Έχουν περάσει 51 χρόνια, από τις 3 Φεβρουαρίου
του 1960, όταν ο Βρετανός πρωθυπουργός, Χάρολντ Μακμίλαν, ένας Συντηρητικός, απηύθυνε
ομιλία στη βουλή της Νοτίου Αφρικής, η οποία είχε τότε κυβέρνηση του άπαρτχαϊντ.
Η ομιλία του έγινε γνωστή για το σχόλιο «ο άνεμος της αλλαγής»:
«Ο άνεμος της αλλαγής φυσά σε αυτή την ήπειρο
και είτε μας αρέσει, είτε όχι, η ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης είναι ένα
πολιτικό γεγονός. Πρέπει όλοι να το δεχτούμε ως τέτοιο και να προσαρμόσουμε τις
εθνικές μας πολιτικές».
Ο Νοτιοαφρικανός πρωθυπουργός, Χέντρικ Βέρβοερντ,
δεν εκτίμησε την ομιλία αυτή και απέρριψε τις συμβουλές. Το έτος 1960 ονομάστηκε
Έτος της Αφρικής, διότι 16 αποικίες έγιναν ανεξάρτητα κράτη εκείνη τη χρονιά. Η
ομιλία του Μακμίλαν στην πραγματικότητα απευθυνόταν στα κράτη του νοτίου τμήματος
της Αφρικής, τα οποία είχαν μεγάλες ομάδες λευκών αποίκων (και συχνά ορυκτό πλούτο),
οι οποίες αντιτάσσονταν στην ιδέα της ισότητας, η οποία θα απέδιδε στους μαύρους
την πλειοψηφία στις εκλογές.
Ο Μακμίλαν δεν ήταν καθόλου ριζοσπαστικός. Εξήγησε
τη λογική του, λέγοντας ότι προσπαθούσε να κάνει τους πληθυσμούς στην Αφρική
και στην Ασία να στραφούν προς τη Δύση στον Ψυχρό Πόλεμο. Η ομιλία του ήταν όμως
σημαντική διότι αποτέλεσε το σινιάλο για τους ηγέτες της Βρετανίας ώστε να
καταλάβουν πως η λευκή κυριαρχία στη νότια Αφρική ήταν τελειωμένη και θα μπορούσε
να τραβήξει τη Δύση μαζί της. Ο άνεμος συνέχισε να φυσά και στη μια χώρα μετά
την άλλη η πλειοψηφία ανέλαβε την εξουσία. Τελικά, το 1994 και η ίδια η Νότιος
Αφρική εξέλεξε τον Νέλσον Μαντέλα ως πρόεδρο. Στην πορεία όμως, τα οικονομικά
συμφέροντα της Βρετανίας και των ΗΠΑ προασπίστηκαν με κάποιο τρόπο.
Υπάρχουν δύο μαθήματα από αυτή την ιστορία:
Πρώτον, οι άνεμοι της αλλαγής είναι πολύ δυνατοί και δεν μπορεί κάποιος να
αντισταθεί σε αυτούς. Δεύτερον, μόλις ο άνεμος σαρώσει τα σύμβολα της τυραννίας,
δεν είναι βέβαιο τι θα ακολουθήσει. Μόλις πέσουν, όλοι τα καταδικάζουν, αλλά όλοι
θέλουν παράλληλα να διασφαλίσουν τα δικά τους συμφέροντα στις νέες δομές που
αναδύονται.
Η δεύτερη αραβική επανάσταση που ξεκίνησε
στην Τυνησία και την Αίγυπτο τώρα επεκτείνεται σε ολοένα και περισσότερες χώρες
και σίγουρα θα οδηγήσει σε αποκαθήλωση και άλλων συμβόλων της τυραννίας. Ποιος όμως
θα αποκτήσει την εξουσία; Ήδη, στην Τυνησία και την Αίγυπτο παρατηρούμε μια κατάσταση
που οι νέοι πρωθυπουργοί ήταν αξιωματούχοι στο προηγούμενο καθεστώς. Και ο
στρατός των δύο χωρών λέει στους διαδηλωτές να σταματήσουν. Υπάρχουν επίσης πρώην
εξόριστοι που επέστρεψαν και αναλαμβάνουν χαρτοφυλάκια, ελπίζοντας να συνεχίσουν
τις σχέσεις με τις δυτικές χώρες που υποστήριξαν τα αυταρχικά καθεστώτα. Οι λαϊκές
δυνάμεις αντιδρούν και πέτυχαν την παραίτηση του Τυνήσιου πρωθυπουργού.
Εν μέσω της Γαλλικής Επανάστασης, ο Νταντόν
συμβούλευε «
de
l’
audace,
encore
de
l’
audace,
toujours
de
l’
audace» (θάρρος, περισσότερο θάρρος, πάντοτε θάρρος). Μια καλή συμβουλή
πιθανώς, αλλά ο ίδιος ο Νταντόν αποκεφαλίστηκε σύντομα και αυτοί που τον θανάτωσαν
αποκεφαλίστηκαν επίσης. Στη συνέχεια ακολούθησε ο Ναπολέων, μετά η Παλινόρθωση,
μετά το 1848 και μετά η
Commune
του Παρισιού. Στην επέτειο
της Επανάστασης το 1989, όλοι δήλωναν υπέρ της, αλλά κάποιος δικαιούται να
αναρωτηθεί αν οι αρχές «ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα» υλοποιήθηκαν στην
πραγματικότητα.
Κάποια πράγματα διαφέρουν σήμερα. Ο άνεμος της
αλλαγής είναι πράγματι παγκόσμιος. Προς το παρόν, το επίκεντρο βρίσκεται στον
αραβικό κόσμο και φυσά δυνατά. Δίχως αμφιβολία, η γεωπολιτικής της συγκεκριμένης
περιοχής αλλάζει δια παντός. Οι τοποθεσίες-κλειδιά που θέλουν προσοχή είναι η
Σαουδική Αραβία και η Παλαιστίνη. Αν η Σαουδική μοναρχία τεθεί υπό κίνδυνο – κάτι
που είναι δυνατό – τότε κανένα καθεστώς του αραβικού κόσμου δεν μπορεί να
νιώθει ασφαλές. Και αν ο άνεμος της αλλαγής οδηγήσει τις δύο πολιτικές δυνάμεις
της Παλαιστίνης να ενωθούν, τότε το Ισραήλ θα αναγκαστεί να προσαρμοστεί στις νέες
πραγματικότητες και να λάβει υπόψη την εθνική συνείδηση των Παλαιστινίων, είτε
του αρέσει, είτε όχι, για να παραφράσω τον Χάρολντ Μακμίλαν.
Περιττό θα ήταν να αναφέρουμε ότι οι ΗΠΑ και
η δυτική Ευρώπη κάνουν τα πάντα για να κατευθύνουν και να περιορίσουν τους ανέμους
της αλλαγής. Αλλά η ισχύς τους δεν είναι ότι ήταν κάποτε και ο άνεμος φυσά και
στο εσωτερικό τους γιατί αυτή είναι η φύση του. Η κατεύθυνση δεν είναι σταθερή
και προβλέψιμη. Αυτή τη φορά ο άνεμος είναι ισχυρός και δεν θα είναι εύκολο να
τον κατευθύνουν.