Προφανώς δεν έχει τη σημασία του ταξιδιού του Νίξον στην Κίνα (είναι μάλλον απίθανο να γραφτεί όπερα για αυτό), παρ΄ όλα αυτά όμως, η επίσκεψη του προέδρου Ομπάμα έχει και αυτή τη σημασία της. Το 1972, όταν πήγε εκεί ο Νίξον, ήταν ο ηγέτης της μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου που εγκαινίαζε σχέσεις με την ηγεσία της πλέον πυκνοκατοικημένης χώρας του κόσμου. Τώρα, ο ηγέτης τής μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου συναντά τον ηγέτη της δεύτερης σε μέγεθος παγκόσμιας οικονομίας, αφού η Κίνα έχει πάρει πλέον τη θέση της Ιαπωνίας. Αν υπάρξει άλλη επίσκεψη ύστερα από 37 χρόνια, ο ηγέτης της δεύτερης σε μέγεθος οικονομίας θα επισκεφθεί τον ηγέτη της πρώτης σε μέγεθος οικονομίας.
Αυτά είναι τα παραλειπόμενα που επισκίασαν την επίσκεψη: το ασφαλές δεδομένο ότι μετά την επόμενη γενιά η σκυτάλη της οικονομικής ηγεσίας θα περάσει από τον έναν γίγαντα στον άλλο. Γεγονός τόσο σημαντικό όσο ήταν και η μετακίνηση ισχύος που συντελέστηκε από την Ευρώπη προς τις ΗΠΑ, τον περασμένο αιώνα.
Ολες οι συζητήσεις στο Πεκίνογια τις εμπορικές σχέσεις, τις κλιματικές αλλαγές, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα πνευματικά δικαιώματαπρέπει να διεξαχθούν υπό αυτό το πρίσμα. Επί του παρόντος, το μέγεθος της κινεζικής οικονομίας είναι πολύ πιο μικρό από το μέγεθος της αμερικανικής οικονομίας. Πλην όμως, πολύ σύντομα η αναλογία θα αλλάξει. Το γνωρίζουν αυτό οι Κινέζοι, όπως και οι πλέον σώφρονες λαοί της Δύσης. Στις ΗΠΑ ωστόσο, όπως και στην Ευρώπη, μόλις που αρχίζουμε να ζυγίζουμε τις επιπτώσεις που θα έχει η μετατόπιση ισχύος: όχι για το τι θα σημαίνει αυτό από γεωπολιτικής ή οικονομικής πλευράς, αλλά για τις επιπτώσεις που θα έχει στο σύνολο των δυτικών κοινωνιών μας. Πρόκειται για μια αλλαγή που κόβει την ανάσα, σε σημείο που η αντίδραση πολλών λαών θα είναι η άρνηση: δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει αυτό. Ετσι, το πρώτο ερώτημα που θα μπορούσε να τεθεί είναι το πόσο θα κρατήσει αυτή η πρόοδος των Κινέζων κι αν θα υπάρξει αλλαγή στην πορεία της χώρας τους.
Η Κίνα αναπτύσσεται πολύ πιο γρήγορα από όσο είχαν προβλέψει τα μοντέλα των οικονομολόγων, με αποτέλεσμα να ξεπεράσει τις μεγάλες οικονομίες της Δύσης πολύ πιο σύντομα από το αναμενόμενο. Με αυτούς τους ρυθμούς αναμένεται να ξεπεράσει και τις ΗΠΑ το 2027, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι οι οικονομολόγοι είναι αλάνθαστοι. Ας θυμηθούμε ότι πολλοί της προηγούμενης γενιάς πίστευαν ότι η Ιαπωνία θα γίνει κυρίαρχος του κόσμου, κάτι που όμως δεν συνέβη.
Υπάρχουν άλλωστε ανασχετικοί παράγοντες στη διαδικασία της ανάπτυξης των Κινέζων: στενότητα ενεργειακών πόρων και πρώτων υλών, περιβαλλοντικά προβλήματα, κυρίως όσον αφορά το νερό, γήρανση του πληθυσμού και ενδεχομένως συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού. Επίσης, η εξάρτηση από ξένες εξαγωγικές αγορές, συμπεριλαμβανομένης και της αμερικανικής, η ανάγκη για εισαγόμενη τεχνολογία και φυσικά όλα αυτά τα προβλήματα που παρακωλύουν την επιβίωση ενός αυταρχικού πολιτικού συστήματος το οποίο συνυπάρχει με ένα όλο και πιο φιλελεύθερο οικονομικό σύστημα.
Τα προβλήματα είναι τεράστια και οι προβλέψεις για το μέλλον της Κίνας αβέβαιες, αλλά, αν δεν υπάρξει κοσμογονική καταστροφή, η πορεία της χώρας είναι προκαθορισμένη με προσανατολισμό την ανάπτυξη. Αν αυτό ισχύει, η πρόοδος της Κίνας δεν θα περιοριστεί στον οικονομικό τομέα. Ηδη είναι εμφανείς κάποιες πολιτικές συνέπειες, όπως ο ρόλος που έχει αναλάβει στη διαμόρφωση της οικονομικής ανάπτυξης της Αφρικής. Εκεί οι επενδύσεις των Κινέζων ξεπερνούν τις επενδύσεις όλων μαζί των χωρών της Δύσης.
Αυτό που μετράει όμως περισσότερο είναι οι ιδέες των Κινέζων περί κοινωνίας που θα αρχίσουν να μας επηρεάζουν. Στη Δύση έχουμε μια προκατάληψη ότι η δική μας κοινωνική οργάνωση μπορεί να μην είναι άριστη, αλλά μπορεί να χρησιμεύσει ως μοντέλο στον υπόλοιπο κόσμο. Αυτή η άποψη είναι απόρροια της οικονομικής ισχύος και η αυτοπεποίθησή μας τονώθηκε πολύ με την κατάρρευση του εναλλακτικού μοντέλου που είχε εφαρμοστεί στη Σοβιετική Ενωση, αλλά και με τη στροφή των Κινέζων προς κάποιας μορφής ελεύθερη αγορά. Αν όμως εμείς κολλήσουμε σε στασιμότητα την ώρα που η Κίνα αναπτύσσεται, θα είναι αναπότρεπτη κάποια αναθεώρηση των απόψεών μας για το πώς πρέπει να κουμαντάρουμε τα πράγματα.
Αυτή η αναθεώρηση θα επεκταθεί και πέραν των στενών ορίων της οικονομίας. Φυσικά δεν εννοώ ότι οι διάδοχοι του κ. Ομπάμα θα γίνουν υπομονετικοί δέκτες επικρίσεων για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Αμερική. Λέω όμως ότι όσο βαδίζουμε προς έναν κόσμο πιο εξισορροπημένο στη σφαίρα της οικονομίας, θα κινούμαστε παράλληλα και προς έναν κόσμο πιο εξισορροπημένο στη σφαίρα της πολιτικής και της κοινωνίας. Οσο κινείται η Κίνα προς το μοντέλο του Χονγκ Κονγκ, τόσο πιο έντονη θα γίνεται σε εμάς η ανάγκη να μάθουμε περισσότερα.
Αυτό σίγουρα πρέπει να το καλοδεχτούμε. Εμείς εδώ στη Δύση δείξαμε υπέρμετρη αλαζονεία για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Και δεν χρειάζεται να αποδεχτούμε σε όλες τις πτυχές του το μοντέλο της Κίνας ή το μοντέλο της Ινδίας, ή κάποιο από τα πολλά μοντέλα των αναδυόμενων οικονομιών, για να τα σεβαστούμε και να προσπαθήσουμε να αντλήσουμε διδάγματα από αυτά.
(Από την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 20/11/2009)