Μεταπυρηνική Eποχή

Η Φουκουσίμα σηματοδοτεί, όσον αφορά την ατομική ενέργεια, το τέλος μιας ψευδαίσθησης και την έναρξη της μεταπυρηνικής εποχής. Καταταγμένη πλέον στο έβδομο επίπεδο, ήτοι τον υψηλότερο βαθμό της διεθνούς κλίμακας ατομικών συμβάντων (INES), η καταστροφή στην Ιαπωνία είναι λοιπόν ισοδύναμη με εκείνη του Τσερνομπίλ (που συνέβη στην Ουκρανία το 1986), λόγω των «σημαντικών επιπτώσεων της ραδιενέργειας στην υγεία των ατόμων και στο περιβάλλον». 

Ο σεισμός έντασης 9 βαθμών και το σφοδρό τσουνάμι που, στις 11 Μαρτίου, χτύπησαν με πρωτοφανή σφοδρότητα το βορειοανατολικό άκρο της Ιαπωνίας και προκάλεσαν τον όλεθρο στη Φουκουσίμα, τσάκισαν και τις βεβαιότητες των υπερασπιστών της ατομικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς.

Περιέργως, η πυρηνική βιομηχανία διήγε την καλύτερη ίσως περίοδο της ιστορίας της. Σε μεγάλο αριθμό χωρών προβλεπόταν η κατασκευή εργοστασίων παραγωγής ατομικής ενέργειας. Και αυτό ουσιαστικά συνέβαινε για δύο λόγους: Κατ' αρχάς επειδή η προοπτική της εξάντλησης του πετρελαίου στο τέλος του αιώνα, όπως και η εκθετική αύξηση της ενεργειακής ζήτησης εκ μέρους των «αναδυόμενων γιγάντων» (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία) την έκαναν την κατ' εξοχήν εναλλακτική ενεργειακή λύση(1). Κατά δεύτερο λόγο, επειδή η συλλογική συνειδητοποίηση απέναντι στους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής που οφείλονται στα αέρια τα οποία προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου παραδόξως οδηγούσε στην προτίμηση της πυρηνικής ενέργειας, καθώς αυτή θεωρείται «καθαρή» επειδή δεν παράγει διοξείδιο του άνθρακα.

Σε αυτά τα δύο πρόσφατα επιχειρήματα προστίθεντο οι συνήθεις δικαιολογίες: εκείνη της εθνικής ενεργειακής κυριαρχίας και της ελαχιστοποίησης της ενεργειακής εξάρτησης απέναντι στις χώρες που εξάγουν υδρογονάνθρακες· το μηδαμινό κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται με αυτόν τον τρόπο· και -έστω και αν κάτι τέτοιο μοιάζει περίεργο στο σημερινό πλαίσιο- εκείνη της ασφάλειας, με το πρόσχημα ότι τα 441 πυρηνικά εργοστάσια του κόσμου (εκ των οποίων τα μισά είναι εγκατεστημένα στη Δυτική Ευρώπη) δεν γνώρισαν, κατά τη διάρκεια των τελευταίων πενήντα χρόνων, παρά μόλις τρία σοβαρά ατυχήματα(2)...

Ολα αυτά τα -όχι κατ' ανάγκην παράλογα- επιχειρήματα έγιναν σκόνη μπροστά στις τεράστιες διαστάσεις της καταστροφής στη Φουκουσίμα. Ο καινούριος πανικός, παγκόσμιας εμβέλειας, που γέννησε η συμφορά βασίζεται σε αρκετές διαπιστώσεις. Κατά πρώτον, και σε αντίθεση με το δυστύχημα στο Τσερνομπίλ -που εν μέρει αποδόθηκε, για ιδεολογικούς λόγους, στη γερασμένη και αναξιόπιστη σοβιετική τεχνολογία- συνέβη σε ένα από τα πιο εξελιγμένα υπερ-τεχνολογικά κέντρα του κόσμου, σε μια χώρα όπου κατεξοχήν φανταζόμασταν -καθώς η Ιαπωνία το 1945 έγινε η μόνη χώρα που έπεσε θύμα του στρατιωτικού πυρηνικού εφιάλτη- πως οι αρχές και οι τεχνικοί της είχαν πάρει όλες τις δυνατές προφυλάξεις προκειμένου να αποφύγουν τον πυρηνικό όλεθρο. Συνεπώς, αν το πλέον ικανό και σε εγρήγορση κράτος δεν κατάφερε να αποφύγει την καταστροφή, είναι, άραγε, λογικό οι υπόλοιπες χώρες να συνεχίσουν να παίζουν με την πυρηνική φωτιά;

Κατά δεύτερον, προκαλούν τρόμο οι συνέπειες στο χώρο και στο χρόνο της καταστροφής της Φουκουσίμα. Εξαιτίας της υπερβολικής ραδιενέργειας, οι περιοχές γύρω από το εργοστάσιο θα παραμείνουν ακατοίκητες επί χιλιετίες. Οι λίγο πιο απομακρυσμένες ζώνες επί αιώνες. Χιλιάδες άτομα θα μετακινηθούν οριστικά σε λιγότερο μολυσμένα εδάφη. Πρέπει να εγκαταλείψουν για πάντα τις ιδιοκτησίες και τις εκμεταλλεύσεις τους, αγροτικές, αλιευτικές ή μεταποιητικές. Πέρα από την κυριολεκτικά μαρτυρική περιοχή, οι επιπτώσεις της ραδιενέργειας θα γίνουν αισθητές στην υγεία δεκάδων εκατομμυρίων Ιαπώνων. Και αναμφίβολα και σε εκείνη πολλών γειτόνων, Κορεατών, Ρώσων, Κινέζων... Χωρίς να αποκλείονται και άλλοι κάτοικοι του βόρειου ημισφαιρίου(3). Κάτι που επιβεβαιώνει ότι ένα πυρηνικό δυστύχημα δεν είναι ποτέ τοπικό: αφορά πάντοτε όλο τον πλανήτη.

Κατά τρίτον, η Φουκουσίμα κατέδειξε πως το ζήτημα της αποκαλούμενης «εθνικής ενεργειακής κυριαρχίας» είναι πολύ σχετικό. Διότι η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας προϋποθέτει μια άλλου τύπου υποτέλεια: την «τεχνολογική εξάρτηση». Παρ' όλη την τεράστια τεχνική πρόοδό της, η Ιαπωνία αναγκάστηκε να καταφύγει σε αμερικανούς, γάλλους, ρώσους και κορεάτες ειδικούς (εκτός από τους εμπειρογνώμονες της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας) προκειμένου να επιχειρήσει να ανακτήσει τον έλεγχο των αντιδραστήρων που έπαθαν βλάβη. Εξάλλου, τα αποθέματα του πλανήτη σε ουράνιο(4) είναι εξαιρετικά περιορισμένα. Υπολογίζεται ότι, με τους τρέχοντες ρυθμούς εκμετάλλευσης, τα παγκόσμια αποθέματα του μεταλλεύματος αυτού θα έχουν εξαντληθεί μέσα στα επόμενα 80 χρόνια... Δηλαδή την ίδια περίοδο με το πετρέλαιο...

Για όλους αυτούς τους λόγους, και για πολλούς ακόμα (η πυρηνικά παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια τελικά δεν είναι πιο φθηνή), οι υπερασπιστές της πυρηνικής οδού πρέπει πλέον να παραδεχθούν ότι η Φουκουσίμα μετέβαλε ριζικά τους όρους του ενεργειακού προβλήματος. Και πως, από εδώ και στο εξής, γίνονται επιτακτικές τέσσερις απαραίτητες προϋποθέσεις: η διακοπή κατασκευής νέων εργοστασίων παραγωγής πυρηνικής ενέργειας· η κατεδάφιση των ήδη υπαρχόντων, μέσα σε τριάντα χρόνια το πολύ· η επιβολή ακραίας λιτότητας στην κατανάλωση ενέργειας· και η ολοκληρωτική στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Μόνο έτσι ίσως κατορθώσουμε να σώσουμε τον πλανήτη μας. Και την ανθρωπότητα.

(1) Πριν από το δυστύχημα της Φουκουσίμα υπήρχε η εκτίμηση ότι ο αριθμός των εργοστασίων παραγωγής ατομικής ενέργειας θα αυξανόταν κατά 60% έως το 2030. Η Κίνα, λόγου χάρη, αυτή τη στιγμή διαθέτει 13 ατομικά εργοστάσια σε λειτουργία (που μόλις και μετά βίας καλύπτουν το 1,8% των αναγκών σε ηλεκτρισμό της χώρας)· τον περασμένο Ιανουάριο, το Πεκίνο αποφάσισε να κατασκευάσει, μεταξύ του 2011 και του 2015, 34 καινούρια πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, ήτοι ένα κάθε δύο μήνες...

(2) Θρι Μάιλ Αϊλαντ, ΗΠΑ, το 1979· Τσερνομπίλ, Σοβιετική Ενωση, το 1986· και Φουκουσίμα, Ιαπωνία, το 2011.

(3) Ραδιενεργά σωματίδια που προέρχονταν από τη Φουκουσίμα έπεσαν στη Δυτική Ευρώπη λίγες ημέρες μετά το δυστύχημα και, παρ' όλο που οι αρχές διαβεβαίωσαν πως «δεν συνιστούσαν κανέναν κίνδυνο για την υγεία», πολλοί ειδικοί έκαναν προειδοποιήσεις: καθώς τα σωματίδια συγκεντρώνονταν στα πλατύφυλλα λαχανικά όπως τα μαρούλια, η κατανάλωσή τους είναι ενδεχομένως επικίνδυνη.

(4) Ενας πυρηνικός αντιδραστήρας δεν είναι παρά ένα σύστημα θέρμανσης του νερού. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, χρησιμοποιείται η διάσπαση του ατόμου του ουρανίου 235, το οποίο, καθώς θρυμματίζεται μέσω της «σχάσης του πυρήνα», απελευθερώνει τεράστιες ποσότητες θερμικής ενέργειας και ζεσταίνει το νερό. Η θερμότητα αυτή κατόπιν μετατρέπεται σε ηλεκτρική ενέργεια. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι 156 τόνοι πετρώματος παράγουν μόλις έναν τόνο μεταλλεύματος ουρανίου, από τον οποίο τελικά αποκομίζεται ένα μόλις κιλό καθαρού ουρανίου... Από αυτό το κιλό, μόλις και μετά βίας το 0,7%, δηλαδή 7 γραμμάρια, είναι ουράνιο 235. Απαιτούνται λοιπόν 156 τόνοι πετρώματος για 7 γραμμάρια καυσίμου! Διαβάστε: Eduard Rodrίguez Farre και Salvador Lόpez Arnal, «Casi todo lo que usted desea saber sobre los efectos de la energίa nuclear en la salud y en medio ambiente» («Σχεδόν όλα όσα θα θέλατε να μάθετε για τις επιπτώσεις της πυρηνικής ενέργειας στην υγεία και στο περιβάλλον»), El Viejo Topo, Βαρκελώνη, 2008· και Paco Puche «Adios a la energίa nuclear» («Αποχαιρετισμός στην πυρηνική ενέργεια»), Rebeliόn (www.rebelion.org), 18 Απριλίου 2011.