Μια από τις βασικές εκφάνσεις της κρατικής κυριαρχίας είναι
η δυνατότητα αποτελεσματικής εποπτείας του κάθε οικονομικού κλάδου. Τα
τελευταία χρόνια, έχουν συντελεστεί σημαντικές αλλαγές σε ορισμένους κρίσιμους
τομείς, οι οποίες έχουν διαβρώσει τον ρόλο
αυτό του κράτους. Αναφέρουμε ενδεικτικά δύο από αυτές τις αλλαγές: Στην
οικονομία, τον πρώτο ρόλο πλέον φαίνεται πως έχουν οι μεγάλες επιχειρήσεις, οι
τράπεζες και οι οίκοι αξιολόγησης, παρά οι κυβερνήσεις. Επίσης, στον τομέα της
πληροφορικής και του διαδικτύου, το οποίο καταλαμβάνει όλο και περισσότερο από
τον χρόνο του ανθρώπου, κυριαρχούν 4-5 εταιρείες, με τα κράτη να μην διαθέτουν
σχεδόν κανένα ρόλο στις εξελίξεις.
Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι αυτή η τάση είναι
απολύτως φυσιολογική, αφού ιδίως στη δεύτερη περίπτωση μιλάμε ένα πολύ
περίπλοκο και αποκεντρωμένο σύστημα (
internet), στο οποίο απλά δεν έχει θέση μια κρατική οντότητα,
ούτε ως ρυθμιστής. Υπό την έννοια αυτή, το διαδίκτυο είναι ουσιαστικά το
αντι-κράτος και θα αποτελούσε το διεθνιστικό ιδεώδες για αρκετούς θεωρητικούς
του παρελθόντος.
Εντούτοις, όπως συμβαίνει στην παγκόσμια οικονομία, έτσι και
στην πληροφορική, έχουμε καταλήξει να ελέγχουν τα πράγματα 5-10 μεγάλοι
παίκτες. Ιδίως η παρουσία της
Google
στο διαδίκτυο έχει φτάσει να είναι επιβλητική, τερατώδης και άκρως μονοπωλιακή.
Για όσους πιστεύουν το σύνθημα της εταιρείας «
Be
Good», αναφέρουμε ότι αυτόν
τον καιρό τα αρμόδια όργανα της Ε.Ε δικάζουν την
Google
μετά από
κατηγορίες επιχειρήσεων ότι εσκεμμένα υποβαθμίζει την δική τους ιεραρχική θέση στις
αναζητήσεις και αντιθέτως προβάλει περισσότερο τις εταιρείες της επιλογής της.
Το πρόβλημα όμως πάει ακόμα παραπέρα: Οι αλγόριθμοι της
Google και γενικά η
τεχνολογία του διαδικτύου πλησιάζει πλέον γοργά σε μια «κρίσιμη μάζα»
περιπλοκότητας. Όταν διαβεί αυτό το κομβικό σημείο, τα κρατικά ρυθμιστικά
όργανα δεν θα είναι πλέον σε θέση να εκτελέσουν τα καθήκοντά τους, διότι απλά
δεν θα προλαβαίνουν να συμβαδίσουν με τις εξελίξεις. Η εξειδίκευση θα είναι
τέτοια, ώστε ένας δημόσιος λειτουργός δεν θα μπορεί επ’ ουδενί να εκπαιδευτεί
και να καταλάβει πως λειτουργούν τα πράγματα. Άλλωστε, η μοναδική πηγή για να
μάθει κανείς πως δουλεύει μια τόσο συγκεκριμένη τεχνολογία είναι η ίδια η
εταιρεία που την αναπτύσσει.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι το πρόβλημα θα λυνόταν με την
τοποθέτηση των ίδιων των στελεχών των επιχειρήσεων του κλάδου στα ρυθμιστικά όργανα.
Η λύση αυτή όμως έχει αποδειχτεί άκρως επικίνδυνη, όπως έχει αποδείξει η
εμπειρία στις ΗΠΑ, τόσο στις υπηρεσίες που εποπτεύουν την αγορά πετρελαίου, όσο
και σε εκείνες που εποπτεύουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι άνθρωποι αυτοί
συνήθως εκτελούν εντεταλμένη υπηρεσία προς το συμφέρον των ομίλων που
εκπροσωπούν. Η δε επιλογή τους είναι καθαρά το αποτέλεσμα του
lobbying.
Αυτά όσον αφορά το διαδίκτυο, όπου έχουμε μια τελείως
αποκεντρωμένη τεχνολογία, η οποία όμως ανήκει και αναπτύσσεται από πολύ λίγους.
Υπάρχουν όμως πολλοί ακόμη τομείς εκτός από τους παραπάνω, όπου σημειώνονται ανάλογες
εξελίξεις, όπως για παράδειγμα τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, η
βιοτεχνολογία κτλ. Σε κάθε περίπτωση, έχουμε εταιρείες οι οποίες εκμεταλλεύονται
την θέση τους ως τεχνολογικοί ηγέτες ώστε να εδραιώσουν μονοπώλια.
Στον τομέα της οικονομίας, τα πράγματα είναι πολύ
περισσότερο γνωστά στο ευρύ κοινό, αφού όλοι μας αντιλαμβανόμαστε πλέον ποιος
είναι ο ρόλος των κερδοσκόπων και των οίκων αξιολόγησης. Επίσης, είναι εμφανές
από τις δηλώσεις των Ευρωπαίων αξιωματούχων ότι οι οίκοι έχουν καταλήξει να
είναι οι νέοι τρομοκράτες για τις απανταχού κυβερνήσεις. Σε άλλες εποχές, θα
ήταν αδιανόητο μια ιδιωτική επιχείρηση να επηρεάζει σε τόσο μεγάλο βαθμό την
τύχη μιας οικονομίας του μεγέθους της Ελλάδος ή ακόμα και της Ιταλίας ή της
Ισπανίας. Στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο σύστημα όμως, οι εξαρτήσεις είναι
τέτοιες, ώστε ουσιαστικά τα κράτη δεν έχουν περιθώρια να ελέγξουν τις ορέξεις
των κερδοσκόπων.
Για να είμαστε δίκαιοι, η
S&
P
και η
Moody’
s
δεν
είναι οι μοναδικοί τρομοκράτες. Την ίδια επιρροή ασκούν και λιγότερο γνωστές
εταιρείες, όπως η
Glencore
που δραστηριοποιείται στα εμπορεύματα και επηρεάζει σε
μεγάλο ποσοστό τις τιμές του πετρελαίου, των μετάλλων και άλλων πρώτων υλών με
υψηλή σημασία για την παραγωγή.
Ανακεφαλαιώνοντας, η όλη συζήτηση έχει σημασία για να κρίνουμε
αν όντως ζούμε σε μια δημοκρατική κοινωνία όπου συναποφασίζουμε όλοι μαζί για τις
εξελίξεις μέσω των εκλεγμένων αντιπροσώπων μας ή αντιθέτως αν είμαστε θύματα
των ολιγοπωλίων που γιγαντώνονται μέρα με τη μέρα. Μπορεί άραγε να υπάρξει μια
ισορροπία ανάμεσα στο «βαρύ» κράτος και στον άκρατο φιλελευθερισμό; Το μόνο βέβαιο
είναι ότι ο κόσμος χρειάζεται μια νέα, πιο ουσιαστική και επίκαιρη πρόταση, παρά
τις ιδεολογίες του παρελθόντος.