Λίγοι είναι εκείνοι που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ότι το ζήτημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη προκαλεί έντονα συναισθήματα. Πώς αλλιώς θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε σχόλια του τύπου «μέσα στα τελευταία 40 με 50 χρόνια σημειώθηκε σημαντική κλιματική αλλαγή» ή «μια μεταβολή του κλίματος που συμβαίνει με λογικό ρυθμό» ή ακόμη «ο άνθρωπος οδηγείται σε σημαντικά σφάλματα όταν εξάγει γενικά συμπεράσματα από μεμονωμένα στοιχεία»;
Το γεγονός ότι οι απόψεις αυτές συζητήθηκαν τον 18ο αιώνα, μεταξύ του ιατρού από την Πενσυλβάνια Χιου Ουίλιαμσον, του Τόμας Τζέφερσον και του εγκυκλοπαιδιστή Νόα Ουέμπστερ, αποδεικνύει ότι η ιστορία τείνει να επαναλαμβάνεται. (Μπορεί κανείς να φανταστεί τηλεοπτική εκπομπή λόγου της εποχής με τους κολοσσούς αυτούς ως αντιπάλους. Ο Τζέφερσον θα προωθούσε άραγε περιβαλλοντικές θέσεις, με τον Ουέμπστερ να εκφράζει νεοφιλελεύθερες απόψεις;)
Τη δεκαετία του 1780, ο Τόμας Τζέφερσον έγραφε στο «Σημειωματάριο της Βιρτζίνια» ότι «τα κρύα και οι ζέστες γίνονται πολύ πιο ήπια, ακόμη και στη μνήμη των μεσόκοπων κατοίκων», εκφράζοντας απόψεις του Κότον Μάδερ από το 1721: «Το κρύο υπήρξε πιο ήπιο, μετά την ξύλευση των δασών μας, ενώ οι άνεμοι δεν πνέουν με την ένταση που είχαν την εποχή των πατεράδων μας, όταν το νερό που έμενε μία στιγμή έκθετο γινόταν αμέσως πάγος».
Ο ιστορικός του κλίματος Τζέιμς Φλέμινγκ έχει επισημάνει ότι το πλέον ακανθώδες σημείο της συζήτησης για το κλίμα αφορούσε πάντα «την αντίδραση μεγάλου, πολύπλοκου και συχνά χαοτικού συστήματος σε μικρές μεταβολές». Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος αντιλαμβανόταν καλύτερα από κάθε άλλον τους κλιματικούς παράγοντες, γράφοντας σε επιστολή του από το 1763: «οι αποψιλωμένες εκτάσεις απορροφούν περισσότερη θερμότητα και οδηγούν σε ταχύτερη τήξη του χιονιού». Ο Φραγκλίνος που θεωρείται πατέρας της σύγχρονης μετεωρολογίας, χάρη στις μελέτες του για τους κεραυνούς και τους ανέμους, υπέθεσε αργότερα (και πολύ σωστά, όπως εντέλει αποδείχθηκε) ότι οι νεφώσεις πάνω από τμήματα της Βόρειας Αμερικής και της Βόρειας Ευρώπης σχετίζονταν με την έκρηξη του ηφαιστείου Λάκι στην Ισλανδία, το 1783, και υπήρξαν κατά πάσα πιθανότητα το αίτιο των ασυνήθιστα ψυχρών θερμοκρασιών του χειμώνα 1783-84.
Από την άλλη πλευρά της κλιματολογικής αντιπαράθεσης του 18ου αιώνα, ο Ντάνιελ Ουέμπστερ διαφώνησε με τον Τζέφερσον, επιμένοντας ότι ο τελευταίος στηριζόταν σε υπερβολικό βαθμό «στις αναμνήσεις ηλικιωμένων και μεσηλίκων» για τις κλιματολογικές του παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά του για αύξηση των μέσων θερμοκρασιών. Αν και ο Ουέμπστερ παραδέχθηκε ότι ο ανθρώπινος παράγοντας ενισχύει τις θερμοκρασιακές αλλαγές, υποστήριξε ότι το φαινόμενο δεν αποτελεί μεταβολή του κλίματος: «Κάθε μετατροπή της Φύσης, όπως η ξύλευση των δασών και οι αγροτικές καλλιέργειες, οδηγούν σε μεταβολή της κατανομής θερμού και κρύου, υγρασίας και ξηρασίας, μεταξύ των εποχών του χρόνου».
Ο ιατρός Χιου Ουίλιαμσον, καλός γνώστης του υδρολογικού κύκλου, σημείο-κλειδί κάθε συζήτησης για κλιματική αλλαγή, έγραψε: «Οι ατμοί που εκπέμπονται από τα δάση μετατρέπονται γρήγορα σε βροχή. Η βροχή αυτή, με τη σειρά της, θα καταλήξει και αυτή να εξατμισθεί, ψυχραίνοντας κι άλλο τη Γη». Ενάμιση αιώνα αργότερα, μελέτες αξιοποίησης γαιών επιβεβαίωσαν τη στενή σχέση μεταξύ της αποψίλωσης δασών για ανάκτηση μεγάλων καλλιεργήσιμων εκτάσεων και των μεταβολών της θερμοκρασίας του εδάφους, την κατανομή της υγρασίας και τις τοπικές και περιφερειακές «αντιδράσεις» του κλίματος, αλλά και του φαινομένου των «αστικών κλιματικών νήσων». Στις ημέρες μας, μάθαμε ότι στην αποψίλωση του τροπικού δάσους οφείλεται ποσοστό 15% της παγκόσμιας ρύπανσης, που προκαλείται από την απελευθέρωση διοξειδίου του άνθρακα, ένα από τα πολλά «αέρια του θερμοκηπίου» που εγκλωβίζουν και αντανακλούν τη γήινη θερμότητα.
Πρωταρχικός στόχος του Τζέφερσον και άλλων κατοίκων των αποικιών που συμμετείχαν στην κλιματική συζήτηση της εποχής ήταν, όμως, η κατάρριψη της ευρωπαϊκής θεωρίας που ήθελε το κλίμα του Νέου Κόσμου να είναι υπερβολικά σκληρό και αφιλόξενο για εποικισμό. Από τον αιδεσιμώτατο Μάδερ μέχρι και τον ιατρό Ουίλιαμσον, η συζήτηση για το κλίμα στο Νέο Κόσμο, αποτέλεσε αντίδραση στον ευρωπαϊκό κλιματικό τοπικισμό.
Οι Αμερικανοί συγγραφείς της εποχής, όμως, κατέγραψαν θετική εικόνα του κλίματος και της πανίδας της ηπείρου τους, προωθώντας την άποψη που θέλει τις ανθρώπινες παρεμβάσεις να έχουν ωφέλιμες επιπτώσεις στο περιβάλλον και τη ζωή των κατοίκων.
Η πληθώρα επιστημονικών στοιχείων, που διαθέτουμε σήμερα, σε συνδυασμό με τα λεπτομερή κλιματικά πρότυπα των ηλεκτρονικών υπολογιστών, περιέργως δεν έδωσαν λύση στη διένεξη γύρω από τις κλιματικές αλλαγές, που συντηρείται ανανεωμένη και σήμερα καθώς αφορά πλέον την εθνική οικονομία και το διεθνές εμπόριο.
Ο Ben Gelber είναι αρθρογράφος είναι μετεωρολόγος και συγγραφέας.
(Από την εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 22/11/2009)