Οι υπουργοί Πετρελαίου
του
OPEC μπορούν να συγχαρούν τους εαυτούς τους για τη
διαχείριση της αγοράς. Η ταχεία λήψη αποφάσεων και οι δραστικές μειώσεις
παραγωγής τους τελευταίους 18 μήνες σταθεροποίησαν τις τιμές στα υψηλότερα επίπεδά
τους από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, παρά την χειρότερη οικονομική ύφεση
μεταπολεμικά.
Το καρτέλ είχε αρκετή βοήθεια.
Η φθηνή ρευστότητα από τις κεντρικές τράπεζες ενίσχυσε τη χρηματοδότηση, ενώ η
επενδυτική κοινότητα ενθάρρυνε την αγορά να κοιτάξει πέρα από τις βραχυπρόθεσμες
παραμέτρους και να επικεντρωθεί στην προοπτική αύξησης των τιμών στο μέλλον.
Οι υπουργοί, υπό την
ηγεσία του κ. αλ-Ναϊμι της Σαουδικής Αραβίας, είναι εν πολλοίς υπεύθυνοι: Προχώρησαν
σε καίριες και αποτελεσματικές μειώσεις της παραγωγής και έδωσαν μια αιτία στους
επενδυτές ώστε να παραμείνουν αισιόδοξοι. Πάντως, ο οργανισμός αντιμετωπίζει
προβλήματα, καθώς στις ανεπτυγμένες χώρες επικρατεί μια έμφαση σε «οτιδήποτε άλλο»
εκτός από το πετρέλαιο. Οι χώρες προσπαθούν να εξασφαλιστούν απέναντι στις ευπαθείς
αγορές.
Οι φόβοι για την
διαθεσιμότητα και το περιβαλλοντικό κόστος των πετρελαϊκών προϊόντων έχουν
δημιουργήσει μια σύγκλιση ανάμεσα στη δεξιά πολιτική πτέρυγα που είναι υπέρμαχος
της εθνικής ασφάλειας και της αριστερής που υπερασπίζεται το περιβάλλον. Αντί
για το πετρέλαιο, προωθείται η χρήση ΑΠΕ, βιοκαυσίμων και νέων τεχνολογιών.
Ο
OPEC
έχει δείξει ότι τα καρτέλ λειτουργούν κάποιες φορές, συγκρατώντας τις
τιμές σε επίπεδα ανώτερα του κανονικού σε μια ανταγωνιστική αγορά. Αλλά οι
υπουργοί πρέπει να αναγνωρίσουν τις προκλήσεις, οι οποίες θα είναι ιδιαίτερα
σημαντικές τα επόμενα δύο χρόνια. Η μεγαλύτερη είναι το να εξασφαλιστεί στις επόμενες
δεκαετίες ότι το πετρέλαιο του οργανισμού αποτελεί μια ανταγωνιστική και αξιόπιστη
πηγή ενέργειας. Αν όχι, τότε θα επικρατήσουν πολιτικές αντικατάστασης, καθώς
και ένα αυξανόμενο μερίδιο για καύσιμα πιο φθηνά και καθαρά, όπως το φυσικό αέριο.
Τα τελευταία πέντε χρόνια, το πετρέλαιο έχει γίνει μια ακριβή και μη αξιόπιστη
πηγή. Οι τιμές έχουν σημειώσει μεγάλες αυξομειώσεις, λόγω της πολιτικής αστάθειας
στη Μέση Ανατολή, τη Νιγηρία και τη Βενεζουέλα. Η ανικανότητα των παραγωγών να
προσθέσουν νέα δυνατότητα παραγωγής έγκαιρα επίσης έπαιξε ρόλο και η επίδραση
των παραγόντων αυτών ενισχύθηκε από την συμμετοχή των κερδοσκόπων. Οι καταναλωτές
έχουν πλέον ένα ισχυρό κίνητρο για να απομακρυνθούν από το πετρέλαιο.
Κάποια υποπροϊόντα με
υψηλό ενεργειακό περιεχόμενο, όπως η βενζίνη και το ντίζελ, παραμένουν η μόνη
επιλογή για τις μεταφορές. Αλλά ακόμα και σε αυτόν τον κλάδο, οι απρόβλεπτες
τιμές έχουν οδηγήσει σε μείωση της ζήτησης, ειδικά στις ανεπτυγμένες οικονομίες,
όπου η αύξηση των τιμών μετακυλύεται ολοκληρωτικά στους καταναλωτές.
Στις ΗΠΑ, η ποσότητα
πετρελαϊκών προϊόντων στην εγχώρια αγορά κορυφώθηκε το καλοκαίρι του 2007 και έκτοτε
μειώνεται. Η ζήτηση βενζίνης υποχώρησε αισθητά από τότε, καθώς οι καταναλωτές
στρέφονται προς μικρότερα και πιο αποδοτικά οχήματα. Παλαιότερα, σε ανάλογες
περιπτώσεις, το καρτέλ αναγκάστηκε να προχωρήσει σε μια περίοδο χαμηλών τιμών ώστε
να διατηρήσει τη ζήτηση. Πιθανώς όμως αυτή τη φορά μέρος της έχει χαθεί δια
παντός, λόγω των μέτρων ενεργειακής απόδοσης και της παραγωγής αιθανόλης.
Η διεθνής τάση κατά του πετρελαίου αρχίζει να μεταφράζεται και σε νομοθεσία,
η οποία δεν θα είναι εύκολο να αντιστραφεί, ακόμα και αν οι τιμές υποχωρήσουν
στο μέλλον. Η αποτυχία στην Κοπεγχάγη και η αβεβαιότητα στις ΗΠΑ σχετικά με το
cap
and
trade παρέχουν πάντως μια προσωρινή
ανάπαυλα, αν και οι ρυθμίσεις για την απόδοση των αυτοκινήτων και άλλα παρόμοια
μέτρα συνεχίζουν να προωθούνται.
Το ανταγωνιστικό και νομοθετικό περιβάλλον αλλάζει προς όφελος των καθαρότερων
καυσίμων, τα οποία αφθονούν στις ανεπτυγμένες οικονομίες, σε πραγματικές τιμές
πετρελαίου μικρότερες των 100 δολαρίων. Μόνο μια περιοδική κατάρρευση των τιμών
του πετρελαίου τις έχει εμποδίσει από το να διευρυνθούν περισσότερο στο παρελθόν.
Η παρακμή του πετρελαίου φανερώνεται και στην πρόσφατη Έκθεση του ΙΕΑ.
Στην Έκθεση του 2004, ο
ΙΕΑ προέβλεπε πως η κατανάλωση ενέργειας του ΟΟΣΑ θα αυξανόταν στους 6.953 εκατ.
τόνους πετρελαίου ετησίως ως το 2030, από την οποία το 40% θα προερχόταν από το
αργό, 26% από το αέριο και 17% από τον άνθρακα. Στην έκθεση του 2009, η αύξηση
αυτή περικόπηκε κατά 17% στους 5.811 εκατ. τόνους, ενώ η κατανάλωση πετρελαίου
μειώθηκε κατά 32%. Το πετρέλαιο αναμένεται πλέον να συνεισφέρει μόλις κατά 32%
στην συνολική κατανάλωση ενέργειας του ΟΟΣΑ το 2030, ενώ η συμμετοχή των ΑΠΕ, της
πυρηνικής ενέργειας και των υδροηλεκτρικών αυξήθηκε κατά 7%.
Η πελατειακή βάση του
OPEC
στηρίζεται όλο και περισσότερο στις αναδυόμενες αγορές, όπου η οικονομική ανάπτυξη,
το αυξημένο εισόδημα και ο διογκούμενος πληθυσμός ενισχύουν την ζήτηση, ενώ ένα
εκτενές σύστημα ελέγχου των τιμών και επιδοτήσεων προστατεύει τους καταναλωτές
από την πίεση να γίνουν πιο αποδοτικοί στην χρήση της ενέργειας.
Οι αναδυόμενες αγορές δείχνουν
μικρότερο ενθουσιασμό για την Κλιματική Αλλαγή και τις προτεραιότητες των
ανεπτυγμένων χωρών. Η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και η δημιουργία θέσεων
εργασίας στα αστικά κέντρα αποτελούν πιο πιεστικές προτεραιότητες, από ότι η
παγκόσμια θέρμανση.
Αλλά αν οι ανεπτυγμένες
οικονομίες γίνουν πιο αποδοτικές και στραφούν στα πιο καθαρά και αποδοτικά καύσιμα,
οι αναδυόμενες θα αναγκαστούν να ακολουθήσουν ώστε να παραμείνουν ανταγωνιστικές.
Η ευρεία χρήση πετρελαίου θα αποτελεί μειονέκτημα στις προσεχείς δεκαετίες. Ήδη
πολλές αναπτυσσόμενες οικονομίες έχουν απελευθερώσει το σύστημα ελέγχου των τιμών
σε ένα βαθμό και μείωσαν τις επιδοτήσεις τους, οι οποίες ενισχύουν κυρίως τη μέση
τάξη, παρά τους φτωχούς. Η Κίνα εκδηλώνει ενδιαφέρον για τη ρευστοποίηση του
λιθάνθρακα, για αέριο από την Κεντρική Ασία και για την ηλιακή ενέργεια, ώστε
να μειώσει τις εισαγωγές πετρελαίου. Κι άλλοι θα ακολουθήσουν.
Αν συμβεί άλλη μια έκρηξη
στις τιμές του πετρελαίου, η μείωση της ζήτησης δεν θα περιοριστεί μόνο στις ανεπτυγμένες
χώρες. Η αυξημένη αστάθεια θα ενδυναμώσει την αποφασιστικότητα των πολιτικών να
μειώσουν το μερίδιο του πετρελαίου στο ενεργειακό ισοζύγιο.
Ο
OPEC
έχει καλέσει επανειλημμένα για την «ασφάλεια της ζήτησης», ώστε να
μπορεί να επενδύσει και να καλύψει τις ανάγκες των κρατών-καταναλωτών. Αλλά αν
το καρτέλ δεν βρει τρόπο να αποφύγει τις μελλοντικές εκρήξεις των τιμών, η ασφάλεια
αυτή θα παραμείνει θεωρητική, καθώς οι χώρες θα συνεχίσουν να απομακρύνονται από
το ακριβό πετρέλαιο.