Οι Tρεις Iστορικοί Kύκλοι

Η σταδιακή μετατόπιση του παγκόσμιου οικονομικού κέντρου στις ασιατικές ακτές του Ειρηνικού έχει προκαλέσει βαθιά κρίση στις οικονομίες της δύσης, βάζοντας έτσι ένα άδοξο τέλος στο ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτος. Η ελληνική οικονομία, ενταγμένη σε θέση βαθειά παρασιτική στο πλαίσιο της δυτικής, χρεοκοπεί, χωρίς δυνατότητα τεχνητής διατήρησης του οικονομικού της μοντέλου, όπως έπραττε ως σήμερα. Η οικονομική κρίση εμφάνισε το σύνολο των οικονομικών, κοινωνικών, ηθικών και ιδεολογικών παθογενειών οι οποίες καλύπτονταν τεχνητά -αποδεικτικό στοιχείο της χρόνιας και υποβόσκουσας παρουσίας τους. Τώρα αναδύθηκαν στην επιφάνεια, βίαια και απροκάλυπτα.

Η νέα πραγματικότητα σηματοδοτεί πλέον το τέλος μικρών και μεγαλύτερων ιστορικών κύκλων.

Για την ολοκλήρωση του κύκλου της μεταπολίτευσης δεν τίθεται αμφιβολία. 'Αλλωστε έχουν από καιρό εκλείψει τα δεδομένα που τον δημιούργησαν:

Τα στοιχεία της δυναμικής της δεκαετίας του 1970 έχουν μεταβληθεί σε τροχοπέδη στην πορεία της χώρας, καθώς εξάρθρωσαν τον κεντρικό όργανο λειτουργίας της κοινωνίας, το κράτος.

Το αρχικά κυρίαρχο αίτημα του εκδημοκρατισμού, έχει μεταμορφωθεί σε όχημα επιβολής ιδιοτελών συμφερόντων και επέκτασης της διαφθοράς.

Η κρατική δομή έχει υπονομευτεί σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορεί να επιτελέσει το έργο για το οποίο προορίζεται.

Ο πολίτης έντρομος ανακαλύπτει ότι έχει εγκαταλειφθεί στο έλεος των διαθέσεων ανεξέλεγκτων δυνάμεων, τόσο στο εσωτερικό όσο και από το εξωτερικό -κυρίως από την επιθετική βουλιμία των νεοοθωμανών .

Η καθολική κρίση που βιώνει η ελληνική κοινωνία είναι φανερό, όμως, ότι σαρώνει στο πέρασμά της και το κεντρικό ιδεολογικό-πολιτικό σχήμα που διαπέρασε την ελληνική ιστορία όλο τον περασμένο αιώνα. Κλείνει, δηλαδή, και τυπικά, ο ευρύτερος κύκλος του ιδεολογικού και πολιτικού διχασμού που διαμορφώθηκε λίγο πριν από την κατάρρευση των οραμάτων της «μεγάλης ιδέας» –και σχηματικά παρουσιάζεται σαν αντίθεση δεξιάς-αριστεράς. Οι αντιθέσεις πληθυσμιακών ομάδων με άξονα τη σχέση τους με το κράτος, που για δεκαετίες εκφραζόταν ως εξοντωτική πολιτική διαπάλη, έχει πλέον καταστεί παρελθόν. Στους κόλπους της μεταπολίτευσης έχουν διαμορφωθεί νέες συσσωματώσεις -ταξικές και ιδεολογικές- οι οποίες δεν ταυτίζονται με τον ελληνικό κύκλο του 20ού αιώνα, και που ακόμη δεν έχουν βρει την πολιτική τους έκφραση. Πέρα και πάνω από τα οικονομικά και κοινωνικά αιτήματα, το κυρίαρχο κριτήριο των νέων ομαδοποιήσεων, χωρίς αυτό να συμβαίνει απαραίτητα ενσυνείδητα, είναι η προσέγγιση απέναντι στη προοπτική του ελληνικού έθνους-κράτους, και ως έθνος και ως κράτος. Η εν χορώ σπίλωση του κράτους, όχι μόνο από τους αρνητές του, στην άκρα αριστερά του πολιτικού φάσματος, αλλά κυρίως, από τους κυρίαρχους κύκλους των ελίτ, έχει σημαντικό μερίδιο για τη διαμόρφωση του σημερινού ζόφου. Η αποδοχή ως τετελεσμένης της προοπτικής της απονέκρωσης του έθνους-κράτους και η σταδιακή αντικατάσταση της όποιας κρατικής ιδεολογίας είχε απομείνει από τα ιδεολογήματα του παγκόσμιου συρμού, τα οποία συγκινούν τους οργανικούς διανοούμενους και τις αγορές, επιτάχυνε τις διαδικασίες της κρατικής και της κοινωνικής αποσύνθεσης.

Για δύο δεκαετίες, κάτω από την ομπρέλα του εκσυγχρονισμού, εντάθηκε η αποσάθρωση της ήδη συρρικνωμένης παραγωγικής βάσης και ταυτόχρονα ο παρασιτισμός της ελληνικής οικονομίας. Οι τάσεις αυτές ενισχύθηκαν από την αθρόα εισροή μεταναστών και τη γιγαντιαία διόγκωση των επιδοτούμενων μηχανισμών ιδεολογικής καθοδήγησης. Την κρίση, σήμερα, τη διαχειρίζονται οι ίδιες πάντα ελίτ, που ηλικιακά και ιδεολογικά ανήκουν στη «γενιά του πολυτεχνείου», επιδιώκοντας ταυτόχρονα να διατηρήσουν τα προνόμιά τους. Παρά το ναυάγιο της ενίσχυσης της χώρας μέσα από τις διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης, προτείνουν ως λύση την περαιτέρω διάλυση των κρατικών δομών, προβάλλοντας ως όραμα τη μεσσιανική παγκόσμια διακυβέρνηση. Στη προσπάθειά τους, δεν αντιμετωπίζουν ακόμη σοβαρό ανταγωνισμό. Έχουν φροντίσει μέσα από τους φορείς της αναπαραγωγής της γνώσης να ευνουχίσουν τις επόμενες γενιές, ώστε αυτές να εμφανίζονται, έως τώρα τουλάχιστον, ανίκανες να αρθρώσουν λόγο ενιαίο και ανατρεπτικό. Ακόμη και η αντίδρασή των νεοτέρων παραμένει σπασμωδική και ρηχή και ακολουθεί τους κωδικούς των «παιδιών» του '70.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, η οξύτητα της κρίσης δεν μπορεί παρά να οδηγήσει αμετάκλητα στην απονομιμοποίηση των ελίτ. Η συνενοχή της μεσαίας τάξης στους αποδομικούς προσανατολισμούς δεν μπορεί να κερδηθεί σε περιόδους όξυνσης ταξικών ανισοτήτων.

Παρ' όλα αυτά, αν δεν υπάρξει οργανωμένη αντίδραση, με κοινωνικό όραμα αλλά και διαφορετικό ανθρωπολογικό πρότυπο απ' αυτό του «Ηomo pasocus» των περασμένων δεκαετιών, το πιθανότερο είναι να κλείσει και ο τρίτος μεγαλύτερος κύκλος του νέου ελληνισμού, η ίδια δηλαδή η ύπαρξη του ελληνικού κράτους. Όπως έγραψε πρόσφατα και ο Γιώργος Πρεβελάκης: «σε μακροπρόθεσμη προοπτική, η ιδιοκτησία της γης θα έχει περιέλθει στους ξένους, το δημογραφικό περίσσευμα των γειτονικών ηπείρων θα έχει καταλάβει την ελληνική αγορά εργασίας, οι δημιουργικοί Έλληνες θα έχουν καταφύγει στην διασπορά. Θα έχει κλείσει ο κύκλος τον οποίο άνοιξε η επανάσταση του 1821».

(Ο Σωτήρης Δημόπουλος είναι διδάκτορας κοινωνιολογίας)