Πριν από ένα μήνα η τιμή του πετρελαίου Brent βρισκόταν περίπου στα 96 δολάρια το βαρέλι και ο Χόσνι Μουμπάρακ ήταν πρόεδρος της Αιγύπτου. Εχει, όμως, πλέον παραιτηθεί χάρη στο κύμα ανθρώπινης δύναμης που κλονίζει τα αυταρχικά καθεστώτα σε Βόρεια Αφρική και Μέση Ανατολή. Και το πετρέλαιο βρίσκεται σε επίπεδα πάνω από τα 110 δολάρια το βαρέλι. Πολύ φυσικό. Η περιοχή παρέχει το 35% του πετρελαίου παγκοσμίως. Η Λιβύη, που τις τελευταίες ημέρες έχει γίνει θέατρο κλιμακούμενης βίας, παράγει περί τα 1,7 από τα 88 εκατ. βαρέλια της παγκόσμιας ημερήσιας παραγωγής πετρελαίου.
Ως τώρα η εκτίναξη των τιμών δεν οφείλεται σε πραγματικές διακοπές στην προσφορά. Είχε αρχίσει προτού γίνει γνωστό πως ορισμένες ξένες πετρελαϊκές εταιρείες θα διέκοπταν την παραγωγή τους στη Λιβύη και θα έκλειναν προσωρινά τα λιμάνια της χώρας. Οπως επισημαίνει ο Ανταμ Σιεμίνσκι της Deutsche Bank, οι τιμές του πετρελαίου επηρεάζονται τόσο από τις τρέχουσες συνθήκες όσο και από τις προσδοκίες για το μέλλον. Οι αγορές πετρελαίου δεν συμπαθούν τις εκπλήξεις. Η αιφνιδιαστική αποχώρηση του Μουμπάρακ και οι ταραχές στη Λιβύη, το Μπαχρέιν, την Υεμένη, το Ιράν και την Αλγερία (που μαζί προσφέρουν το 1/10 του παγκόσμιου πετρελαίου) οδήγησαν σε άνοδο των τιμών κατά 20% από τα μέσα της εβδομάδας. Επικρατεί ανησυχία για μια ενδεχόμενη νέα κρίση ανάλογη της πετρελαϊκής κρίσης του 1973 ή της ιρανικής επανάστασης ή της εισβολής του Ιράκ στο Κουβέιτ.
Το πετρέλαιο δεν είναι τόσο εντοπισμένο όσο ήταν στις δύο προηγούμενες κρίσεις. Τη δεκαετία του 1970 η παραγωγή ήταν συγκεντρωμένη στον Περσικό Κόλπο. Εκτοτε, ένας χείμαρρος πετρελαίου εκτός ΟΠΕΚ έχει κατακλύσει τις αγορές από πετρελαιοπηγές της Λατινικής Αμερικής, της δυτικής Αφρικής και αλλού. Το 2009 η Ρωσία εκτόπισε τη Σαουδική Αραβία από την πρώτη θέση παγκοσμίως στην προσφορά αργού. Το μερίδιο του ΟΠΕΚ στην παγκόσμια παραγωγή έχει περιορισθεί στο 40% από το 51% της δεκαετίας του 1970. Δεν έχει, ωστόσο, περιορισθεί η σημασία του ΟΠΕΚ ως προμηθευτή αργού. Τα αποθέματα αρχίζουν να εξαντλούνται καθώς ανακάμπτουν οι πλούσιες χώρες χάρη στην Ασία. Η ζήτηση αυξήθηκε πέρυσι κατά 2,7 εκατ. βαρέλια την ημέρα και αναμένεται να αυξηθεί φέτος κατά ακόμη 1,7 εκατ. βαρέλια την ημέρα βάσει υπολογισμών της Deutsche Bank. Πολλές άλλες χώρες παραγωγοί φθάνουν στα όρια της παραγωγικής τους δυνατότητας. Οσο πλεόνασμα πετρελαίου υπάρχει ελέγχεται από τον ΟΠΕΚ.
Αναλυτές της Nomura εκτιμούν πως αρκεί μια διακοπή των εξαγωγών από την Αλγερία για να εκτιναχθεί το πετρέλαιο στην εφιαλτική τιμή των 220 δολαρίων το βαρέλι. Το χειρότερο σενάριο για τις τιμές θα ήταν μια διακοπή της προσφοράς από τη Σαουδική Αραβία. Ποιες θα ήσαν οι επιπτώσεις μιας γενικότερης διακοπής της προσφοράς από τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή; Σύμφωνα με την αμερικανική Διοίκηση Ενεργειακής Ενημέρωσης, τα συνολικά αποθέματα του ανεπτυγμένου κόσμου ανέρχονται σε 4,3 δισ. βαρέλια, ποσότητα που διασφαλίζει την παγκόσμια κατανάλωση για 50 ημέρες. Ο αντίκτυπος μιας κρίσης θα ήταν επομένως ανάλογος του μεριδίου της παραγωγής που θα διακοπεί και της διάρκειας της διακοπής. Το παράδειγμα του Ιράν, όμως, καταδεικνύει τι μπορεί να πάει στραβά. Προ της επανάστασης το Ιράν παρήγαγε 6 εκατ. βαρέλια την ημέρα. Το νέο καθεστώς δεν έφθασε ποτέ σε αυτά τα επίπεδα παραγωγής. Σήμερα παράγει μόλις 3,7 εκατ. βαρέλια την ημέρα. Το πετρέλαιο της Μέσης Ανατολής ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από τα κράτη της περιοχής. Αν τα νέα καθεστώτα είναι πιο εχθρικά προς τους ξένους, μπορεί να υπάρξουν πιο μακροπρόθεσμες επιπτώσεις.
Ο κόσμος μπορεί ενδεχομένως να αντέξει μια βραχυπρόθεσμη κρίση. Θα ήσαν, όμως, σοβαρές οι επιπτώσεις αν οι τιμές του πετρελαίου παρέμεναν σε υψηλά επίπεδα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Και μην ελπίζετε να μειωθεί η σημασία της Μέσης Ανατολής για την προσφορά πετρελαίου. Η αυξημένη ζήτηση από την Ασία μάλλον θα οδηγήσει σε αύξηση το μερίδιο του ΟΠΕΚ στην παγκόσμια παραγωγή. Η τάση μιας προβληματικής περιοχής να προκαλεί εντάσεις δεν πρόκειται να περιορισθεί.
(από την εφημερίδα "Καθημερινή", 26/2/2011)