταστροφικές, όπως οι αλογονωμένοι υδρογονάνθρακες, που δημιουργούνται στην τρύπα του όζοντος.
Τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι χειρότερα. Οι ιδιότητες των αλογόνων (που είναι καταστροφικές για το όζον) έχουν μελετηθεί ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '70. Εάν είχε διαπιστωθεί για παράδειγμα ότι η χλωρίνη συμπεριφέρεται χημικά σαν το βρώμιο, η τρύπα του όζοντος θα ήταν ένα παγκόσμιο φαινόμενο, ορατό καθόλη τη διάρκεια του έτους, και όχι ένα φαινόμενο της άνοιξης στην Ανταρκτική. Περισσότερο από τύχη, παρά από σοφία αποφύγαμε μία τέτοια καταστροφική εξέλιξη.
Εάν δεν βρεθούμε αντιμέτωποι με μία μεγάλη καταστροφή- τη σύγκρουση ενός μετεωρίτη, έναν παγκόσμιο πόλεμο, μία πανδημία, το ανθρώπινο γένος θα παραμείνει η βασική περιβαλλοντική δύναμη για πολλές χιλιετίες ακόμη. Επιστήμονες και άλλοι ειδικοί έχουν ένα σημαντικό καθήκον στην Ανθρωπόκαινο εποχή: να μας κατευθύνουν προς μία βιώσιμη διαχείριση του περιβάλλοντος. Αυτό θα απαιτήσει αρμόζουσα συμπεριφορά από τον άνθρωπο σε όλα τα επίπεδα και ενδεχομένως διεθνώς αποδεκτά, μεγάλης κλίμακας γεωμηχανικά έργα για τη «βελτιστοποίηση» του κλίματος. Προς το παρόν συνεχίζουμε να βαδίζουμε σε άγνωστα εδάφη.
Ο κ. Κρούτσεν τιμήθηκε με Νόμπελ Χημείας το 1995.
(Από την εφημερίδα Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, 10/08/2009)