Ο Έντι Τζορτζ μου είχε πει κάποτε ότι το
εγχείρημα του ευρώ, το οποίο ξεκίνησε το 1999, ήρθε 10 χρόνια πιο νωρίς από ότι
έπρεπε. Έκανε λάθος. Ήρθε 20 ή 30 χρόνια πιο νωρίς ή ίσως δεν θα έπρεπε να έχει
γίνει καν. Ο πρώην επικεφαλής της Τράπεζας της Αγγλίας ήταν υπερβολικά
εθνοκεντρικός για να τοποθετηθεί δημόσια στο ζήτημα της συμμετοχής της Βρετανίας,
αλλά δεν υπήρχε αμφιβολία για το ποιες ήταν οι απόψεις του. Για ένα μεγάλο διάστημα
το εγχείρημα του ευρώ φαινόταν πως τα πήγαινε καλά και αψηφούσε τους στεπτικιστές.
Αλλά με την ανάδειξη του ελληνικού προβλήματος, οι αδυναμίες του σχεδίου φανερώθηκαν
σε όλους.
Δεν είναι μυστικό ότι η γερμανική κυβέρνηση
και η βιομηχανία είχαν αμφιβολίες για αυτό που θεωρούσαν ένα γαλλικό σχέδιο.
Αυτό που βάρυνε στη συνείδηση του Χέλμουτ Κολ, τότε καγκελάριου, ήταν η πίστη
του στην ομοσπονδιακή Ευρώπη. Αρχικά ήλπιζε ότι η νομισματική ένωση θα συνοδευόταν
και από την πολιτική ένωση. Αλλά όταν κατάλαβε πως αυτό δεν επρόκειτο να συμβεί,
εξακολουθούσε να ελπίζει στο ίδιο αποτέλεσμα.
Οι οικονομικές αδυναμίες δεν θα μπορούσαν
πάντως να κρυφθούν για πάντα. Οι οικονομολόγοι διαφωνούσαν ανέκαθεν για αυτό
που αποκαλούν μια «άριστη νομισματική περιοχή» και η μαγική λέξη «σύγκλιση» χρησιμοποιούταν
συχνά. Η σύγκλιση που έχει σημασία είναι αυτή του εγχώριου κόστους. Το λάθος
που έκανα ήταν ότι υπέθεσα πως η νομισματική ένωση θα μπορούσε η ίδια να είναι
επαρκής για τη σύγκλιση αυτή.
Μια χώρα με το δικό της νόμισμα διαθέτει δύο
δικλίδες ασφαλείας, τις οποίες δεν διαθέτει η Ελλάδα και η οποιαδήποτε άλλη χώρα
σε αντίστοιχη θέση. Πρώτον, μπορεί να εκδώσει το δικό της χρήμα, άρα μπορεί να
ακολουθήσει μια πολιτική σύμφωνη με τις δικές της ανάγκες, δίχως να εξαρτάται
στη διεθνή αγορά ομολόγων. Δεύτερον και πιο σημαντικό, μπορεί να υποβαθμίσει το
νόμισμα. Και οι δύο αυτές διαδικασίες μπορούν να γίνουν αντικείμενα εκμετάλλευσης
και αντί για πλήρη απασχόληση δίχως πληθωρισμό, μια χώρα μπορεί να φτάσει να έχει
πληθωρισμό δίχως πλήρη απασχόληση. Πάντως, μπορεί να μάθει από τα παθήματά της και
μπορεί να δράσει δίχως να προκαλέσει μια διεθνή κρίση. Εντός μιας λειτουργικής
νομισματικής ένωσης όμως, ένα μέλος δεν έχει πλέον τον έλεγχο της μακροοικονομικής
πολιτικής.
Εντωμεταξύ,
γινόμαστε μάρτυρες σε ένα παιχνίδι μπλόφας μεταξύ της Ελλάδας και των μελών της
ευρωζώνης. Η Ελλάδα διαθέτει περισσότερα διαπραγματευτικά χαρτιά από ότι αντιλαμβανόμαστε.
Υπάρχει ο εκτενής και δικαιολογημένος φόβος ότι η πιθανή της έξοδος θα αποτελέσει
την αρχή του τέλους για το ευρώ. Αν οι ελληνικές αρχές παίξουν καλά τα χαρτιά τους,
δεν έχουν ανάγκη να δεχθούν επαχθείς οικονομικούς όρους. Δεν χρειάζεται να δεχθούν
τους όρους που επέβαλε το ΔΝΤ στις ασιατικές χώρες στα τέλη της δεκαετίας του
1990, οι οποίοι άφησαν μια πολύ πικρή γεύση και οδήγησαν τα κράτη αυτά στη
μαζική συσσώρευση ξένου συναλλάγματος ώστε να αποφύγουν στο μέλλον ανάλογες
επιπτώσεις.
Υπάρχουν αρκετές διαθέσιμες επιλογές
. Η πρώτη είναι αυτό που οι Αμερικανοί
αποκαλούν «κρύα γαλοπούλα». Μετά από τις διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε. για την
σκληρή οικονομική πολιτική, η Αθήνα μπορεί απλά να την υποφέρει. Στο αντίθετο άκρο,
η Ελλάδα μπορεί να φύγει ή να εξοριστεί από την ευρωζώνη. Παρά τις επιπλοκές
, μπορεί να γίνει
. Ο κόσμος ξεχνά ότι μια από τις παλαιότερες
νομισματικές ενώσεις της ιστορίας, αυτή μεταξύ της Βρετανίας και της Ιρλανδίας,
έληξε απότομα όταν η δεύτερη εγκατέλειψε τη Στερλίνα, αρχικά για τον ευρωπαϊκό
μηχανισμό ισοτιμιών και στη συνέχεια για το ευρώ. Παρόλα αυτά, πρέπει κανείς να
είναι προσεκτικός πριν προτείνει τέτοιου είδους καταστροφικές πορείες. Μια έξοδος
της Ελλάδας θα έθετε στο επίκεντρο άλλες χώρες, την Πορτογαλία, την Ιταλία και
την Ισπανία, τελικά και το ίδιο το ευρώ. Είναι ένα πράγμα να αντιμετωπίζουμε το
εγχείρημα ως λάθος και άλλο το να ωθούμε προς μια αποσύνθεση.
Με γοητεύει
η ιδέα του καθηγητή Μάρτιν Φέλντστιν, για μια προσωρινή έξοδο της Ελλάδας με μια
επανείσοδο σε επίπεδα 20-30 χαμηλότερα του σημερινού. Αλλά αν συμβεί αυτό, ίσως
να μην υπήρχε ευρωζώνη για να επιστρέψει η Ελλάδα, άρα είναι η τελευταία λύση.
Υπάρχει μια εναλλακτική, η οποία μπορεί να ονομαστεί εσωτερική υποτίμηση. Όταν η
Μάργκαρετ Θάτσερ αγωνιζόταν να αποθαρρύνει τους συνεργάτες της από τους ελέγχους
των τιμών και των μισθών, σε κάποια φάση αναλογίστηκε έναν συμβιβασμό: Ένα
προσωρινό πάγωμα των μισθών, μετά το οποίο οι κανονικές διαδικασίες θα συνεχίζονταν.
Στην περίπτωση της Ελλάδας σήμερα, δεν θα χρειαζόταν απλά ένα πάγωμα, αλλά μια
διαπραγμάτευση για τη μείωσή τους. Μια τέτοια δράση θα στρεφόταν κατά των ιδιαίτερα
ανεξάρτητων συνηθειών και παραδόσεων της Ελλάδος, αλλά οι εκπλήξεις μπορούν πάντοτε
να συμβούν.
Τέλος, μια μη συμβατική ιδέα, η οποία δεν είναι
εναλλακτική, αλλά συμπληρωματική ως λύση. Οι χώρες της Μέσης Ανατολής πολλές φορές
λειτούργησαν με δύο η περισσότερα νομίσματα: Ένα διεθνές, όπως το δουκάτο ή το
φλωρίνι και τοπικά νομίσματα με πιο περιορισμένη χρήση. Δεν θα μπορούσε ένα
τοπικό νόμισμα, είτε πρόκειται για τη δραχμή είτε όχι, να αναδειχθεί με ή χωρίς
την κρατική υποστήριξη; Θα είναι καλύτερα σε σχέση με τη σταύρωση από τους διεθνείς
επενδυτές.