Από την πρώτη ημέρα της υιοθέτησής του, το ευρώ κατατρύχεται από λογικές ανακολουθίες. Η πιο γνωστή είναι ο συνδυασμός «όχι κρατική διάσωση, όχι έξοδος από την ΟΝΕ και όχι κρατικές χρεοκοπίες». Αυτή η συγκεκριμένη ανακολουθία φαίνεται πως βρίσκεται, τώρα, στη διαδικασία της επίλυσής της, μέσω ενός μόνιμου μηχανισμού αντιμετώπισης κρίσεων που θα επιτρέπει σεμιαχώρα να χρεοκοπεί. Ωστόσο, η προσπάθεια να αντιμετωπιστεί αυτή η ανακολουθία αναδεικνύει μία άλλη: την πιθανότητα κρατικής χρεοκοπίας, τη διαρκή ανισορροπία και έλλειψη δημοσιονομικής ενότητας. Η γερμανική πρόταση για την αντιμετώπιση κρίσεων αφορά κυρίως στην κρατική χρεοκοπία και έχει πολλούς υποστηρικτές. Η Άγκελα Μέρκελ, η καγκελάριος της Γερμανίας, ισχυρίζεται πως οι φορολογούμενοι δεν πρέπει να στηρίζουν διασυνοριακές μεταφορές κεφαλαίων και να πληρώνουν για τη διάσωση άλλων κρατών από χρεοκοπία. Αυτό είναι αδιαμφισβήτητα αληθές σεμιανομισματική ένωση που χαρακτηρίζεται από την υφιστάμενη νομική και πολιτική διάρθρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Φανταστείτε, για παράδειγμα,μίαπερίπτωση κατά την οποία η κεντρική τράπεζα της Γερμανίας καλείται να επιτρέψει τη μεταβίβαση πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ στην Ιρλανδία ή στην Ελλάδα, όταν η γερμανική κυβέρνηση περικόπτει την παροχή κοινωνικών επιδομάτων στους πολίτες της. Η ρήτρα «όχι κρατική διάσωση», που εμπεριέχεται στα άρθρα της νομισματικής ένωσης είναι κάτι περισσότερο από νομικός περιορισμός. Σε μία αποκεντρωμένη νομισματική ένωση ένα σύστημα διακρατικών μεταφορών κεφαλαίων στήριξης είναι πολιτικά ανέφικτο.
Ανισορροπίες
Ο δεύτερος παράγοντας ανακολουθιών είναι οι επίμονες εσωτερικές ανισορροπίες. Αυτές εντείνονται εκ νέου, σε επίπεδο τόσο Ευρωζώνης όσο και διεθνώς και δεν υπάρχει αξιόπιστο σχέδιο για να αντιμετωπιστούν.
Ο τρίτος παράγοντας της ανακολουθίας είναι η έλλειψη δημοσιονομικής ένωσης. Δεν αναφέρομαι στη δημιουργία ενός υπερκράτους, αλλά στη σύσταση μιας ελάχιστης δημοσιονομικής ένωσης. Έχω ακούσει για κάποιον υπολογισμό, βάσει του οποίου ένας προαιρετικός προϋπολογισμός της τάξεως του 1% του ΑΕΠ θα μπορούσε να είναι αρκετός. Ωστόσο, ούτε αυτό πρόκειται να συμβεί. Η ίδρυση μιας δημοσιονομικής ένωσης απαιτεί τόσο μαζικές αλλαγές στις ευρωπαϊκές συνθήκες που δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς το πώς θα γίνει εφικτό. Ένας ακόμη σημαντικό εμπόδιο είναι η θέση του ανώτατου συνταγματικού δικαστηρίου της Γερμανίας.
Η ετυμηγορία του για τη Συνθήκη της Λισαβόνας καθιστά σαφές ότι ο πολιτικός έλεγχος της δημοσιονομικής πολιτικής αποτελεί μέρος της εθνικής κυριαρχίας και δεν μπορεί να μεταβιβαστεί στις Βρυξέλλες.
Επομένως, γιατί η πιθανότητα κρατικής χρεοκοπίας, επίμονων ανισορροπιών και έλλειψης δημοσιονομικής ένωσης είναι ασύμβατες; Μπορεί να υπάρξειένασύστημα στο οποίο να ισχύουν δύο από αυτά, όπως, για παράδειγμα, να επιτρέπονται οι κρατικές χρεοκοπίες και οι έντονες ανισορροπίες. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, θα χρειαζόταν να υπάρχειμιαδημοσιονομική ένωση που να απορροφά τους συστημικούς κραδασμούς. Αυτό συμβαίνει στις ΗΠΑ, όπου η κοινή δημοσιονομική οργάνωση καθιστά βιώσιμες τις αποκλίσεις μεταξύ των Πολιτειών.
Ωστόσο, εν μέσω ενός περιβάλλοντος έντονων ανισορροπιών και κρατικής χρεοκοπίας δύσκολα μπορεί να δει κανείς πώς θα μπορούσε η νομισματική ένωση να επιβιώσει, αν δεν συνοδεύεται από την ύπαρξη ενός ενιαίου κράτους. Το επόμενο ερώτημα είναι εάν μπορούν να λυθούν αυτές οι ανακολουθίες. Φοβάμαι πως όχι. Η επίλυση των ανακολουθιών απαιτεί διαρθρωτικές αλλαγές, για τις οποίες οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν είναι προετοιμασμένοι.
Η άποψη του κατεστημένου στην Ευρωζώνη είναι πως τέτοιες κινήσεις δεν είναι απαραίτητες. Κάθε κρίση μπορεί να επιλυθεί με δημοσιονομική πειθαρχία. Νομίζω πως η Ελλάδα, η Ιρλανδία και ίσως η Πορτογαλία μπορούν να αποδείξουν ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει.Μίανομισματική ένωση μπορεί να επιζήσει με διαρθρωτικές ανακολουθίες, αλλά όχι για πάντα.
Εκτιμώ πως οι υφιστάμενες ανισορροπίες θα εκραγούν, κάποια στιγμή, αυτή τη δεκαετία. Με έναν μηχανισμό αντιμετώπισης κρίσεων που θα βασίζεται στη δυνατότητα κρατικής χρεοκοπίας και στη διατήρηση των ανισορροπιών, η δημοσιονομική ένωση αναδεικνύεται απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωση του ευρώ. Και εάν το μήνυμα από το Βερολίνο και τις Βρυξέλλες είναι ότι η δημοσιονομική ένωση δεν είναι ρεαλιστική, τότε δεν θα πρέπει να εκπλαγούμε εάν οι επενδυτές στοιχηματίσουν στη διάσπαση της Ευρωζώνης. Είναι απλώς η λογική επίπτωση από το νέο μηχανισμό αντιμετώπισης κρίσεων.
(από την εφημερίδα "Ημερησία", 20/11/2010)