Η νεώτερη ιστορία της Ελλάδας
χαρακτηρίζεται από την πάλη ανάμεσα σε δύο τάσεις:
-
Η μια έχει ρίζες στην
γαιοκτησία, στον παλαιοελλαδίτικο κοτζαμπασισμό. Είναι η αναζήτηση της
προσόδου η οποία, στην παραδοσιακή κοινωνία, προερχόταν αποκλειστικά από
την γη· κατόπιν, έλαβε την μορφή δανείων, ξένης βοηθείας, εισροών από
την ναυτιλία και την μετανάστευση.
-
Η άλλη τάση ανάγεται
στην διασπορά, στις ελληνικές κοινότητες της Κωνσταντινούπολης, της
Σμύρνης, της Θεσσαλονίκης, της Αλεξάνδρειας, της Τεργέστης. Αναζητεί
πλούτο και επιτυχία στον εμπόριο και, γενικότερα, στις αστικές
δραστηριότητες.
Καθώς αναπτύχτηκε το νεοελληνικό
κράτος, οι δύο τάσεις συναντήθηκαν στην νεοσύστατη εθνική ελίτ. Το
προσοδοθηρικό τμήμα, καθ' ότι πλέον εντόπιο, διέθετε εξ αρχής πολιτικό
πλεονέκτημα -αν και υποχρεωνόταν να μοιράζεται την εξουσία με τον
παραγωγικό, ιδιαιτέρως όταν η πολιτική του κατέληγε σε αδιέξοδο.
Η υπερδιόγκωση τού κράτους εν
σχέσει με την ιδιωτική οικονομία αντανακλά την πολιτική ανισότητα
ανάμεσα στις δύο εθνικές τάσεις. Το κράτος, αρμόδιο να απορροφά και να
διανέμει την έξωθεν πρόσοδο, έγινε φρούριο της προσοδοφόρας· η διασπορά,
λειτούργησε ως καταφύγιο για τις ασφυκτιούσες ή διωκόμενες δημιουργικές
δυνάμεις. Η δυναμική ελληνική παρουσία στον εξωτερικό και η υπανάπτυκτη
Ελλάδα αντιπροσωπεύουν τις δύο φαινομενικά αντιφατικές, ουσία
συμπληρωματικές όψεις του Ελληνισμού.
Μετά από την κατοχή
και τον εμφύλιο,
οι δύο τάσεις ισορρόπησαν επί μία
περίπου τριακονταετία, οπότε έγιναν κάποια βήματα ανάπτυξης. Από το 1981
επανέκαμψε η ιδεολογία της προσοδοφόρας. Η ένταξη στην «κοινή αγορά», αντί να
ενισχύσει την παραγωγική
πτέρυγα, όπως ευελπιστούσαν
οι υποστηρικτές της,
έδωσε πρόσθετες δυνατότητες για άντληση προσόδων. Έτσι εξηγείται η
μετεκλογική φιλοευρωπαϊκή στροφή τού ΠΑΣΟΚ, το οποίο, διαστρέφοντας την
ευρωπαϊκή λογική, τροφοδότησε τα προσοδοθηρικά κυκλώματα με πόρους που
προορίζονταν για την ενίσχυση της παραγωγικότητας. Το πνεύμα του
κοτζαμπασισμού θριάμβευσε, εις βάρος των «κουτόφραγκων» -και της
Ελλάδας.
Με τις συνέπειες της πολιτικής
αυτής προφανείς, υπάρχουν σήμερα ελπίδες για αλλαγή; Μήπως το αδιέξοδο
οδηγεί σε ριζικές αναθεωρήσεις, ώστε να αξιοποιηθούν τα τεράστια
γεωοικονομικά και γεωπολιτισμικά πλεονεκτήματα της χώρας; Οι καλόπιστοι
υποστηρικτές του «μνημονίου»
κινδυνεύουν να
διαψευσθούν, όπως διεψεύσθησαν οι προσδοκίες από την είσοδο στην Ευρώπη.
Η προσοδοθηρική παράταξη έχει
εμπεδώσει την εξουσία της. Ελίσσεται, αλλά δεν παραιτείται. Διαθέτει
ισχύ σε όλες τις πολιτικές δυνάμεις, με προεξάρχουσα παρουσία στον
κυβερνών κόμμα, το οποίο, αντί να προωθήσει τις απαιτούμενες ριζικές
μεταρρυθμίσεις, αναζητεί νέες πηγές προσόδων. Η κυβέρνηση δοκιμάζει τις
αντοχές των Ευρωπαίων στην προσπάθειά της να επιβιώσει όπως-όπως, με
αυξανόμενο δανεισμό. Διαπραγματεύεται με όποια διεθνή δύναμη μοιάζει
διατεθειμένη να τη χρηματοδοτήσει, χωρίς ηθικές ή γεωπολιτικές
αναστολές. Συνεχίζει, δηλαδή, να προεξοφλεί το μέλλον της χώρας για να
αποτρέψει την κατάρρευση τού παρασιτισμού.
Πόσο
μπορεί να συνεχίσει την τακτική αυτή, πριν από την χρεοκοπία;
Όπως οι εκφυλισμένοι γόνοι
πλουσίων οικογενειών, η Ελλάδα διαθέτει ακόμη τρόπους να κατολισθαίνει:
άφθονη και διεθνώς περιζήτητη γη προς πώληση. Η διάθεση των ακινήτων του
δημοσίου δεν είναι, βέβαια, απορριπτέα αφ' εαυτής. Το αποτέλεσμα
κρίνεται από το πώς θα χρησιμοποιηθούν οι προκύπτοντες πόροι. Εφ' όσον
αποφασίζουν οι προσοδοθήρες κάτοχοι της κρατικής εξουσίας, η νέα πηγή
προσόδου θα επιδιώξει να διασφαλίσει την παράταση του παρασιτισμού. Οι
μεταρρυθμίσεις θα παραπεμφθούν
ad calendas graecas.
Δεδομένου ότι το κυρίαρχο
κατεστημένο είναι ανίκανο να οργανώσει την πώληση της γης, ενδέχεται να
ζητηθεί τεχνοκρατική αρωγή από εκπροσώπους της παραγωγικής παράταξης,
έναντι υποσχέσεων για ουσιαστικές αλλαγές. Όταν θα έχουν επιτελέσει το
έργο τους, θα βρεθούν εκτός πολιτικού νυμφώνες. Εφ' όσον, εξάλλου,
αρχίσει να αντλείται έγγειος ιδιοκτησία από το εξωτερικό, η ιδιωτική γη
θα ακολουθήσει την δημόσια. Η γη θα ξαναγίνει κυρίαρχη πηγή προσόδου,
παράγων αδρανείας, όπως στην εποχή των τσιφλικάδων.
Σε μακροπρόθεσμη προοπτική, η
ιδιοκτησία της γης θα έχει περιέλθει στους ξένους, το δημογραφικό
περίσσευμα των γειτονικών ηπείρων θα έχει καταλάβει την ελληνική αγορά
εργασίας, οι δημιουργικοί Έλληνες θα έχουν καταφύγει στην διασπορά.
Θα έχει κλείσει ο κύκλος τον οποίο
άνοιξε η επανάσταση
του 1821.
(από την εφημερίδα "Εστία")