Χωρίς Ψευδαισθήσεις

Η ελληνική κρίση επανέφερε όλα τα ευρωπαϊκά στερεότυπα. Οι επικρίσεις εναντίον της Ελλάδας επαναλαμβάνουν την θεωρία περί Βαλκανίων, η οποία ιδεολογικοποίησε τους πρόσφατους γιουκοσλαβικούς πολέμους. Ακόμη και οι έπαινοι είναι προσβλητικά ρατσιστικοί. Στον Monde της 5^ης Φεβρουαρίου, ο Έλληνας πρωθυπουργός παρουσιάζεται « si peu balkanique, si different» (τόσο λίγο Βαλκάνιος, τόσο διαφορετικός): Εκλεπτυσμένος, κομψός, ευγενής, καλοσπουδασμένος και γυμνασμένος ( sic). Στην διαφοροποίηση αυτή εναποτίθενται οι ελπίδες για τον εκπολιτισμό των (Βαλκανίων) συμπατριωτών του!

Η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας ήταν, όμως απολύτως γνωστή αρχήθεν. Η τρέχουσα κρίση ενόχλησε, καθώς απεκάλυψε περισσότερο τις αντιφάσεις της ευρωπαϊκής οικοδόμησης, παρά τα εγγενή ελαττώματα των Ελλήνων. Η Ελλάδα δεν κατόρθωσε να διατηρήσει την συνωμοσία της σιωπής και έδειξε την δομική αδυναμία της ευρωπαϊκής οικονομικής και νομισματικής πολιτικής.

Κοινό νόμισμα δεν επιβιώνει, ασφαλώς, χωρίς ενιαία δημοκρατικά νομιμοποιημένη, οικονομική διακυβέρνηση. Στις συζητήσεις για την εισαγωγή του ευρώ, οι υπεύθυνοι είχαν απορρίψει την επισήμανση αυτή, ως δείγμα αναχρονισμού. Το «Τέλος της Ιστορίας» εξοβέλισε την πολιτική, προς όφελος των αυτοματισμών της αγοράς.

Οι ελληνικές κυβερνήσεις επωφελήθηκαν, παρασύροντας τους Έλληνες πολίτες στην ουτοπία του εύκολου χρήματος – συμπεριφορά άκρως συμβατή με την «εικονική πραγματικότητα» την οποία εισήγαγαν οι κυβερνήσεις Κλίντον. Με σύνθημα τον «Εκσυγχρονισμό», η Ελλάδα ακολούθησε ενθουσιωδώς και ακρίτως τον συρμό: Δημιουργική λογιστική, ανάπτυξη χωρίς παραγωγή, δανεισμός έξωθεν. Υπέρτατη αξία, ο πλουτισμός.

Η ελληνική πομφόλυξ δεν είναι, λοιπόν, ούτε αυτοφυής, ούτε «βαλκανική», είναι προϊόν εισαγωγής. Από το 1981 και εξής, η «Αλλαγή» είχε δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος για να ριζώσουν τα νέα ήθη. Οι συνέπειες ελάχιστη σχέση έχουν με υποτιθέμενες «βαλκανικές» νοοτροπίες. Το αποδεικνύουν τα μηδενικά δημοσιονομικά ελλείμματα της Τουρκίας.

Η διεθνής οικονομική κρίση έδειξε ότι οι βασικοί κανόνες της οικονομίας εξακολουθούν να ισχύουν. Οι ψευδαισθήσεις καταρρέουν διαδοχικά, έρχεται ίσως η σειρά του ευρωπαϊκού νομίσματος. Η ελληνική περίπτωση, ασήμαντη ποσοτικά, έχει δραματικές συνέπειες. Κινητοποιεί μια χιονοστιβάδα η οποία οδηγεί την Ευρώπη στην θεμελιακή της αντίφαση: Ή θα προχωρήσει σε σαφή πολιτικό-οικονομική ολοκλήρωση ή θα οπισθοδρομήσει.

Η παρούσα συγκυρία είναι η χειρότερη δυνατή. Η διεθνής οικονομική κρίση έχει ενισχύσει τα ανακλαστικά του εθνικού εγωισμού. Το κλίμα δεν επιτρέπει στις κυβερνήσεις να εκχωρήσουν πρόσθετα εθνικά κυριαρχικά δικαιώματα στην Ένωση.

Οι δυσκολίες εντείνονται, καθώς εξασθενεί παράλληλα η ευρω-ατλαντική σχέση. Χάρη στην αμερικανική στρατιωτική προστασία, η Ε.Ε. μπορούσε να εμφανίζεται ως διεθνής δύναμη, πρωτοπόρος της διεθνούς νομιμότητος, διά της πειθούς και του παραδείγματος. Όμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες στρέφονται προς τα έσω και προς άλλες περιοχές του κόσμου. Ο Πρόεδρος Ομπάμα, κατά πρόσφατη δήλωσή του, δεν θα παραστεί στην προγραμματισμένη ευρώ-αμερικανική σύνοδο.

Οι δύο αυτές εξελίξεις, η ελληνική κρίση και η αμερικανική στροφή, έθιξαν σοβαρά το ευρωπαϊκό ηθικό. Υπενθύμισαν στους Ευρωπαίους ότι τα ανεπίλυτα προβλήματα αργά ή γρήγορα επανεμφανίζονται. Η αφύπνιση, πάντοτε επώδυνη, εγείρει επιθετικότητα. Η κριτική εναντίον της Ελλάδος είναι, βέβαια, απλούστερη από επικρίσεις προς τον Αμερικανό Πρόεδρο.

Μικρή σημασία έχουν οι ρητορικές αψιμαχίες, ακόμη και οι επιβαλλόμενες πολιτικές λιτότητος. Το ζήτημα είναι αν η ελληνική κρίση θα προκαλέσει ουσιαστική συζήτηση για τις δομικές δυσλειτουργίες της Ε.Ε και την επίδρασή τους. Η ελληνική οικονομία, κοινωνία και πολιτική μετασχηματίζονται υπό ευρωπαϊκή επίδραση επί τρεις συναπτές δεκαετίες, με συνεπαγόμενο και την σημερινή γενικευμένη καταστροφική κατάσταση. Είναι καιρός να αναζητηθούν τα διδάγματα από αυτήν την εμπειρία, αντί να επαναλαμβάνονται οι «πολιτικώς ορθές» αναλύσεις για τον «εξευρωπαϊσμό» και τα άλλοθι για την «βαλκανική φύση» των Ελλήνων.

Δυστυχώς, πιθανότερη μοιάζει η λύση της ευκολίας. Κάποια κυβερνητικά μέτρα τη συνοδεία προειδοποιήσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για «αυστηρό έλεγχο», θα αμβλύνουν πιθανώς την ψυχολογική ζημιά από τις αδέξιες μετεκλογικές δηλώσεις της ελληνικής κυβέρνησης, θα δημιουργήσουν, εντός και εκτός, την ψευδαίσθηση ότι λύθηκε το ελληνικό πρόβλημα. Άλλα επείγοντα ζητήματα θα απασχολήσουν την Ε.Ε. Χωρίς ουσιαστικές εσωτερικές ανατροπές, η ελληνική σκηνή θα ανακτήσει την συνήθη αφανή παρακμή: business as usual.

Ο Γ.Σ. Πρεβελάκης είναι καθηγητής στη Σορβόννη και NBG Senior Research Fellow, Hellenic Observatory, LSE.

(από την εφημερίδα «Εστία», 9/2/2010)