Ένα από τα κυρίαρχα θέματα στο φετινό συνέδριο του South East Europe Energy Dialogue (4th SEEED), που οργάνωσε το ΙΕΝΕ στη Θεσσαλονίκη, ήτο αυτό της απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας, τόσο στον τομέα του ηλεκτρισμού όσο και στο φυσικό αέριο και άρα στην δημιουργία μιάς ενιαίας ενεγειακής αγοράς. Στη μεν περίπτωση του ηλεκτρισμού μερικές από τις χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, έχουν κάνει τα πρώτα βήματα με αποτέλεσμα να δραστηριοποιούνται στην αγορά και άλλες εταιρείες πέρα από τα καθιερωμένα κρατικά μονοπώλια.
Για τις χώρες που είναι ήδη μέλη της Ε.Ε., το άνοιγμα της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και η δημιουργία ανταγωνισμού αποτελεί μονόδρομο, με τις περισσότερες εκτιμήσεις να συγκλίνουν ότι μέχρι το 2020 η αγορά θα έχει απελευθερωθεί πλήρως με την δραστηριοποίηση αρκετών παικτών και σε βαθμό οικιακού καταναλωτή. Για τις υπόλοιπες χώρες, ιδίως αυτές στα Δυτικά Βαλκάνια, η μετάβαση σε ένα απελευθερωμένο καθεστώς θα είναι μια αρκετά πιο δύσκολη και επίπονη υπόθεση αφού υπάρχουν προβλήματα στην ύπαρξη και λειτουργία βασικών υποδομών, καθώς παρατηρείται σοβαρό έλλειμμα τόσο στην παραγωγή όσο και στη μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας.
Τόσο για την ίδια την αγορά φυσικού αερίου όσο και για τον στρατηγικό του ρόλο στην παραγωγή ηλεκτρισμού, η οποία όλο και περισσότερο εξαρτάται από το φυσικό αέριο για περιβαλλοντικούς και συναφείς λόγους, η απελευθέρωση της συγκεκριμένης αγοράς αποκτά πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Το αιτούμενο είναι η απελευθέρωση στο σκέλος της προμήθειας, τόσο μέσω αγωγών και LNG, όσο και στη μεταφορά. Και ενώ το νομικό πλαίσιο υφίσταται σε αρκετές από τις χώρες της ΝΑ Ευρώπης, μόνο στην Ελλάδα και την Τουρκία μπορούν να διακινηθούν ελεύθερα ποσότητες προς όφελος των μεγάλων, βιομηχανικών κυρίως καταναλωτών. Για αυτό και η εκτίμηση είναι ότι η δημιουργία συνθηκών ελεύθερης διακίνησης και ανταγωνισμού στην αγορά φυσικού αερίου θα αργήσει σημαντικά για τις περισσότερες χώρες της περιοχής. Οι λόγοι που ενισχύουν αυτή την εκτίμηση, σύμφωνα με τα όσα ανακοινώθηκαν στο 4th SEEED, έχουν να κάνουν με την σοβαρή έλλειψη υποδομών στις περισσότερες χώρες ενώ ορισμένες (π.χ. Αλβανία, Μαυροβούνιο) δεν διαθέτουν καν δίκτυα μεταφοράς φυσικού αερίου.
Ένα από τα βασικά συμπεράσματα του 4th SEEED είναι ότι η έλλειψη αξιόπιστων υποδομών αποτελεί βασικό ανασταλτικό παράγοντα στην εξέλιξη και διαμόρφωση της αγοράς ενέργειας στην περιοχή συνολικά. Η δε έλλειψή τους εμποδίζει τη ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας, η οποία εξακολουθεί να παραμένει το μεγάλο ζητούμενο όπως η οδυνηρή εμπειρία πρόσφατων περιστατικών απέδειξε (π.χ. Ρωσο-Ουκρανική κρίση, Ιανουάριος 2009, συχνά τοπικά blackaouts στις χώρες της περιοχής κλπ). Για αυτό και η δημιουργία μικρών τοπικών αγωγών διασύνδεσης φυσικού αερίου και δικτύων ηλεκτρισμού (interconnector) ανεδείχθη ως μια από τις άμεσες προτεραιότητες με στόχο την διευκόλυνση ανταλλαγών ενεργειακών ροών.
Χωρίς την βελτίωση των βασικών ενεργειακών υποδομών και την εξασφάλιση επαρκούς εγκατεστημένες ηλεκτρικής ισχύος, την κατασκευή βασικών αγωγών μεταφοράς φυσικού αερίου και των σχετικών δικτύων, την δημιουργία αποθηκευτικών χώρων (στην περίπτωση του φυσικού αερίου) και τοπικών κέντρων ελέγχου ενεργειακών ροών (dispatch centres), δεν μπορούμε να ομιλούμε σοβαρά για την δημιουργία μιας ενιαίας αγοράς ενέργειας στη ΝΑ Ευρώπη. Μιας αγοράς όμως η οποία θα επιτρέψει την ανάπτυξη νέων μορφών ενέργειας (π.χ. ΑΠΕ, Συμπαραγωγή) και είναι απαραίτητη όσο ποτέ άλλοτε για την προσέλκυση επενδύσεων και την υποστήριξη σταθερής και βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης που είναι το μέγα ζητούμενο. Συμπερασματικά η προσπάθεια δημιουργίας μιας ενιαίας αγοράς ενέργειας για τις χώρες της ΝΑ Ευρώπης, όσο επιθυμητή και αναγκαία και αν είναι, έχει ακόμα αρκετό δρόμο να διανύσει σε σημείο που σήμερα, δέκα ολόκληρα χρόνια μετά την σύλληψη και οργάνωση του εγχειρήματος να φαντάζει περισσότερο ως όνειρο παρά μια ρεαλιστική προοπτική.