Της αραβικής επανάστασης του 1916 ηγήθηκε ο
Σαρίφ Χουσείν μπιν Αλί ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Οθωμανοί τελικά
εκδιώχθηκαν, αλλά έβαλαν το χέρι τους και οι Βρετανοί με τους Γάλλους. Μετά το
1945, τα διάφορα αραβικά κράτη έγιναν σταδιακά ανεξάρτητα μέλη των Ηνωμένων
Εθνών, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις, η ανεξαρτησία τους τέθηκε υπό την
κηδεμονία των ΗΠΑ, ως ο συνεχιστής της Βρετανίας, με μια μικρή συμμετοχή της
Γαλλίας στο Μαγκρέμπ και στον Λίβανο.
Η δεύτερη αραβική επανάσταση σιγόβραζε εδώ
και αρκετά χρόνια και έλαβε μια ώθηση από την επιτυχή εξέγερση της νεολαίας
στην Τυνησία τον περασμένο μήνα. Όταν οι θαρραλέοι νέοι άνθρωποι διακινδυνεύουν
τη ζωή τους, επαναστατώντας ενάντια σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς και
επιτυγχάνουν, οφείλουμε να τους χειροκροτήσουμε. Ότι και να γίνει στη συνέχεια,
πρόκειται για μια θετική στιγμή για την ανθρωπότητα. Το ερώτημα όμως είναι
πάντα «τι ακολουθεί»;
Στην πραγματικότητα υπάρχουν δύο ερωτήσεις.
Πως έγινε και πέτυχε αυτή η εξέγερση, όταν τόσες άλλες προσπάθειες σε πολλές
χώρες απέτυχαν; Και ποιοι θα είναι οι νικητές και οι χαμένοι στην Τυνησία και αλλού
στον αραβικό κόσμο, αλλά και παγκοσμίως;
Δεν είναι εύκολη η επανάσταση κατά του
ολοκληρωτικού καθεστώτος. Διαθέτει όπλα και χρήματα και μπορεί απλά να
καταστείλει τις προσπάθειες αυτές στους δρόμους. Οι συμβολικές πράξεις, όπως ο
αυτοπυρπολισμός ενός νεαρού, του Μοχάμεντ Μπουαζίζι, στην Τυνησία, μπορεί να
πυροδοτήσει και τους υπόλοιπους. Αλλά για να φτάσει η κατάσταση μέχρι την
ανατροπή του καθεστώτος, πρέπει να υπάρχουν κενά εντός του συστήματος.
Στην περίπτωση αυτή, προφανώς υπήρχαν. Ούτε ο
στρατός, ούτε η ασφάλεια δεν ήταν προετοιμασμένη να πυροβολήσει τους
διαδηλωτές, αφήνοντας το έργο αυτό για την προσωπική προεδρική φρουρά. Αυτό δεν
στάθηκε αρκετό και ο πρόεδρος Μπεν Αλί αναγκάστηκε να διαφύγει στη Σαουδική
Αραβία. Το ότι υπήρχαν κενά στο καθεστώς φαίνεται ξεκάθαρα από το γεγονός ότι
πρόσωπα-κλειδιά του κυβερνώντος κόμματος, στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν,
συνέλαβαν τον Αμπντελουαχάμπ Αμπντάλα, βασικό πρόσωπο του μηχανισμού επιβολής
του Μπεν Αλί, ώστε να μην τους συλλάβει εκείνος. Θυμηθείτε πως μετά από τον
θάνατο του Στάλιν, οι διάδοχοι αυτομάτως συνέλαβαν τον Μπερία για τον ίδιο
λόγο.
Φυσικά, μετά τη φυγή του Μπεν Αλί, ο πλανήτης
χειροκρότησε, με εξαίρεση τον Καντάφι και τον Μπερλουσκόνι, οι οποίοι
υπεραμύνθηκαν τον απερχόμενο πρόεδρο. Η Γαλλία, η οποία ήταν ο βασικός
υποστηρικτής του Μπεν Αλί, αναγκάστηκε να παραδεχτεί τα «λάθη» στην κρίση της.
Οι ΗΠΑ, έχοντας εγκαταλείψει την Τυνησία στα –υποτίθεται- ασφαλή χέρια των
Γάλλων, δεν προχώρησαν σε αντίστοιχη απολογία.
Όπως επισήμαναν όλοι, το παράδειγμα της
Τυνησίας παρότρυνε τους Άραβες και αλλού να ακολουθήσουν την ίδια οδό – με
αποκορύφωμα την Αίγυπτο, την Υεμένη και την Ιορδανία. Καθώς γράφονται οι
γραμμές αυτές, είναι αβέβαιο αν θα επιβιώσει ο Μουμπάρακ.
Τώρα ποιοι είναι οι νικητές και οι χαμένοι;
Δεν θα γνωρίζουμε για τουλάχιστον έξι μήνες ποιος θα αναλάβει την εξουσία στην
Τυνησία, στην Αίγυπτο και αλλού στον αραβικό κόσμο. Οι αυθόρμητες εξεγέρσεις
δημιουργούν μια κατάσταση όπως αυτή στη Ρωσία του 1917, όταν ο Λένιν έλεγε ότι
«η ισχύς βρίσκεται στους δρόμους» και οι Μπολσεβίκοι το εκμεταλλεύτηκαν.
Η πραγματική πολιτική κατάσταση στο κάθε
αραβικό κράτος διαφέρει. Δεν υπάρχει κανένα που να έχει μια οργανωμένη,
ριζοσπαστική οργάνωση όπως ήταν οι Μπολσεβίκοι, έτοιμη να αναλάβει την εξουσία.
Υπάρχουν διάφορα φιλελεύθερα κινήματα που θα ήθελαν να αναλάβουν ένα σημαντικό
ρόλο, αλλά λίγα από αυτά διαθέτουν μια αξιόλογη βάση. Οι πιο οργανωμένες
κινήσεις είναι οι ισλαμικές, αλλά και αυτές δεν έχουν μια ενιαία χροιά. Οι
διαφορετικές εκδοχές των ισλαμικών κρατών κυμαίνονται από αυτά που ανέχονται οι
άλλες πλευρές, όπως η Τουρκία, μέχρι τις πιο ακραίες μορφές της Σαρία ή πιο
μετριοπαθείς εκδοχές, όπως η Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο. Τα
αποτελέσματα στο εσωτερικό είναι αβέβαια και υπό εξέλιξη. Άρα και ο νικητής
εσωτερικά είναι ακόμα άγνωστος.
Τι γίνεται όμως με τις εξωτερικές δυνάμεις,
οι οποίες επιχειρούν να ελέγξουν την κατάσταση; Ο βασικός δρώντας είναι οι ΗΠΑ
και από εκεί και πέρα υπάρχει το Ιράν, η Τουρκία, η Γαλλία, η Βρετανία, η Ρωσία
και η Κίνα. Ο μεγάλος χαμένος της δεύτερης αραβικής επανάστασης είναι σίγουρα
οι ΗΠΑ. Μπορεί να το διαπιστώσει κανείς από την μετάπτωση της Ουάσιγκτον στην
παρούσα φάση. Οι ΗΠΑ θέτουν σε προτεραιότητα ένα κριτήριο πάνω από τα υπόλοιπα:
Τα φιλικά καθεστώτα. Η Αμερική θέλει να είναι με το νικητή, αρκεί αυτός να μην
είναι εχθρικός. Τι θα συμβεί όμως σε μια κατάσταση όπως αυτή στην Αίγυπτο, η
οποία είναι κράτος-πελάτης των ΗΠΑ; Προς το παρόν, η Αμερική μιλά δημοσίως για «δημοκρατία»,
για αποχή από τη βία και διαπραγματεύσεις. Στο παρασκήνιο πάντως, φέρονται να είπαν
στον αιγυπτιακό στρατό να μην ντροπιάσουν τις ΗΠΑ πυροβολώντας πολλούς ανθρώπους.
Μπορεί όμως ο Μουμπάρακ να επιβιώσει δίχως να πυροβολήσει πολλούς ανθρώπους;
Η δεύτερη αραβική επανάσταση λαμβάνει χώρα εν
μέσω μιας χαοτικής παγκόσμιας συγκυρίας, όπου τρία χαρακτηριστικά είναι έκδηλα:
Η μείωση του επιπέδου διαβίωσης για τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού, η
εξοργιστική αύξηση του εισοδήματος μιας μικρής ελίτ και η πτώση της ισχύος της μοναδικής
υπερδύναμης, των ΗΠΑ. Η δεύτερη επανάσταση, όπως φαίνεται, θα διαβρώσει περαιτέρω
την αμερικανική ισχύ, ιδίως στον αραβικό κόσμο, ακριβώς επειδή η μόνη πηγή για
να είναι κανείς δημοφιλής σε κείνες τις χώρες σήμερα είναι ο
αντι-αμερικανισμός. Ακόμα και εκείνοι που κανονικά επιθυμούν και στηρίζονται
στην ανάμειξη των ΗΠΑ βρίσκουν τη σύμπλευση πολιτικά επικίνδυνη.
Ο μεγαλύτερος νικητής στο εξωτερικό είναι το
Ιράν. Το καθεστώς εκεί αντιμετωπίζεται με δυσπιστία, εν μέρει επειδή δεν είναι
αραβικό και κυρίως επειδή είναι Σιιτικό. Η αμερικανική πολιτική πάντως ήταν που
έδωσε στο Ιράν το μεγαλύτερο δώρο: Την απομάκρυνση του Σαντάμ, ο οποίος υπήρξε
ο χειρότερος εχθρός του. Οι Ιρανοί ηγέτες μάλλον πρέπει να επαινούν καθημερινά
τον Μπους για αυτό το δώρο. Στο μεταξύ, έχτισαν μια έξυπνη στρατηγική, με την
οποία δηλώνουν έτοιμοι να υποστηρίξουν τα μη σιιτικά κινήματα, όπως τη Χαμάς,
αρκεί να είναι αντίθετα στο Ισραήλ και τις ΗΠΑ.
Ένας μικρότερος νικητής είναι η Τουρκία, η
οποία αποτελούσε επί μακρόν ανάθεμα για τα λαϊκά κινήματα στον αραβικό κόσμο,
διότι πρώτον, ήταν ο διάδοχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και δεύτερον, είναι ένας
σύμμαχος των ΗΠΑ. Η σημερινή ισλαμική κυβέρνηση όμως, δεν επιχειρεί να επιβάλει
τη σαρία στον πληθυσμό και υποστηρίζει την δεύτερη αραβική επανάσταση, με κίνδυνο
να ζημιώσει τη σχέση της με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ.
Τέλος, όπως είναι φυσικό, ο μεγαλύτερος νικητής
θα είναι συν τω χρόνω ο αραβικός λαός.