Οδηγός της έκθεσης που διοργανώθηκε από τις 31/3 έως τις 6/4/2003 στον εκθεσιακό χώρο του Σταθμού Συντάγματος του Μετρό
Εκδοση: Ευώνυμος Οικολογική Βιβλιοθήκη
Συλλγή υλικού-επιμέλεια: Σάκης Κουρουζίδης
Η μακρά ιστορία των μέσων σταθερής τροχιάς και ειδικά του τραμ, έχει αποτυπωθεί ποικιλοτρόπως. Με σχέδια και σκίτσα στην αρχή, με το πινέλο και τη φωτογραφική μηχανή αργότερα, με τεχνικά κείμενα, χρονογραφήματα, ποιήματα, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, σε οδηγούς πόλεων και τουριστικούς οδηγούς. Μπήκαν σε μουσεία, πρωταγωνίστησαν σε ταινίες, τραγουδήθηκαν όσο κανένα άλλο μέσο μεταφοράς. Ενέπνευσαν δημιουργούς κάθε είδους καθώς συνδέθηκαν με τις κοινωνικές και πολιτιστικές διεργασίες στις χώρες που τα χρησιμοποιούσαν. Η εξέλιξη των πόλεων, της βιομηχανίας και του εμπορίου δεν θα μπορούσαν να διαβαστεί αυτοτελώς, χωρίς την αναφορά στα μέσα σταθερής τροχιάς, κυρίως το τρένο και τα τραμ.
Το υλικό, λοιπόν, για μια έκθεση, μια έκδοση, μια ιστορική μελέτη προσφέρεται άφθονο. Όμως, ακριβώς επειδή είναι άφθονο, δεν υπάρχει ποτέ η αίσθηση της πληρότητας του υλικού του στον ερευνητή που θέλει να ασχοληθεί με το θέμα. Οι μελετητές, οι ιστορικοί και κυρίως οι συλλέκτες κάθε είδους αντικειμένων (φωτογραφιών, καρτ ποστάλ, βιβλίων, περιοδικών, φυλλαδίων, εφημερίδων, μελετών, σχεδίων, αντικειμένων, μοντέλων, άλλων αντικειμένων, τραγουδιών, ταινιών, μετοχών, γραμματοσήμων, εισιτηρίων, σελιδοδεικτών και πολλών άλλων αναμνηστικών) είναι πολλοί και κάθε απόπειρα να συνεργαστούν, δύσκολη. Ευτυχώς συγκυρία η έναρξη των διαδικασιών για τη δημιουργία του νέου τραμ της Αθήνα, λόγω της οποίας άλλαξαν τα δεδομένα στο θέμα του τραμ. Κινητοποιήθηκαν πολλές λανθάνουσες δυνάμεις οι οποίες, δημιουργικά και αθόρυβα, εργάζονταν όχι μόνο για να ικανοποιήσουν το συλλεκτικό, ερευνητικό ή επαγγελματικό τους πάθος, αλλά και να πείσουν την ελληνική πολιτεία και κοινωνία για την μεγάλη αναγκαιότητα της προσφυγής στα μέσα σταθερής τροχιάς για την αντιμετώπιση των αστικών και υπεραστικών μετακινήσεων και μεταφορών.
Το υλικό που παρουσιάζεται ανήκει, κυρίως, στη συλλογή της Ευωνύμου Οικολογικής Βιβλιοθήκης το οποίο περιλαμβάνει περισσότερες από 4.500 εικόνες και άλλα αντικείμενα. Όπου δεν αναφέρεται διαφορετικά στη συνέχεια του βιβλίου, υπονοείται ότι το υλικό ανήκει στη συλλογή της Ευωνύμου.
Για την πραγματοποίηση της έκθεσης και της παρούσας έκδοσης, όμως, χρειάστηκε η ενεργοποίηση πολλών δυνάμεων του χώρου. Ο Σύλλογος Φίλων του Σιδηροδρόμου πρωτοστατεί στο χώρο από χρόνια. Η σύμπραξή του και η συνεργασία πολλών μελών του υπήρξε καθοριστική στην επιτυχία αυτού του εγχειρήματος. Ο Σύλλογος δια του προέδρου του Π. Ράλλη, των μελών του Γ. Νάθενα, Ι. Ζαρταλούδη, Π. Καραμάνη, Σ. Κωνσταντόπουλου, Α. Φιλιππουπολίτη, Α. Κλώνου και Α. Κουρμπέλη, προσέφερε αφειδώς κάθε βοήθεια, σε υλικό σε γνώσεις και σε πρακτική δουλειά. Το ελληνικό γραφείο της Greenpeace, διά του διευθυντή του Νίκου Χαραλαμπίδη και πολλών μελών της οργάνωσης στήριξε την προσπάθεια και την περιέβαλε με το κύρος και την αναμφισβήτητη γνώση και εμπειρία της οργάνωσης στο θέμα. Ο Γιώργος Ζεβελάκης, πάντα γενναιόδωρος, «άνοιξε», ξανά το ανεξάντλητο αρχείο του για άντληση υλικού και ιδεών.
Πολλά άλλα μέλη και φίλοι της Ευωνύμου προσέφεραν υλικό για την έκθεση και τον παρόντα τόμο. Ο Νίκος Πολίτης, ο Ντίνος Κόγιας (συγγραφέας του βιβλίου για το τραμ της Σάμου), ο Γιώργος Κίτσιος, ο Ηλίας Γκουράρος και άλλοι προσέφεραν φωτογραφίες και καρτ ποστάλ και κάλυψαν σημαντικά κενά της συλλογής της Ευωνύμου.
Η Οργάνωση Μέσων Ερμηνείας Περιβάλλοντος (η Σμαράγδα Αδαμαντιάδου, ο Νίκος Κατσίκας και οι συνεργάτες τους) που συνέπραξε στην οργάνωση της έκθεσης, έβαλαν τη σφραγίδα τους, οργανωτική και αισθητική, στο όλο αγχείρημα.
Η Λία Τσακαλία βοήθησε στην επιλογή εικόνων για το βιβλίο, ενώ η Αντριάνα Μπόσιου, η Νούλα Κουκίδου και η Κατερίνα Μαρινάκη στο σκανάρισμα των εικόνων και τη συγγραφή των κειμένων.
Η ΤΡΑΜ ΑΕ, δια του διευθύνοντα συμβούλου Κωνσταντίνου Γιωτόπουλου, προσέφερε την οικονομική και πρακτική στήριξη στο όλο εγχείρημα, την έκθεση και τις εκδόσεις που την συνοδεύουν.