Ο κόσμος στον οποίο ζούμε μοιάζει όλο και λιγότερο με αυτόν
του προηγούμενου αιώνα, πόσο μάλλον με εκείνον του Ψυχρού Πολέμου. Ο «διάλογος»
της ισχύος πλέον διεξάγεται με νέους πρωταγωνιστές, αφορά νέα ζητήματα και μας
οδηγεί σε κατευθύνσεις που δεν είχαμε προβλέψει στο παρελθόν. Στα πλαίσια αυτά,
αξίζει να μελετήσουμε ορισμένα στοιχεία έκδηλα της αλλαγής που συντελείται.
Στην Ασία, η Κίνα προκαλεί το δέος με τον τεράστιο ρυθμό
ανάπτυξης που χαρακτηρίζει την οικονομία της εδώ και δέκα και πλέον χρόνια, ενώ
ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας ανακοίνωσε πως για πρώτη φορά ξεπέρασε τις ΗΠΑ
στην ενεργειακή κατανάλωση. Το Πεκίνο έσπευσε να διαψεύσει τα στοιχεία αυτά,
όμως η είδηση από μόνη της αποτελεί κομβικό σημείο και οριοθετεί την έναρξη
μιας νέας εποχής. Αν σκεφτούμε και την εξωστρέφεια που επιδεικνύει η χώρα αυτή
με τις επενδύσεις στο εξωτερικό, το κέντρο βάρους της ισχύος στο διεθνές
σύστημα ξεκάθαρα μετατοπίζεται προς ανατολάς ολοένα και πιο μακριά από την
προβληματική Αμερική, η οποία εκτός από την οικονομική, έχει να αντιμετωπίσει
και μια κρίση ταυτότητας.
Από την άλλη, οι Ευρωπαίοι που παλεύουν να επιτύχουν τους
κλιματικούς και ενεργειακούς τους στόχους για το 2020, βλέπουν τα στοιχεία του
ΙΕΑ για την Κίνα και σκέφτονται πως οι προσπάθειές τους μπορεί τελικά να
αποβούν μάταιες, αφού ευθύνονται για ένα μικρό μόνο μέρος της Κλιματικής
Αλλαγής, άρα δεν μπορούν να επηρεάσουν το φαινόμενο σε μεγάλο βαθμό. Ολοένα και
περισσότεροι πολιτικοί της Γηραιάς Ηπείρου συνειδητοποιούν ότι θα πρέπει να
εξάγουν το ευρωπαϊκό μοντέλο της πράσινης ανάπτυξης προκειμένου να σωθεί ο
πλανήτης. Η λύση εξαρτάται από τη διεθνή συνεργασία και αν πάρουμε σαν
παράδειγμα τη Διάσκεψη της Κοπεγχάγης, τα μηνύματα δεν είναι ενθαρρυντικά.
Άλλο ένα στατιστικό που προκαλεί εντύπωση είναι ότι τα
τελευταία δύο χρόνια ο ανθρώπινος αστικός πληθυσμός αποτελεί πλέον την
πλειοψηφία σε παγκόσμιο επίπεδο. Φαίνεται πως η εποχή της αποκέντρωσης και της
περιφέρειας έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Παρατηρείται το φαινόμενο ότι από τη μια
ο ανθρώπινος πληθυσμός συγκεντρώνεται γεωγραφικά στις πόλεις, ενώ αντιθέτως η
ανθρώπινη πληροφορία αποκεντρώνεται και μεταφέρεται ελεύθερα μέσω του
διαδικτύου δίχως πόλους που να ελέγχουν τη ροή της.
Η αυξημένη ποσότητα της διαθέσιμης πληροφορίας όμως δεν έχει
οδηγήσει τουλάχιστον όπως φαίνεται μέχρι σήμερα και σε ουσιαστική βελτίωση του
γνωστικού επιπέδου του ανθρώπου. Τα μέσα μετάδοσης από μόνα τους δεν οδήγησαν ως
αναμένετο σε ποιοτική αναβάθμιση της γνώσης μας για τον κόσμο και για τον εαυτό
μας. Αντιθέτως, το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών στο διαδίκτυο αναλώνεται σε
ελαφρές συζητήσεις στο
facebook,
στην ποπ κουλτούρα και στη διασκέδαση. Ελάχιστοι άνθρωποι ενδιαφέρονται να
διαβάσουν ένα ολόκληρο άρθρο στον κυβερνοχώρο. Προτιμούν αντί αυτού να σταθούν
μόνο στην εισαγωγική παράγραφο και να προχωρήσουν με την περιήγησή τους.
Πρόκειται δηλαδή για μια επιφανειακή ανάγνωση δίχως ουσιαστική ψηλάφηση της
ουσίας.
Ακόμα και στην επιστήμη όμως, εντοπίζονται πολλές
αντιφάσεις, με κυριότερη το χάσμα μεταξύ της τεχνικής και της θεωρίας. Στον
τομέα των εφαρμογών, των κατασκευών, των ηλεκτρονικών, των δικτύων και των
υποδομών κυριαρχεί μια συνεχόμενη βελτίωση των δυνατοτήτων. Αντιθέτως, σε
αρκετές θεωρητικές επιστήμες η εικόνα είναι ιδιαίτερα απαισιόδοξη. Στη φυσική και
την κοσμολογία για παράδειγμα, οι επιστήμονες αποδέχονται ότι πλέον τα μοντέλα
τους δεν μπορούν να εξηγήσουν τον φυσικό κόσμο επαρκώς, ούτε με τη βοήθεια
πανάκριβων πειραμάτων τύπου
CERN.
Αναγκάζονται έτσι να καταφύγουν στην εφεύρεση νέων φαινομένων (σκοτεινή ύλη
κτλ) τα οποία θα κάνουν τις θεωρίες να «δουλέψουν» σωστά. Και αν τα πειράματα
επιβεβαιώσουν την ύπαρξη τους, έχει καλώς. Η βεβαιότητα και η αυτοπεποίθηση της
νευτώνειας φυσικής έχει χαθεί πλέον, καθώς ο Αϊνστάιν και η κβαντική φυσική
επισήμαναν τον σχετικό χαρακτήρα του σύμπαντος στο οποίο υπάρχουμε.
Οι συγκεκριμένες διαπιστώσεις μπορεί να αφορούν τα
«επιμέρους», αλλά έχουν σημασία και για το σύνολο της ανθρώπινης εμπειρίας.
Είναι πράγματα που μπορεί να εξετάσει ο σκεπτόμενος άνθρωπος, αναλογιζόμενος τη
θέση του στην κοινωνία και τη συμβολή του στην εξέλιξή της. Ομοίως, οι τάσεις
αυτές έχουν συνέπειες και για την πολιτική διαδικασία, σε έναν πλανήτη που
δείχνει να μικραίνει διαρκώς, είτε σε όρους αποστάσεων, είτε σε όρους φυσικών
πόρων. Η Κλιματική Αλλαγή φροντίζει να μας υπενθυμίζει τις πικρές αλήθειες που
είχαμε ξεχάσει στον 20ο αιώνα του άφθονου πετρελαίου και της
αλόγιστης σπατάλης.
Ο ΟΗΕ τονίζει ότι ως το 2050 ο ανθρώπινος πληθυσμός θα
αγγίξει τα 9-10 δις, δηλαδή θα έχουν προστεθεί άλλες δύο «Κίνες». Οι άνθρωποι
αυτοί θα χρειαστούν όχι μόνο μια αδιάκοπη παροχή τροφής, νερού και ενεργειακών
πόρων, αλλά και έναν ηθικό προσανατολισμό, τον οποίο αναγκαστικά θα πρέπει να
τον παρέχει η σημερινή νέα γενιά. Η ευθύνη όλων είναι βαριά και όπως φαίνεται
με βάση τις εξελίξεις, δεν έχουμε την πολυτέλεια της κωλυσιεργίας πλέον.