Ο ηγέτης γεννιέται ή γίνεται; Το ερώτημα θυμίζει το
αντίστοιχο, «η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα». Είναι αλήθεια ότι το
θέμα, αν, δηλαδή, τα χαρακτηριστικά του ηγέτη υφίστανται εκ γενετής ή αν είναι
επίκτητα, απασχόλησε αρκετά τις επιστήμες, της ψυχολογίας συμπεριλαμβανομένης.
Αν συγκλίνουν σε κάτι οι ερευνητές είναι το γεγονός ότι η επιτυχία ενός ηγέτη
εξαρτάται από την κατάσταση στο πλαίσιο της οποίας ασκείται η ηγεσία. Τούτο
σημαίνει με απλά λόγια, ότι ένας ηγέτης αναδεικνύεται από τα πράγματα, όταν
καλείται να διαχειρισθεί ζητήματα περίπλοκα και δύσκολα, όταν πρέπει να
ανταποκριθεί στην κρισιμότητα περιστάσεων. Από το κατά πόσο θα καταφέρει να
εμπνεύσει, να δημιουργήσει εμπιστοσύνη, να δημιουργήσει όραμα και εν τέλει να
επηρεάσει για την επίτευξη στόχων, τότε είναι ηγέτης.
Το πολιτικό σύστημα της χώρας τις τελευταίες μέρες
αποδεικνύεται φτωχό σε ηγεσίες και ηγέτες. Όλοι αποδεικνύονται μικρότεροι των
κρίσιμων περιστάσεων που διέρχεται η χώρα, λίγο πριν από το γκρεμό της
επαπειλούμενης στάσης πληρωμών. Τα προσωπικά κομματικά οφέλη τίθενται πάνω από
το εθνικό συμφέρον. Η διατήρηση της καρέκλας και η ποδηγέτηση ψηφοφόρων
αποτελούν προτεραιότητες για όλους τους πολιτικούς αρχηγούς. Δεν γνωρίζουμε σε
πιο πολιτικό μέλλον προσβλέπουν και κάτω από ποιες συνθήκες, εκείνο όμως που
γίνεται αντιληπτό πλέον από τους πολίτες, ανεξάρτητα από τι κόμμα ψηφίζουν,
είναι μία πλήρης απογοήτευση και απόρριψη των κομματικών σημαιών. Το είδαμε στο
Σύνταγμα τις τελευταίες ημέρες. Έστω κι αν αυτές οι συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας
έχουν προς το παρόν πρωτόλεια μορφή, χωρίς συγκεκριμένες στοχεύσεις, και μόνον
το γεγονός ότι οι συγκεντρωμένοι «στολίζουν» με την ανοιχτή παλάμη τους τη
Βουλή λέει πολλά.
Αμήχανη η κυβέρνηση και ακόμη πιο αμήχανη η αντιπολίτευση
αδυνατούν να εισπράξουν τα μηνύματα αυτής της εικόνας και πολύ περισσότερο τη
σημασία της. Μοιάζει να υιοθετούν την ερμηνεία της εκτόνωσης και πέραν τούτου
ουδέν. Όμως, τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται. Ο κόσμος έχει απηυδήσει από
το σύστημα διακυβέρνησης που ισχύει από τη μεταπολίτευση και μετά, στο οποίο
συμμετείχε έστω και για λίγο και η Αριστερά. Αποδείχθηκε ότι κανείς δεν είχε τη
βούληση ή και το όραμα να δημιουργήσει νέα δεδομένα. Η εξουσία διαβρώνει, θα
πείτε. Σωστό κι αυτό. Όμως, δεν μπορεί να πήγαν τόσα χρόνια χαμένα. Τόσες
ευκαιρίες και ελπίδες να κατέληξαν φρούδες. Κι όμως αυτό συνέβη. Και φτάσαμε
εδώ που φτάσαμε.
Η ηγεσία αφορά σε συμπεριφορές που διαφοροποιούνται από
αυτές που τυπικά υπαγορεύονται από τη θέση. Αντίθετα, μάλιστα. Η ανάδειξη του
ηγέτη οδηγεί και στην κατοχή θέσης. Στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης οι πολιτικές
ηγεσίες συνήθως κληρονομούνται, με όλες τις συνέπειες που βιώνουμε. Το όνομα
θεωρείται ασφαλές κριτήριο για την ανάληψη ηγεσίας. Και ιδού τα αποτελέσματα. Μια
τρύπα στο νερό.
Όμως, ο ηγέτης, όπως σημειώνει ο Στέλιος Ράμφος, βοηθά το
χρόνο να κυοφορήσει, να γεννήσει και να ξαναγεννηθεί. Αρθρώνει όσα θα ήθελε
άναρθρα η ομάδα. Ανοίγει δρόμο στα όνειρά της και αλλάζει τον τρόπο που τα ζει,
κάνοντάς την να σκέφτεται, όταν τα βλέπει, πως είναι όνειρα και πρέπει να κάνει
κάτι για αυτά. Μπορεί έτσι να περιγράφει κοινούς σκοπούς στην ομάδα, να της
προσφέρει ταυτότητα και αυτοπεποίθηση στην αποστολή όπου την καλεί και να γυρνά
ενωτικά ένα ισχυρότατο ανεξέλεγκτο συναίσθημα, το οποίο μετέωρο είτε
υπολογιστικό καταλαβαίνει μόνο την αυτοκαταστροφική διάσπαση.
Αυτά τα όνειρα εκφράζουν τις τελευταίες ημέρες οι
αγανακτισμένοι πολίτες που συγκεντρώνονται στο Σύνταγμα. Αυτή τη «μαγιά» θα
μπορούσε ένας σωστός ηγέτης να την χρησιμοποιήσει για να πλάσει ένα καινούριο
μίγμα για το πολιτικό σύστημα, την οικονομία, την κοινωνία. Είναι η χρυσή
ευκαιρία για υποψήφιους ηγέτες. Που σαν τους σαμουράι, πρέπει πρώτα να νικήσουν
και μετά να πολεμήσουν. Αρκεί να αποφασίσουν βέβαια κάποιοι να αφήσουν τη
ραστώνη των γραφείων και των κλειστών περιβαλλόντων και να βγουν έξω, να
αφουγκρασθούν και να αναλάβουν πρωτοβουλίες. Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν. Ούτε
συνταγές επιτυχίας. Όραμα χρειάζεται που θα αναλάβει να του δώσει σάρκα και
οστά ένας πραγματικός ηγέτης.