Η Ελλάδα στον ad hoc Μηχανισμό Στήριξης εδώ και περίπου ένα χρόνο, η
Πορτογαλία μόλις έχει προσφύγει στον Προσωρινό Μηχανισμό EFSF, ενώ η
Ισπανία και η Ιταλία έχουν στοχοποιηθεί ως επόμενοι αδύνατοι κρίκοι από
το ντόμινο επιθέσεων της αγοράς, που ξέσπασε πέρσι μετά την απόφαση των
Σαρκοζί - Μέρκελ στη Ντοβίλ να εντάξουν στο Μόνιμο Μηχανισμό τη ρήτρα
της «ελεγχόμενης χρεοκοπίας» για τις προσφεύγουσες χώρες των οποίων το
δημόσιο χρέος θα κριθεί μη βιώσιμο.
Ετσι, δεκατρία χρόνια μετά την άνοιξη του 1998, όταν αποφασίσθηκε η
ένταξη της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Ιταλίας στην Ευρωζώνη,
απόφαση που άνοιξε το δρόμο για την ένταξη και της Ελλάδας δύο χρόνια
αργότερα, ο νότος μοιάζει να αποκλίνει συνολικά από την υπόλοιπη
Ευρωζώνη.
Χωρίς να τίθεται σε αμφιβολία η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και η
συμμετοχή στην Ευρωζώνη, εύλογα γεννάται το ερώτημα αν με σημείο
εκκίνησης τη δημοσιονομική κρίση βρισκόμαστε στην αρχή μιας δυναμικής
μακρόχρονης απόκλισης που θα μπορούσε να είναι μία de facto δεύτερη
ταχύτητα.
Πρόκειται για μία αποφασιστική στροφή -αν όχι παλινδρόμηση- μιας
πορείας που μέχρι πρόσφατα έμοιαζε ευθύγραμμη. Η κρίσιμη απόφαση στη
διαπραγμάτευση για τη σύνθεση της πρώτης ομάδας της Ευρωζώνης το 1997-98
σε διμερές γαλλογερμανικό επίπεδο αφορούσε την Ιταλία, καθώς η επιλογή
της συμπαρέσυρε την Ισπανία και την Πορτογαλία. Τα κριτήρια ήταν
πολιτικά, καθώς η Γαλλία συνέδεσε τη συγκατάθεσή της για τη διεύρυνση
στην Ανατολική Ευρώπη με τη συμμετοχή του νότου στην πρώτη ομάδα χωρών
της Ευρωζώνης.
Σήμερα, η θέση του νότου στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση συνολικά και στην
Ευρωζώνη περισσότερο παραπέμπει σε ένα ιστορικό παράδειγμα μιας άλλης
ενοποίησης σε εθνικό επίπεδο, που αντί να αμβλύνει παγίωσε και διεύρυνε
τις περιφερειακές αποκλίσεις.
Οταν στην περίοδο του 1860-70 η Ιταλική Χερσόνησος έγινε ενιαίο κράτος
υπό την ηγεμονική πρωτοκαθεδρία του βορρά και συγκεκριμένα του
Πεδεμοντίου, ο νότος, που αποτελούσε μέχρι τότε το βασίλειο των δύο
Σικελιών με πρωτεύουσα τη Νάπολη, είχε αυξημένες προσδοκίες:
Εκδημοκρατισμό και χρηστή διοίκηση.
Οικονομική ανάπτυξη σε μία διευρυμένη αγορά.
Οι προσδοκίες κατέρρευσαν πολύ γρήγορα. Η εν γενέσει εκβιομηχάνιση του
νότου συνετρίβη από τον ανταγωνισμό του βιομηχανικού βορρά, με
αποτέλεσμα μαζική ανεργία και κοινωνική περιθωριοποίηση, μία κατάσταση
πραγμάτων που μπορεί να βελτιώθηκε, αλλά δεν άλλαξε στις βασικές της
γραμμές μέχρι και σήμερα.
Αργά αλλά σταθερά ο βορράς -υπαίτιος για την περιθωριοποίηση του νότου-
άρχισε τόσο ως πολιτική ηγεσία αλλά και ως κοινή γνώμη να απαξιώνει τις
νότιες επαρχίες ως ευγενώς προβληματικές, με ροπή προς το οργανωμένο
έγκλημα, την παρανομία και τη φοροδιαφυγή. Μία κατάσταση πραγμάτων που
διογκώνεται τα τελευταία χρόνια με την αύξηση της εκλογικής δύναμης της
Λέγκας του Βορρά, που εκφέρει ένα ρατσιστικό και αποσχιστικό πολιτικό
λόγο.
Δίχως υπερβολή, η εν εξελίξει κρίση στην Ευρωζώνη παραπέμπει
περισσότερο στην αποτυχημένη, ημιτελή και προβληματική ιταλική ενοποίηση
του 19ου αιώνα παρά στην ομοσπονδιακή ενοποιητική δυναμική με την οποία
ιδρύθηκαν και επεκτάθηκαν για περίπου ένα αιώνα οι ΗΠΑ, όπου παρά τις
έντονες περιφερειακές αποκλίσεις δεν δημιουργήθηκε ποτέ μία δυναμική
ομαδικής περιθωριοποίησης κάποιων πολιτειών.
Η πλήρης ένταξη στην Ε.Ε. αλλά και η συμμετοχή στην Ευρωζώνη
αποδείχθηκαν ότι δεν αποτελούν δυναμική αυτόματης υπέρβασης των
ιστορικών περιφερειακών αποκλίσεων.
Παλινδρόμηση του νότου
Δεκατρία χρόνια μετά την άνοιξη του 1998, όταν αποφασίσθηκε η ένταξη
της Ισπανίας, της Πορτογαλίας και της Ιταλίας στην Ευρωζώνη, απόφαση που
άνοιξε το δρόμο για την ένταξη και της Ελλάδας δύο χρόνια αργότερα, ο
νότος μοιάζει να αποκλίνει συνολικά από την υπόλοιπη Ευρωζώνη. Χωρίς να
τίθεται σε αμφιβολία η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και η συμμετοχή
στην Ευρωζώνη, εύλογα τίθεται το ερώτημα αν με σημείο εκκίνησης τη
δημοσιονομική κρίση βρισκόμαστε στην αρχή μιας δυναμικής μακρόχρονης
απόκλισης που θα μπορούσε να είναι μία de facto δεύτερη ταχύτητα.
(από την εφημερίδα "ΗΜΕΡΗΣΙΑ", 15/04/2011)