Αίγυπτος, 2011 -όπως Τουρκία, 1911

Μια συμμαχία λαμπρών, ιδεαλιστών και δημοκρατικών νέων ανέλαβε την εξουσία στη μεσανατολική πρωτεύουσα που ηγείτο ολόκληρης της περιοχής επί τόσους πολλούς αιώνες. Η νέα κυβερνητική συμμαχία ήταν αφιερωμένη στην ειρήνη, τη δημοκρατία και την προκοπή. Ιδίως οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί καλωσόρισαν την ξαφνική εξέλιξη, θεωρώντας την ως την από μακρόν αναμενόμενη ανάδυση της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του εκσυγχρονισμού στην περιοχή.

Κάιρο 2011 ; Ναι , ασφαλώς . Αλλά και Κωνσταντινούπολη (σήμερα γνωστή ως Ισταμπούλ), πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1911, τρία χρόνια αφότου η «επιτροπή ενότητας και προόδου» (İ TC), υπό την ηγεσία του Εμβέρ πασά ( Enver Pasha) ανέλαβε την εξουσία, υποστηριζόμενη από εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές.

Ο Εμβέρ τότε έμοιαζε πολύ με το νομπελίστα Μοχάμεντ Ελ-Μπαραντέι ( Mohamed ElBaradei), τον άλλοτε γενικό διευθυντή της «διεθνούς υπηρεσίας ατομικής ενέργειας» (ΙΑΕΑ).

Ο Εμβέρ διακήρυσσε την επερχόμενη καθιέρωση της εκκοσμικευμένης δημοκρατίας και την έλευση μιας νέας εποχής ειρήνης, συνεργασίας, εκσυγχρονισμού και ευημερίας στη μεγάλη αυτοκρατορία, που εκτεινόταν στα εδάφη όπου σήμερα βρίσκεται το Ισραήλ, τα παλαιστινιακά εδάφη, ο Λίβανος, η Συρία και το Ιράκ.

Υποσχόταν την προστασία και τη συνεργασία με τις σημαντικές χριστιανικές κοινότητες της αρχαίας αυτοκρατορίας, όπως και με τις πολύ πιο ολιγάριθμες εβραϊκές, που ήταν διασκορπισμένες παντού στην οθωμανική επικράτεια.

Εκατομμύρια υπήκοοι της αυτοκρατορίας αγκάλιασαν αυτό το όραμα. Όταν ανατράπηκε η διεφθαρμένη πολυκαιρισμένη δικτατορία του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίντ Β' ( Abdul- Hamid II), μουσουλμάνοι, χριστιανοί και ιουδαίοι αγκαλιάστηκαν και χόρεψαν από χαρά στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης. Όπως έγραφε ο 'Αγγλος ποιητής Ουίλιαμ Ουόρντσγουορθ ( William Wordsworth) στο «πρελούδιο», του με το οποίο υποδέχτηκε τη γαλλική επανάσταση: « Ήταν ευτυχία να είσαι ζωντανός αυτή την αυγή / Αλλά το να είσαι και νέος, ήταν σκέτος παράδεισος!».

Αλλά το όραμα αυτό ήταν πολύ ωραίο για να είναι αληθινό.

Μέσα σε τρία χρόνια, ο Εμβέρ και η İ TC έσπευσαν να ρίξουν την αυτοκρατορία στην περιπέτεια του Α' παγκόσμιου πολέμου, στο πλευρό της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας. Αντί να υιοθετήσουν τη δυτική ελεύθερη αγορά, την παγκοσμιοποίηση και την ανεκτικότητα, ακολούθησαν την καταστροφική, εντελώς αντίθετη, πορεία.

Αυτό δε σημαίνει πως η προφανώς επικείμενη ανατροπή του προέδρου της Αιγύπτου Χόσνι Μουμπάρακ ( Hosni Mubarak) θα απελευθερώσει τις ίδιες καταπιεσμένες εντάσεις και την άγρια ενέργεια, με την επανάσταση του 1908 της İ TC στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αλλά το ενδεχόμενο αυτό παραμένει ανοικτό.

Οι αναλογίες μεταξύ του σημερινού Καΐρου και της Κωνσταντινούπολης πριν εκατό χρόνια είναι εντυπωσιακά προφανείς και δυσάρεστες. Το πιο αποκαρδιωτικό είναι η εμμονή στην πεποίθηση πως μόνο και μόνο επειδή εκατομμύρια διαδηλωτές θέλουν (ή νομίζουν πως θέλουν) μια υγιή, σταθερή, κοσμική δημοκρατία στη χώρα τους, αυτό και θα γίνει.

Να σημειώσουμε πως τα ακραία ισλαμικά συναισθήματα ήταν παντελώς ανύπαρκτα την εποχή της ανατροπής του χαλίφη Αμπντούλ Χαμίντ Β' και τις χαραυγές του καθεστώτος της İ TC. Η γενοκτονία των Αρμενίων δεν πυροδοτήθηκε κυρίως από θρησκευτικά, αλλά από εθνικιστικά πάθη, που κακοφόρμισαν και αποσυντέθηκαν.

Πολύ σύντομα αφού ανέλαβαν την ηγεσία το 1908, οι ηγέτες της İ TC συνειδητοποίησαν πως η κατάργηση του αυταρχισμού του παρελθόντος και η βελτίωση των οικονομικών προοπτικών και των συνθηκών ζωής των οπαδών τους ήταν πολύ δυσχερέστερες από όσο νόμιζαν αρχικά.

Προκειμένου να αποσπάσουν την προσοχή της κοινής γνώμης από τις αποτυχίες του νέου καθεστώτος, σιγά-σιγά υπέκυψαν στη γοητεία της οργίλης αντιδυτικής ρητορικής. Από εκεί και πέρα, ο δρόμος προς τον πόλεμο και την καταστροφή ήταν ορθάνοικτος, και η κατηφόρα στρωμένη, ως το τέρμα.

Ο Ελ-Μπαραντέι και οι κοσμικοί του σύμμαχοι θα αντιμετωπίσουν παρόμοιες δυσχέρειες και απογοητεύσεις, και ανάλογους πειρασμούς, αν πετύχουν να διαδεχθούν γρήγορα στην εξουσία τον κλυδωνιζόμενο Μουμπάρακ.

Οι πολιτικές ανατροπές και η τελική μοίρα του καθεστώτος της İ TC στην Κωνσταντινούπολη εδώ κι έναν αιώνα μπορεί να χρησιμεύσουν ως προειδοποίηση για το πόσο δυσάρεστα μπορεί να εκτροχιαστεί η αξιοθαύμαστη λαϊκή επιθυμία για ελευθερία και δημοκρατία. Όπως προειδοποιούσε ο -πολύ πιο επιφυλακτικός από το νεαρό Ουόρντσγουορθ- Αμερικανός ποιητής Τ. Σ. Έλιοτ ( T. S. Eliot) στο ποίημά του «οι κούφιοι άνθρωποι»: « Μεταξύ ιδέας και πραγματικότητας / μεταξύ κίνησης και δράσης / πέφτει η Σκιά».