Στον ευρύτερο ενεργειακό «πόλεμο» μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας εντάσσεται
ο σχεδιαζόμενος αγωγός φυσικού αερίου Nabucco
που προωθείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και είναι ανταγωνιστικός προς τον υπό
ρωσικό έλεγχο South Stream. Οι δύο αγωγοί αντανακλούν τα αντιτιθέμενα συμφέροντα των δυο
μεγάλων δυνάμεων στο «μεγάλο παιχνίδι» της
Ευρασίας. Λέγεται πως ο έλεγχος των ενεργειακών αποθεμάτων και των οδών
μεταφοράς της αναμένεται να αναδείξει την επόμενη υπερδύναμη.
Ο αγωγός Nabucco (από το όνομα του Βαβυλώνιου βασιλιά Ναβουχοδονόσωρ)
αποτελεί μια εναλλακτική για να περιορίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση την ενεργειακή της
εξάρτηση από τη Ρωσία που χρησιμοποιεί την ενέργεια για να προωθήσει την
εξωτερική πολιτική της.
Όμως ο Νabucco για να μπορέσει να γίνει λειτουργικός και να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των
Βρυξελλών και τις φιλοδοξίες της Ουάσινγκτον πρέπει να εξασφαλίσει επαρκής
ποσότητες φυσικού αερίου. Μια πρόσβαση της κοινοπραξίας του Nabucco σε ενεργειακά
αποθέματα του Κουρδικού Βόρειου Ιράκ ενδέχεται να δώσει ώθηση στο έργο του
αγωγού. Παράλληλα η επίσκεψη του πρόεδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μανουέλ
Μπαρόζο και του Επίτροπου Ενέργειας Γκύντερ Ετινγκερ σε Αζερμπαϊτζάν και Τουρκμενιστάν
αποτελούν μέρος των προσπαθειών τους για δέσμευση των δυο χωρών στην τροφοδοσία του South Corridor και του Nabucco.
Το Αζερμπαϊτζάν και το Τουρκμενιστάν διαθέτουν σημαντικές ποσότητες φυσικού
αερίου, οι οποίες θεωρούνται κρίσιμες για το μέλλον του Nabucco. Η ενέργεια και
η πολιτική που διαμορφώνουν τις εξελίξεις θεωρούνται πλέον αλληλένδετες και η κατανόηση
της εξωτερικής πολιτικής των κρατών που εμπλέκονται στη διπλωματία των αγωγών
απαιτεί τη διάκριση των όρων της γεωπολιτικής και της γεωστρατηγικής και την
επεξήγηση θεωρείων των διεθνών σχέσεων που εφαρμόζονται με βάση τα τωρινά
δεδομένα.
Η βιωσιμότητα του Nabucco
Η εξασφάλιση του εφοδιασμού του αγωγού Nabucco με επαρκής
ποσότητες φυσικού αερίου αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την υλοποίηση του και
κυρίως για τη βιωσιμότητα του ώστε να μπορέσει να καταστεί χρήσιμος και να
περιορίσει την εξάρτηση της «γηραιάς ηπείρου» από τη Ρωσία. Μόνο τρεις χώρες,
Ιράν-Ρωσία- Κατλαρ έχουν τη δυνατότητα, σύμφωνα με αναλυτές, να διασφαλίσουν τη
ροή φυσικού αερίου και συνεπώς την πλήρη λειτουργικότητα του Nabucco.
Η περίπτωση του Ιράν αποκλείεται μέχρι στιγμής εξαιτίας της
διαμάχη του με τις ΗΠΑ για το πυρηνικό του πρόγραμμα, η προοπτική του Κατάρ
φαίνεται μη ρεαλιστική από τη στιγμή που πρέπει πρώτα να κατασκευαστεί ένας
αγωγός φυσικού αερίου Κατάρ – Τουρκίας και τέλος η περίπτωση της Ρωσίας
αποκλείεται με το σκεπτικό ότι ο Nabucco είναι ανταγωνιστικός στα συμφέροντα
της.
Το κονσόρτσιουμ του Nabucco καλείται να εντοπίσει και να
διαχειριστεί αποθέματα φυσικού αερίου που θα μπορούν να γεμίσουν τον αγωγό. Η
γερμανική ενεργειακή εταιρεία RWE θεωρείται σύμφωνα με αναλυτές μια από τις
κινητήριες δυνάμεις πίσω από το έργο του Nabucco και η συνεργασία της για
φυσικό αέριο με την Κουρδική Περιφερειακή Κυβέρνηση (ΚRG) του Βορείου Ιράκ
αναπτερώνει τις ελπίδες για μια επαρκή τροφοδοσία του Nabucco, από τη στιγμή
που η νέα ιρακινή κυβέρνηση σε αντίθεση με την παλαιά δεν έχει πρόθεση να
ακυρώσει τα υπογραφέντα συμβόλαια. Ο νέος ιρακινός υπουργός Ενεργείας δήλωσε
ότι η κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης θα αναγνωρίσει τις συμφωνίες της (KRG) με
ξένες εταιρίες.
Το κονσόρτσιουμ του Nabucco σύμφωνα με το ηλεκτρονικό
περιοδικό «ΑTimes» επιδιώκει να εκμεταλλευτεί τα αποθέματα φυσικού αερίου του Khor
Mor και του Chemchemal που βρίσκονται κοντά στην πόλη Κιρκούκ. H συγκεκριμένη
εκτίμηση προκύπτει από το γεγονός ότι το Μάιο του 2009 δυο εταιρείες που
συμμετέχουν στο Nabucco, η αυστριακή OMV και η ουγγρική MOL απόκτησαν η κάθε
μια το 1/10 του μεριδίου της ιρακινής ενεργειακής εταιρείας Pearl Petroleum και
την άδεια να εξερευνήσουν και να εκμεταλλευτούν τις προαναφερθέντες περιοχές,
που υπολογίζεται ότι διαθέτουν στο σύνολο τους αποδεδειγμένα 100 δις. κυβικά
μέτρα (bcm) φυσικού αερίου που ίσως μπορούν να φτάσουν και τα 150 bcm.
Ο Nabucco αποτελεί κεντρικό πυλώνα του σχεδίου της
Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη δημιουργία του αποκαλούμενου South Corridor (Νότιου
Διαδρόμου)μια πρωτοβουλία της Επιτροπής για την προμήθεια φυσικού αερίου από
την Κασπία και τη Μέση Ανατολή προς την Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εντοπίσει
ορισμένες χώρες που μπορούν να συνεργαστούν
όπως Αζερμπαϊτζάν, Τουρκία,
Γεωργία, Τουρκμενιστάν, Καζακστάν, Ιράκ, Αίγυπτο και χώρες του Mashreq. Το
Ιράν που θεωρείται μια σημαντική πηγή
εφοδιασμού για την ΕΕ θα μπορεί να συνεισφέρει μόνο όταν οι συνθήκες το
επιτρέψουν.
Η κατασκευή του Nabucco θα παίξει μεγάλο ρόλο στην αλλαγή
των δεδομένων της ενεργειακής πολιτικής των Βρυξελλών αφού θα σπάσει το
μονοπώλιο της Ρωσίας στις εξαγωγές φυσικού αερίου. Η σημασία που αποδίδεται στο
αγωγό υποδηλώνεται από την επίσκεψη που πραγματοποίησε ο πρόεδρος της
Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μανουέλ Μπαρόζο και ο Επίτροπος Ενέργειας Γκύντερ Ετινγκερ
στο Αζερμπαϊτζάν και από τη σημερινή συνάντηση τους με τον πρόεδρο του
Τουρκμενιστάν Γκουρμπανγκούλι Μπερντιμουχαμέντοφ στην πρωτεύουσα Ασγκαμπάτ. Τα δυο κράτη της Κεντρικής Ασίας διαθέτουν
αποθέματα φυσικού αερίου για να εφοδιάσουν το Nabucco και να τον καταστήσουν
λειτουργικό. Το Αζερμπαϊτζάν, το Τουρκμενιστάν μαζί με το Καζακστάν εκτιμάται
ότι έχουν 12.5 τρις. Κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Το Αζερμπαϊτζάν βρίσκεται
σύμφωνα με την ιστοσελίδα EurActiv σε διαπραγματεύσεις για να επιλέξει τον
Απρίλιο πελάτη ή πελάτες που θα έχουν πρόσβαση στα 10 δις κυβικά μέτρα φυσικού
αερίου της περιοχής Shah Deniz II και τo
κονσόρτσιουμ του Nabucco είναι ένας από τους πλειοδότες.
Παιχνίδια εξουσίας
Η διπλωματία των αγωγών αποτελεί ένα ισχυρό όπλο για την
προώθηση των γεωπολιτικών στρατηγικών στην περιοχή της Ευρασίας και ο Nabucco καθώς
και ο ανταγωνιστικός του South Stream δεν αποτελούν εξαίρεση του κανόνα. Ο
παράγοντας της Ρωσίας έχει αποδειχθεί καθοριστικός πάνω στη διαμόρφωση της
ενεργειακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Ευρώπη είναι ήδη διχασμένη από την πολιτική της Μόσχας του
«διαιρεί και βασιλεύει» με τη χρήση των ενεργειακών αποθεμάτων της. Ο αγωγός
φυσικού αερίου Nord Stream κατασκευάζεται από ένα κονσόρτσιουμ Γερμανικών και
Ολλανδικών εταιρειών. Παράλληλα τρεις από τις εταιρείες που συμμετέχουν στο Nabucco,
η αυστριακή OMV, η ουγγρική MOL και η βουλγαρική Bulgargaz έχουν υπογράψει και
συμφωνίες με την Gazprom για συμμετοχή
στο South Stream.
Η διπλωματία των αγωγών προσδίδει σταδιακά στη Ρωσία το
καθεστώς της υπερδύναμης στη διαχείριση των διεθνών υποθέσεων, αφού
χρησιμοποιεί την ενεργειακή ισχύ της για
να προωθήσει την εξωτερική πολιτική της. Το απόλυτο εργαλείο της είναι η γιγαντιαία κρατική εταιρεία Gazprom που έχει εκατοντάδες θυγατρικές
εταιρείες σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Η Ρωσία είναι ο σημαντικότερος
προμηθευτής φυσικού αερίου της Ευρώπης και έχει στόχο να αυξήσει ακόμα
περισσότερο την ενεργειακή εξάρτηση των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και
να τους αποτρέψει από την αναζήτηση εναλλακτικών επιλογών.
Η Ουάσινγκτον, από την πλευρά της, επιδιώκει τη δημιουργία
αγωγών ανταγωνιστικών προς τους ρωσικούς που θα διέρχονται μέσα από χώρες που
μπορεί να ελέγχει. Ο Nabucco που προωθείται και από την Ουάσινγκτον αποτελεί
μια ιδανική λύση για τον περιορισμό της ενεργειακής ισχύς της Μόσχας. Ο πρέσβης
των ΗΠΑ στην Ιταλία Ντέιβιντ Θορν, σύμφωνα με το διεθνές πρακτορείο ειδήσεων «UPI»
δήλωσε ότι τα σχέδια του Nabucco και του South Stream θα μπορούσαν να
ενοποιηθούν επισημαίνοντας ότι η διοίκηση της ιταλικής Eni φαίνεται να
υποστηρίζει κάτι τέτοιο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πάντως αρνείται ότι έχει προβεί
σε σχετικές συζητήσεις μέχρι στιγμής, όπως και η κοινοπραξία του Nabucco.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να υιοθετήσει μια κοινή ενεργειακή
πολιτική διατηρώντας μια ισορροπία προς τη Ρωσία και τους ανταγωνιστές της ώστε
να μπορεί να εξασφαλίζει τις απαραίτητες ποσότητες φυσικού αερίου χωρίς να
γίνεται όμηρος των διάφορων ενεργειακών κρίσεων και των στυγνών γεωπολιτικών
συμφερόντων. Η κατασκευή του Nabucco βεβαίως και θα βοηθήσει την Ευρωπαϊκή
Ενωση να μειώσει την ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία, αλλά αν δεν αποκτήσει
την πολιτική βούληση για μια κοινή ενεργειακή πολιτική πάντα θα είναι τρωτή σε
ξένες παρεμβάσεις.
Nabucco Vs South Stream
O Nabucco είναι ένας σχεδιαζόμενος αγωγός μήκους 4.042 χλμ. που θα
μεταφέρει φυσικό αέριο στην Ευρώπη από τον Καύκασο και τη Μέση Ανατολή στην
Αυστρία μέσω της Τουρκίας, της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας. Η κατασκευή του
αναμένεται να αρχίσει μέσα στο 2011 και η ροή του πρώτου φυσικού αερίου να
γίνει μέσα στο 2014. Ο αγωγός θα μπορεί να μεταφέρει 31 δις κυβ. μέτρα φυσικού
το χρόνο αλλά η δυνατότητα του μπορεί να επεκταθεί μέσα στο 2018. Η επένδυση
του αγωγού υπολογίζεται σε 7.9 δις ευρώ και το κονσόρτσιουμ περιλαμβάνει την
αυστριακή OMV, την ουγγρική MOL,τη γερμανική RWE, τη βουλγαρική Bulgargaz, τη
ρουμανική Transgaz και την τουρκική Botas.
Ο South Stream είναι
ένας σχεδιαζόμενος αγωγός της Gazprom που θα διασχίζει τη Μαύρη Θάλασσα και θα
βγαίνει στη Βουλγαρία, με τη μια διακλάδωση του να πηγαίνει προς Ελλάδα και
Ιταλία και την άλλη προς Ρουμανία, Σερβία, Ουγγαρία, Σλοβενία και Αυστρία. Η
Ρωσία έχει ανακοινώσει ότι θα μπορούσε να διπλασιάσει την δυνατότητα της
ετήσιας μεταφοράς φυσικού αερίου από 31 δις. κυβ. μέτρα σε 63 δις. κυβ. μέτρα.
Ο κύριος συνεργάτης της Gazprom είναι η ιταλική εταιρεία ενεργείας ENI και το
κόστος του αγωγού υπολογίζεται σε 15.5 δις ευρώ. Η κατασκευή South Stream αναμένεται να ολοκληρωθεί έως το τέλος του 2015.
Γεωπολιτική και Γεωστρατηγική
Η γεωπολιτική ορίζεται ως μια επιστήμη που θεωρεί την έννοια
του χώρου ως μια σημαντική παράμετρος στo πως να αντιληφθεί κάποιος τη φύση των
διεθνών σχέσεων. Μετά την πτώση
του Τείχους του Βερολίνου το 1989 και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης αρκετοί αναλυτές επικεντρώθηκαν στις
ολιστικές προσεγγίσεις της κλασικής
γεωπολιτικής με στόχο να αναδείξουν νέες γεωπολιτικές θεωρίες προς
αντικατάσταση εκείνων του Ψυχρού Πολέμου» που κρίθηκαν μη εφαρμόσιμες.
Η γεωστρατηγική, από την πλευρά της, είναι η γεωγραφική
κατεύθυνση της εξωτερικής πολιτικής ενός κράτους. Συγκεκριμένα η γεωστρατηγική
περιγράφει πως ένα κράτος κατευθύνει την στρατιωτική του δύναμη και τις
διπλωματικές δραστηριότητες του. Η κύρια μεταβλητή που επηρεάζει τη γεωστρατηγική
είναι τα σύνορα των κρατών. Το κάθε κράτος επιδιώκει πάνω από όλα να
προστατεύσει το έδαφος του από εισβολές και επιθέσεις. Όταν τα σύνορα απειλούνται ή είναι ασταθή, τότε το κράτος
πρέπει να εστιαστεί στη διατήρηση τους και έτσι δεν έχει τη δυνατότητα να
ασκήσει μια αποτελεσματική εξωτερική πολιτική μακριά από το έδαφος του.
Η θεωρία Μακίντερ
Η αντιπαλότητα Ρωσίας και ΗΠΑ για επιρροή στον Καύκασο και
την Κεντρική Ασία, βρίσκει εφαρμογή στη θεωρία της «Heartland» της Ευρασίας
του διάσημου Βρετανού καθηγητή γεωπολιτικής Χάρολντ Μακίντερ την οποία και ανέπτυξε στις αρχές του 20oυ αιώνα. Ο Μακίντερ υποστήριζε ότι η ευρασιάτικη αξονική περιοχή (Σιβηρία και
μεγάλο μέρος της Κεντρικής Ασίας) και η κεντροανατολική ευρωπαϊκή «heartland»
αποτελούν τα σημαντικότατα εφαλτήρια για την κυριαρχία πάνω σε όλη την ηπείρου.
Ο Μακίντερ διατύπωσε την άποψη ότι: όποιος κυβερνά την Ανατολική Ευρώπη διοικεί
την καρδιά της ηπείρου, όποιος κυβερνά την καρδιά της ηπείρου διοικεί τον
Κόσμο-Νησί, όποιος κυβερνά τον
Κόσμο-Νησί, διοικεί τον κόσμο. Οι ενεργοί γεωπολιτικοί δρώντες και οι
γεωπολιτικοί άξονες αποτελούν σημαντικές παραμέτρους διαμόρφωσης της εκάστοτε
ισορροπίας δυνάμεων.
Την πολιτικό –οικονομική σύγκρουση Ρωσίας - ΗΠΑ, ορισμένοι
αναλυτές την αντιλαμβάνονται ως ένα νέο «Great Game», συγκρινόμενο, με τον έναν
αιώνα πριν ανταγωνισμό, μεταξύ της Βρετανικής και Ρωσικής αυτοκρατορίας για την
κυριαρχία στην Κεντρική Ασία. Τη θεωρία του «Great Game», επανάφερε στην
επικαιρότητα ο Ζμπίγκνιου Μπρζεζίνσκι -πρώην
σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του προέδρου των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ- με το
βιβλίο του η «Μεγάλη Σκακιέρα» (1998). Στη σύγχρονη ισορροπία δυνάμεων, οι ΗΠΑ
έχουν αντικαταστήσει τη Βρετανία, και
προσπαθούν να κυριαρχήσουν με την επέκταση της αμερικάνικης στρατιωτικής
παρουσίας και τις διμερείς πολιτικό-αμυντικές συμφωνίες σε Ασία, Μέση Ανατολή,
Βαλκάνια.
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Strategist στις 15/01/2011,
αναπόσπαστο μέρος της εφημερίδας «Κόσμος του Επενδυτή».