Από τα αρχαία χρόνια, οι Ιάπωνες είναι γνωστοί για την μοιρολατρική
τους στάση απέναντι στην καταστροφή. Η στωική αντίδρασή τους απέναντι στα πρόσφατα
δεινά εκπλήσσουν τους ξένους παρατηρητές, αλλά υπάρχει μια ακόμη σκοτεινότερη
πλευρά σε αυτή την ιστορία. Η καταστροφή έχει ρίξει φως όχι μόνο στις οικονομικές
ανισότητες της πλούσιας αυτής χώρας, αλλά και στην ψηλομύτικη στάση της αστικής
ελίτ προς τις φτωχότερες περιοχές.
Το πιο ακραίο παράδειγμα αφορά την βόρεια περιοχή Τοχόκου, η
οποία καταστράφηκε από τον σεισμό και το τσουνάμι. Η ζωή στις παραλιακές κωμοπόλεις
δεν ήταν ποτέ εύκολη. Η βιομηχανία δεν ρίζωσε ποτέ στην εν λόγω περιοχή και
πολλοί άνθρωποι αναγκάζονταν να εργάζονται περιστασιακά στις πόλεις για να στηρίξουν
τις οικογένειές τους. Σε αυτή την πρόσφατη καταστροφή, αμέτρητοι άνθρωποι σε
πυκνοκατοικημένες γειτονιές έχασαν το βιος τους, αν όχι τις ζωές τους, μέσα σε
μια στιγμή.
Όταν κατασκευάζονται πυρηνικοί σταθμοί, οι τοπικές κοινότητες
λαμβάνουν γενναίες επιδοτήσεις. Για αυτό το λόγο, παρά τους κινδύνους, οι κάτοικοι
και η κυβέρνηση του Τοχόκου δέχτηκε την τοποθέτησή τους στην περιοχή. Η παρουσία
των σταθμών αυτών κατά μήκος της ακτής είναι ένα υποπροϊόν των ανισοτήτων.
Οι μεγάλες εταιρείες και οι πολιτικοί στο Τόκιο μοιάζουν να
μην αγγίζονται από τις ανισότητες αυτού του είδους. Η προσέγγιση της TEPCO απέναντι
στη συντήρηση των πυρηνικών μονάδων μαρτυρά την αμέλεια ενός μεγάλου αστικού
οργανισμού. Ο πλούτος του Τόκιο και των άλλων πόλεων δεν διαρρέει παραέξω, τη
στιγμή που όλες αυτές οι περιφέρειες αναγκάζονται να φέρουν το βάρος των
πυρηνικών σταθμών.
Και η κυβέρνηση με τη σειρά της είναι αναίσθητη, υιοθετώντας
μια αδρανή στάση. Αν και οι λαϊκές πολιτικές του κυβερνώντος Δημοκρατικού Κόμματος
έχουν απήχηση, αυτή η κυβέρνηση έχει φανεί λιγότερο ευαίσθητη απέναντι στις οικονομικές
ανισότητες σε σχέση με την προηγούμενη, φιλελεύθερη κυβέρνηση. Τώρα η μοίρα έχει
στείλει μια πυρηνική προειδοποίηση, η οποία αποτελεί κώδωνα κινδύνου για τους οργανισμούς
των πόλεων και για τα εταιρικά ΜΜΕ. Μολαταύτα, το Τόκιο σιωπά.
Η τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου φανέρωσε την
αδυναμία του ουρανοξύστη, του συμβόλου της σύγχρονης αστικής κοινωνίας. Η
καταστροφή της 11ης Μαρτίου στην Ιαπωνία φανέρωσε την οργή των θεών έναντι στην
υπεροψία της αστικής ζωής.
Μέχρι σήμερα, ο αστικός σχεδιασμός και η αρχιτεκτονική υπήρξαν
τα εργαλεία της αστικής εποχής. Οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές εξυπηρετούσαν
μονάχα αστικές ανάγκες. Η ευθύνη εναπόκειται όχι μόνο στους πολιτικούς και στις
εταιρείες, αλλά και σε αυτούς τους αρχιτέκτονες και μηχανικούς που σχεδίασαν το
τοπίο μας. Προφανώς, επιβάλαμε τα ελαφρά, διαφανή στοιχεία του δημοφιλούς
αστικού σχεδιασμού και στις περιφερειακές περιοχές και τους κατοίκους τους.
Η λαμπερή διαφάνεια του Τόκιο είναι παρούσα σε κάθε πλευρά της
Ιαπωνίας. Όσοι θεωρούν τον σχεδιασμό αυτό «cool» προχώρησαν στην απομίμηση του
Τόκιο, με αποτέλεσμα να έχουν αποδυναμωθεί υλικά και πολιτισμικά οι περιφέρειες.
Στο παρελθόν, οι περιοχές της Ιαπωνίας αναγνωρίζονταν από τα πολιτισμικά ατού τους,
αλλά στον 20ο αιώνα τα μάτια στράφηκαν προς το Τόκιο και αυτές αποδυναμώθηκαν.
Πλέον, πρέπει να ξανασκεφτούμε πως σχεδιάζουμε τα κτίρια για
τις εκάστοτε περιοχές. Το κάθε μέρος έχει τη δική του ιστορία, πολιτισμό και
κινδύνους. Το κάθε μέρος πρέπει να υιοθετήσει ένα σχεδιασμό που είναι κατάλληλος
για τους συγκεκριμένους αυτούς κινδύνους.
Η αίσθηση των μικρών πόλεων με έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα δεν αναγνωρίσθηκε
στον 20ο αιώνα, όταν η βιομηχανία βρισκόταν στο επίκεντρο της οικονομίας. Όμως,
καθώς ο κλάδος των υπηρεσιών βρέθηκε στο επίκεντρο της προσοχής, πρέπει να δώσουμε
έμφαση στις μικρές πόλεις οι οποίες είναι σε θέση να προσδώσουν ζωτικότητα στην
εθνική οικονομία.
Επίσης, οι αρχιτέκτονες θα πρέπει να επανεξετάσουν τους χάρτες
και τα σχέδιά τους. Το να κοιτούν το Τόκιο, το Παρίσι και τη Νέα Υόρκη δεν
ωφελεί. Πρέπει να εξετάσουμε τους χάρτες και να εκτιμήσουμε τους κινδύνους για
κάθε περιοχή. Μόνο με την εκτίμηση των παραγόντων αυτών θα δημιουργήσουμε έναν
ισχυρό σχεδιασμό κτιρίων, πόλεων και τελικά όλου του έθνους. Ο σεισμός μας ταρακούνησε
από το λάθος μας: Καθόμασταν επί μακρόν στις πόλεις και κοιτάγαμε υπεροπτικά
την επαρχία.
(Ο συγγραφέας είναι βραβευμένος αρχιτέκτων, της εταιρείας Kengo
Kuma & Associates)