Η παρούσα χρηματοπιστωτική κρίση βρήκε την Ευρώπη σε μία
φάση γενικότερης αμηχανίας: όχι μόνο γιατί έχει να αντιμετωπίσει προκλήσεις που
θέτουν εν αμφιβόλω το τρέχον μοντέλο ανάπτυξης που ακολουθεί, αλλά και διότι
αποδεικνύουν την απροθυμία των μελών της να ρυθμίσουν το μέλλον τους με όρους
κοινού συμφέροντος.
Δεν αναφερόμαστε μόνο στην άρνηση της σλοβακικής κυβέρνησης
να συμμετάσχει στον μηχανισμό της Ελλάδας ύψους 110 δισ. ευρώ, με το επιχείρημα
ότι «δεν μπορεί να πληρώνει τα λάθη των άλλων». Κυρίως θα έπρεπε να σταθούμε
στην γερμανική πολιτική, γνωστή και ως «δομικός μερκαντιλισμός», η οποία
κοντολογίς συνίσταται στην αυστηρή συγκράτηση των μισθών στο εσωτερικό της
χώρας, τονώνοντας την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών και δημιουργώντας μεγάλο
πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών, οδηγώντας, έτσι, σε περιβάλλον ευρωζώνης, να
καθιστά τα προϊόντα των υπολοίπων χωρών μη ανταγωνιστικά. Με τον τρόπο αυτό, η Γερμανία εκμεταλλεύεται
τα ήδη μεγάλα πλεονεκτήματά της στο έπακρον όχι για να αυξήσει την ανάπτυξη
στην Ε.Ε., αλλά για να παραγάγει προϊόντα χαμηλού κόστους, με στόχο να
ανταγωνιστεί απευθείας τις ΗΠΑ και τις αναδυόμενες οικονομίες, όπως την Κίνα
και την Ινδία.
Με τον τρόπο, αυτό, όμως, η Ευρώπη δε λύνει τα δομικά
προβλήματα του ευρωπαϊκού μοντέλου ανάπτυξης, που φαίνεται να μην μπορεί να
αντεπεξέλθει στην κρίση παρά μόνον με «ενέσεις» σαν το ελληνικό «πακέτο» ή τον
ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης ύψους 750 δισ. ευρώ. Αντίθετα, καθηλώνεται η
ζήτηση και τίθεται εν αμφιβόλω το
μεταπολεμικό ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος, χωρίς να αντικαθίσταται από κάποιο
άλλο είδος «κοινωνικού συμβολαίου». Την ίδια στιγμή, βέβαια, μεγαλώνει η ανάγκη
για πιθανά νέα πακέτα διάσωσης, τα οποία καλούνται να πληρώσουν όλο και πιο
απρόθυμοι «πλούσιοι».
Δημιουργούνται, με αυτόν τον τρόπο, κενά και κοινωνικά
χάσματα που συνοδεύονται από αισθήματα
δυσαρέσκειας, ακόμα και απόσυρσης μεγάλων μαζών από την πολιτική διαδικασία,
που μπορεί μακροπρόθεσμα να προκαλέσει ένα κενό σε πολιτικό επίπεδο.
Ήδη, στις ΗΠΑ η δυσαρέσκεια έχει βρει μία πολιτική διέξοδο
στα “
Tea
Parties”,
μέσα από τα οποία εκφράζεται ακριβώς η απροθυμία μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού
να ανεχθούν αναδιανεμητικές λύσεις που
να αφορούν το σύνολο της κοινωνίας. Ήδη, χρόνια τώρα, η μερίδα των
Ρεπουμπλικάνων που μετέχει σε αυτά κατηγορούσε την κυβέρνηση του
George
W.
Bush
ως
υπέρμετρα παρεμβατική για τα αμερικανικά δεδομένα (“
Big
Government”). Αν και με τον
Ομπάμα η απροθυμία γίνεται άγρια πολεμική, εν τούτοις τα “
Tea
Parties” δε φαίνεται να
συνιστούν ακόμη εναλλακτική κυβερνητική πρόταση, αλλά απλά μία στείρα αντίδραση
που στερεί τους Ρεπουμπλικάνους από τη διάθεση μετριοπάθειας για συνθέσεις. Με
τον τρόπο αυτό, οι ΗΠΑ βιώνουν το δικό τους εσωτερικό κοινωνικό ρήγμα.
Στην Ευρώπη, η ύπαρξη της Ε.Ε. και η ισχυρή παράδοση
κοινωνικής αλληλεγγύης μας προφυλάσσει ακόμη από την ύπαρξη τέτοιων φαινομένων
σε πολιτικό επίπεδο. Το κοινωνικό χάσμα, ωστόσο, παραμένει και εκφράζεται με
τις τάσεις απόσυρσης και απαρέσκειας προς το πολιτικό σύστημα, που εκφράζεται
ως τώρα ως αυξανόμενη αποχή σε πολλές χώρες της Ε.Ε., ιδίως με προβληματικές
οικονομίες όπως οι πρώην ανατολικές. Δεν θα πρέπει, ωστόσο, να παραβλέπουμε και
την άνοδο – στις χώρες αυτές και όχι μόνο – ακροδεξιών πολιτικών σχημάτων.
Στη σύγχρονη εποχή, η επανάληψη απολυταρχικών φαινομένων
όπως στον Μεσοπόλεμο είναι, μάλλον σίγουρα απίθανη, ακόμη κι αν επαληθευθούν,
ευφάνταστα για τα σημερινά δεδομένα, σενάρια περί διάλυσης της Ε.Ε. Αυτό,
ωστόσο, από το οποίο κινδυνεύει η σύγχρονη δημοκρατία στην Ευρώπη δεν είναι
τόσο μία απολυταρχική «έκρηξη», αλλά μία μεταμοντέρνα μηδενιστική … «έν-ρηξη» με
συνεχώς βαθύτερα χάσματα – με τις
κοινωνίες να περιέρχονται σε κατάσταση «μαύρης τρύπας».