Τις μέρες αυτές κλείνουν 20 χρόνια από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Ορόσημο γεωπολιτικής αναφοράς, ιδεολογικών ανακατατάξεων ζωτικής σημασίας για την Ευρώπη και για την Ελλάδα. Με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου οι ανιστόρητοι πανηγύριζαν την τελική επικράτησή της δυτικού τύπου δημοκρατίας, του μοντέλου της οικονομίας της αγοράς και τη μονοπώληση της παγκόσμιας κυριαρχίας από τις ΗΠΑ.
Ωστόσο, η παγκόσμια οικονομική κρίση ανατρέπει τις γεωοικονομικές ιεραρχίες και επιταχύνει τη γιγαντιαία μετατόπιση των γεωοικονομικού κέντρου βάρους από τις ΗΠΑ στην Κίνα. Τα προπύργια του αγγλοσαξονικού καπιταλισμού έχουν στην ουσία κρατικοποιήσει τις μεγαλύτερες τράπεζες. Οι καλύτεροι μαθητές του Ανταμ Σμιθ είναι στο Πεκίνο και στο Νέο Δελχί. Στις νέες αυτές δυνάμεις του καπιταλιστικού Αρχιπελάγους της Ανατολικής Ασίας προσβλέπουν πια οι δυτικές κοινωνίες για να βγουν από την κρίση. Η κομμουνιστική Κίνα αμφισβητεί το πρόταγμα ότι η κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι η αναγκαία και απαραίτητη προϋπόθεση για μεγάλους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης. Η Ευρώπη στον αστερισμό της παγκοσμιοποίησης, ξαφνιασμένη από την κρίση, λαχανιασμένη από την καθυστέρηση της επικύρωσης της Συνθήκης της Λισσαβώνας, κινδυνεύει να βρεθεί στην αργή λωρίδα της διεθνούς κυκλοφορίας, καθώς η νέα αμερικάνικη κυβέρνηση ρίχνει το βάρος της προς την Κίνα. Οι ανακατατάξεις στη γεωπολιτική σκακιέρα αποτελούν ισχυρή πρόκληση για την Ε.Ε. που θα μπορούσε να σφυρηλατήσει ένα νέο δόγμα της πολιτικής. Αλλά το ερώτημα είναι με ποια κοσμοαντίληψη, με ποιους στόχους και με ποιους όρους.
Με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου κλείνει η αυλαία που άνοιξε το 1917. Η Ευρώπη παύει να είναι το κέντρο του παγκόσμιου γεωπολιτικού γίγνεσθαι. Στη συνέχεια του 1989 η Ε.Ε. προωθεί το Μάαστριχτ με το ενιαίο νόμισμα. Με τη Διεύρυνση ενώνει ασύμμετρα τις δύο χωρισμένες Ευρώπες. Η Συνθήκη της Λισσαβώνας θα ενισχύσει την Ε.Ε. με βελτιωμένο μηχανισμό λήψης αποφάσεων. Οι σταθμοί αυτοί θα ήταν αρκετοί, αλλά το δίλημμα της Ε.Ε. δεν είναι πια «ενοποίηση ή πόλεμος», αλλά «ενοποίηση ή περιθωριοποίηση». Είναι οξύ δίλημμα ρεαλιστικών γεωπολιτικών επιλογών: μια Ευρώπη περιφέρεια οικονομικής ευημερίας που εκτελεί κατ’ ανάθεση αποφάσεις άλλων ως διεκπεραιωτής ή μια Ευρώπη υπολογίσιμος γεωπολιτικός εταίρος που συνδιαμορφώνει το νέο σύστημα παγκόσμιας διακυβέρνησης; Γιατί μια Ευρώπη χωρίς γεωπολιτικά αντανακλαστικά και την πολιτική ικανότητα να ορίζει και να υποστηρίζει τα ζωτικά της συμφέροντα απειλείται με υποβιβασμό ιδιαίτερα την ώρα που η παγκοσμιοποίηση και η οικονομική κρίση επιταχύνουν την αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων.
Αραγε πόσο είναι δυνατόν ν’ αναλυθεί σε βάθος η σημασία του 1989 από μια χώρα, σαν την Ελλάδα, που τα μεγαλύτερα ιδεολογικά και πολιτικά ρεύματα του καιρού μας πέρασαν ξώφαλτσα σαν τα μελτέμια του καλοκαιριού. Χωρίς να μπολιάσουν ένα πολιτικό προβληματισμό που να οδηγεί σε πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές; Αραγε είναι ικανή μια οιονεί ομφαλοσκοπούσα πολιτική τάξη, και μια ακόμη στα σπάργανα κοινωνία πολιτών να αναλύσει με όρους πολιτικής σκέψης και όχι ξενοφοβικών συμπλεγμάτων τις δυναμικές ανακατατάξεις στη παγκόσμια σφαίρα. Μπορεί κάποιος με πτολεμαϊκή αντίληψη του κόσμου να συνθέσει τους γεωπολιτικούς σεισμούς που προκάλεσε το 1989 και που αρχίζουν μόλις τώρα να φαίνονται;
Στον βαθμό που θα ομφαλοσκοπούμε η υπόλοιπη μετα-εθνική Ευρώπη θα δομείται ερήμην μας. Η συμβολή μας στην πολιτική Ευρώπη θα εξαρτηθεί από την ικανότητά μας ως λαού να ανταποκριθούμε στις εθνικές, περιφερειακές και στις παγκόσμιες προκλήσεις.
Προκρίματα είναι:
α) η ικανότητά μας να δημιουργήσουμε όρους οικονομικής επιβίωσης και ανάπτυξης. Διαφορετικά πώς θα συνεχίσουν να πείθονται οι φορολογούμενοι πολίτες των πλουσιότερων χωρών της Ε.Ε. από χώρες-ουραγούς των δεικτών της ανταγωνιστικότητας, ότι οι κολοσσιαίες μετατοπίσεις πόρων του κοινοτικού προϋπολογισμού πιάνουν τόπο;
β) Πρέπει να αρθρώσουμε τους καθοριστικούς παράγοντες της βιώσιμης δημοκρατίας. Ενα πολιτικό σύστημα με διάκριση και ισορροπία των εξουσιών, ικανό να επιταχύνει τον εκσυγχρονισμό της Παιδείας, του ασφαλιστικού συστήματος, της βιώσιμης ανάπτυξης.
γ) Κοινωνία πολιτών, δραστήριο χώρο γόνιμης και καινοτόμου θεσμικής υποδομής ανάμεσα στο αναχρονιστικό δίπολο της οικονομίας της αγοράς και του παντοδύναμου κράτους.
δ) Ανοιχτή κοινωνία που ν’ ανταποκρίνεται στην πολυπολιτισμική πρόκληση που δημιουργεί η παγκοσμιοποίηση κυρίως μέσω της μετανάστευσης, που θα σέβεται την ελευθερία και την αξιοπρέπεια του πολίτη.
ε) Αποφασιστικότητα, να συμβάλλουμε στην επίλυση των προβλημάτων της περιοχής μας με τις πολλαπλές εστίες αναταράξεων.
Αραγε δεν αρκούν 20 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου για να μεταβάλουν την κλονισμένη πίστη μας στον Νεοέλληνα και να ενισχύσουν τη θέληση μας να αρθρώνουμε την εξωτερική πολιτική χωρίς σύνδρομα φοβίας και υπερτροφικού εθνικισμού; Αραγε πόσος δρόμος χρειάζεται ακόμη για μια κοινωνία που θα συνθέτει με κέφι για δημιουργία την άριστη γκραμσιανή εκδοχή, την απαισιοδοξία της ευφυΐας με την αισιοδοξία της βούλησης;
Ο κ. Γιώργος Ζαββός διετέλεσε ευρωβουλευτής και ο πρώτος πρεσβευτής της Ε.Ε. στη Σλοβακία. Είναι νομικός σύμβουλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες. Οι γνώμες που εκφράζει είναι αυστηρά προσωπικές.
(Απο την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 11/11/2009)