Πέρσι, φάνηκε πως τα σχέδια για τον αγωγό «Ναμπούκο» που έμεναν στο ράφι επί δέκα σχεδόν χρόνια, έκαναν επιτέλους κάποια βήματα προς την υλοποίησή τους. Το Μάρτιο του 2009 η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) διέθεσε 200 εκατομμύρια ευρώ για έργα προετοιμασίας του αγωγού.
Η «ευρωπαϊκή τράπεζα επενδύσεων» (EIB)και η «ευρωπαϊκή τράπεζα ανασυγκρότησης και ανάπτυξης» (EBRD) υποσχέθηκαν να συνεισφέρουν στο κόστος του έργου, που αναμένεται πως θα φτάσει στα 10 δις ευρώ.
Τον Ιούλιο οι κυβερνήσεις των κρατών που αναμένεται να διασχίσει ο μήκους 3,000km αγωγός (Αυστρία, Βουλγαρία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Τουρκία) συνυπέγραψαν την από μακρού αναμενόμενη «διακυβερνητική συμφωνία» (IGA) για τους κανόνες που θα διέπουν τη διέλευση του αγωγού.Η επικύρωση της IGA προχωρούσε, έστω κι αργά.
Εντωμεταξύ, οι έξι εταιρείες καυσίμων (από τη Γερμανία και τα κράτη διέλευσης) που συναπαρτίζουν το κονσόρτσιουμ του «Ναμπούκο» συνέχιζαν τις έρευνες για να βρουν το φυσικό αέριο που θα διακινεί ο αγωγός. Δύο εξ αυτών αναζητούν τρόπο να αναμειχθούν σε μεγάλα έργα άντλησης φυσικού αερίου στο βόρειο Ιράκ -κι άλλη μία στο Τουρκμενιστάν.
Η ΕΕ άρχισε να ερευνά την πιθανότητα να εντάξει τα ευρωπαϊκά συμβόλαια εκμετάλλευσης φυσικού αερίου σε ένα «συνεταιρισμό ανάπτυξης της Κασπίας» (CDC), ώστε να ενθαρρύνει το Τουρκμενιστάν και άλλες παρόμοιες χώρες να πουλήσουν στη δύση μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου.
Να όμως που τώρα ο «Ναμπούκο» κόλλησε και πάλι. Αιτία είναι η διαμάχη μεταξύ Τουρκίας και Αζερμπαϊτζάν. Θεωρείτο πάντα δεδομένο πως τα 8 δις m3που απαιτούνταν για την πρώτη φάση του «Ναμπούκο» θα προέρχονταν από τις νέες εγκαταστάσεις εξόρυξης των κοιτασμάτων του Σαχ Ντενίζ ΙΙ. Αλλά το Μπακού και η 'Αγκυρα δεν μπορούν να συμφωνήσουν για τις ποσότητες, την τιμή και τους όρους παροχής φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν στην Τουρκία.
Ενώ η διαμάχη συνεχίζεται, οι εταιρείες που αναμειγνύονται στην εξόρυξη των κοιτασμάτων του Σαχ Ντενίζ ΙΙ σταμάτησαν την εκμετάλλευσή του. Η Τουρκία εξακολουθεί να προμηθεύεται 6 δις m3φυσικού αερίου από το Σαχ Ντενίζ Ι, σε πολύ συμφέρουσα τιμή. Το ήμισυ της ποσότητας αυτής το μεταπωλεί, πολύ ακριβότερα, στην Ελλάδα. Το Μπακού επιμένει πως αυτή η τιμολογιακή πολιτική χρειάζεται αναθεώρηση. Η Τουρκία διαφωνεί. Για όσο καιρό συνεχίζεται η διαφωνία αυτή, η εκμετάλλευση του Σαχ Ντενίζ ΙΙ μοιάζει αβέβαιη. Αλλά
χωρίς τις ποσότητες φυσικού αερίου του Σαχ Ντενίζ ΙΙ, ο «Ναμπούκο»
δύσκολα θα λειτουργήσει. Εντωμεταξύ το Αζερμπαϊτζάν άρχισε να μεταφέρει
φυσικό αέριο στη Ρωσία ατμοπλοϊκώς και υπόσχεται πως στο μέλλον θα
προμηθεύσει το Ιράν και την Κίνα.
Αν και αμφότερες η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν επιμένουν πως σπανίως διαφωνούν για θέματα ενέργειας, ο τρέχον άγριος καυγάς μεταξύ τους δε βοηθά. Το Αζερμπαϊτζάν έδειξε πολύ λιγότερη προθυμία να διαπραγματευθεί με την Τουρκία από τη στιγμή που πέρσι η 'Αγκυρα ανακοίνωσε τολμηρές πρωτοβουλίες για εξομάλυνση των σχέσεών της με την Αρμενία.
Το Αζερμπαϊτζάν είναι έξαλλο με το ενδεχόμενο να ανοίξουν τα σύνορα μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας πριν εξευρεθεί οριστική λύση στην «παγωμένη» σύρραξη στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ μια περιοχή στην επικράτεια του Αζερμπαϊτζάν που έχει καταληφθεί από αρμενικά στρατεύματα από τις αρχές της δεκαετίας του '90.
Η αλήθεια είναι πως οι Τούρκοι ηγέτες δεν είναι ξεκάθαροι για τη στάση τους στο ζήτημα αυτό. Με δηλώσεις του, ο πρωθυπουργός Ερντογάν (Erdogan)έχει αφήσει να εννοηθεί πως τα δύο ζητήματα συνδέονται, ενώ το τουρκικό κοινοβούλιο δεν έχει ακόμα υπερψηφίσει τα κείμενα που θα εξομαλύνουν τις σχέσεις Τουρκίας-Αρμενίας.
Ορισμένοι ισχυρίζονται πως αυτό δεν πρόκειται να συμβεί ποτέ. Αν και οι προοπτικές για διευθέτηση της σύγκρουσης στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ δεν είναι σπουδαίες,είναι
πιθανό πως τελικά η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν θα καταλήξουν σε
ενεργειακή συμφωνία, κάτι που θα αποκαθιστούσε τις προοπτικές του
«Ναμπούκο». Το Μπακού έχει στρατηγικό ενδιαφέρον να αποκτήσει πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου.
Από την άλλη η Τουρκία δε δείχνει την ίδια ζέση να γίνει ενεργειακός εταίρος της Ευρώπης. Αμφότερες οι χώρες γνωρίζουν
πως μόλις το φυσικό αέριο αρχίσει να ρέει στο «Ναμπούκο» (ή σε
οποιονδήποτε άλλον αγωγό που συνδέει τις αγορές της ΕΕ απ' ευθείας με
την Κασπία), οι πετρελαϊκές βιομηχανίες θα σπεύσουν να εκμεταλλευθούν κι άλλα κοιτάσματα στην περιοχή. Η ΕΕ οφείλει να επαγρυπνεί, ώστε να αξιοποιήσει τη θετική συγκυρία που θα διαμορφωθεί για το «Ναμπούκο» μόλις επιλυθεί η σύγκρουση Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν.
Οι Ευρωπαίοι βιάστηκαν να απαξιώσουν το «Ναμπούκο» χαρακτηρίζοντάς τον αγωγό «για αιθεροβάμονες». Αλλά η Ρωσία φαίνεται πως τον παίρνει πολύ στα σοβαρά. Η Μόσχα φοβάται πως ο «Ναμπούκο» θα
υπονομεύσει κι άλλο την πολιτική και οικονομική αισχροκέρδεια που της
εξασφαλίζει το μονοπώλιο προμήθειας φυσικού αερίου στην Ευρασία. Από τη μεριά της προωθεί τον ανταγωνιστικό αγωγό «σάουθ στριμ» κι έχει υπογράψει ήδη διμερείς συμφωνίες με αρκετές πιθανές χώρες διέλευσής του, συμπεριλαμβανομένου της Τουρκίας. Επίσης προσπαθεί να αγοράσει από το Αζερμπαϊτζάν και το Τουρκμενιστάν φυσικό αέριο που αλλιώς πιθανότατα θα κατέληγε στο «Ναμπούκο».
Η στάση της Ρωσίας είναι εν πολλοίς εκβιαστική: «κάθε
εταιρεία ενέργειας που θέλει να έχει σχέσεις με τη Ρωσία είναι
υποχρεωμένη να υποστηρίζει το "σάουθ στριμ"», λέει ένας ειδήμων σε
θέματα φυσικού αερίου. Το μνημόνιο συνεργασίας με το «σάουθ στριμ» είναι ασαφές και δε συμπεριλαμβάνει οικονομικούς όρους. Αλλά
μπορεί να αποδειχθεί αρκετό να αποθαρρύνει ενδεχόμενους χρηματοδότες
του «Ναμπούκο» και να εκμηδενίσει τα ελάχιστα πολιτικά περιθώρια που
διαθέτει ακόμα αυτό το σχέδιο.
Ο «σάουθ στριμ» μοιάζει μάλλον δαπανηρός, τεχνολογικά πολύπλοκος και αχρείαστος. Σχετικά με αυτόν, ο «Ναμπούκο» μοιάζει ρεαλιστικότερος και είναι πολύ πιο προχωρημένος από την άποψη του σχεδιασμού του. Η ΕΕ μπορεί να απαντήσει στη ρωσική μπλόφα παρέχοντας στην «γκαζπρόμ» τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει το «Ναμπούκο» προκειμένου να μεταφέρει φυσικό αέριο στη νότιο και κεντρική Ευρώπη.
Η ΕΕ χρειάζεται επίσης να εργαστεί σκληρότερα ώστε να
υπάρξει μεγαλύτερη συνοχή μεταξύ των ενεργειακών της πολιτικών και των
διεθνών σχέσεων που αναπτύσσει με πιθανά κράτη-προμηθευτές ενέργειας. Στο
παρελθόν οι γενικές διευθύνσεις ενέργειας και διεθνών σχέσεων της
«ευρωπαϊκής επιτροπής», ο ύπατος επίτροπος της ΕΕ και τα κράτη-μέλη δε
λειτουργούσαν πάντα συντονισμένα.
Η συνθήκη της Λισσαβόνας κατ' αρχήν ισχυροποιεί το μηχανισμό κοινής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ. Αλλά η νεογέννητη ενεργειακή πολιτική της ΕΕ δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια της χωρίς τη συνεισφορά των κρατών-μελών. Πολλοί ηγέτες
και επίσημοι της ΕΕ, ιδίως της Γερμανίας, είναι δυστυχώς πεπεισμένοι
πως το έργο της εξασφάλισης των αναγκών τους σε πετρέλαιο και φυσικό
αέριο θα πρέπει να παραμείνει στα χέρια ιδιωτικών επιχειρήσεων και πως
η ΕΕ δεν έχει καμιά δουλειά να παρεμβαίνει στα συμβόλαια που «κλείνουν»
τα κράτη-μέλη της με αγωγούς ή κράτη-προμηθευτές ενέργειας.
Τα τρέχοντα -και ιδιαίτερα πολιτικά- προβλήματα που αντιμετωπίζει ο «Ναμπούκο» πρέπει να τους πείσουν πως κάνουν λάθος.
(Η Katinka Barysch είναι επικεφαλής οικονομικών και διευθυντής στο «κέντρο για ευρωπαϊκή μεταρρύθμιση» (CER)
(από Centre for European reform blog/www.ppol.gr, 07/02/2010)