Δέκα χρόνια πριν, όταν εγώ και ορισμένοι άλλοι μιλούσαμε για
την παρακμή των ΗΠΑ στο διεθνές σύστημα, μας αντιμετώπιζαν στην καλύτερη περίπτωση
με συγκαταβατικά χαμόγελα για την αφέλειά μας. Άλλωστε, δεν ήταν οι ΗΠΑ η μόνη
υπερδύναμη, αναμεμειγμένη σε κάθε γωνιά του πλανήτη, όπου συνήθως περνούσε το
δικό της; Αυτή η άποψη ήταν κοινή σε όλο το μήκος του πολιτικού συστήματος.
Σήμερα, η άποψη ότι οι ΗΠΑ έχουν παρακμάσει πολύ αποτελεί
κοινό τόπο. Όλοι το λένε, εκτός από μερικούς Αμερικανούς πολιτικούς που φοβούνται
ότι θα κατηγορηθούν για τα κακά νέα αν τα συζητήσουν. Η αλήθεια είναι ότι σχεδόν
όλοι σήμερα θεωρούν πραγματική την παρακμή.
Αυτό όμως που δεν συζητείται πολύ είναι οι συνέπειες της παρακμής,
η οποία φυσικά έχει οικονομικές ρίζες. Αλλά η απώλεια της μονοπωλιακής
γεωπολιτικής ισχύος, την οποία απολάμβαναν οι ΗΠΑ άλλοτε, έχει και σημαντικές
πολιτικές συνέπειες.
Ας αρχίσουμε με μια ανέκδοτη ιστορία από τα μονόστηλα της
New
York
Times
στις
7 Αυγούστου: Ένας διαχειριστής κεφαλαίων στην Ατλάντα «πάτησε το κουμπί του
πανικού» εκ μέρους δύο πλουσίων πελατών του, οι οποίοι του είπαν να πουλήσει όλες
τις μετοχές τους και να επενδύσει τα χρήματα σε ένα ασφαλές αμοιβαίο κεφάλαιο.
Ο διαχειριστής τους είπε ότι στα 22 χρόνια εμπειρίας του, ποτέ δεν του ζητήθηκε
κάτι τέτοιο. «Ήταν άνευ προηγουμένου», σχολίασε. Η εφημερίδα το χαρακτήρισε ως
το αντίστοιχο της «πυρηνικής λύσης» στην Ουόλ Στριτ. Ήταν ενάντια στην «ιερή»
παραδοσιακή συμβουλή του να προχωράς σταθερά απέναντι στις διακυμάνσεις της αγοράς.
Η
Standard
&
Poor’
s
υποβάθμισε
την πιστοληπτική ικανότητα των ΗΠΑ από ΑΑΑ σε ΑΑ+ και αυτό επίσης είναι άνευ
προηγουμένου. Αλλά ταυτόχρονα ήταν μια αρκετά ήρεμη απόφαση. Η αντίστοιχη
υπηρεσία,
Dagong, της Κίνας,
έχει ήδη υποβαθμίσει τις ΗΠΑ από τον περασμένο Νοέμβριο σε Α+ και πλέον σε Α-.
Ο Περουβιανός οικονομολόγος, Όσκαρ Ουγκατέτς, έχει χαρακτηρίσει τη χώρα ως «μπανανία».
Λέει ότι οι ΗΠΑ «έχουν επιλέξει την τακτική της στρουθοκαμήλου, ελπίζοντας να
μην χάσουν τις όποιες ελπίδες ανάκαμψης». Την περασμένη εβδομάδα, στη Λίμα, οι
υπουργοί Οικονομικών της Νότιας Αμερικής συζήτησαν επειγόντως πώς να προστατευτούν
από τις επιδράσεις της οικονομικής παρακμής των ΗΠΑ.
Το πρόβλημα για όλους είναι η δυσκολία της απομόνωσης από τις
επιδράσεις αυτές. Παρά τη σοβαρότητα της οικονομικής και πολιτικής παρακμής, οι
ΗΠΑ παραμένουν ένας γίγαντας στη διεθνή σκηνή και οτιδήποτε συμβαίνει εκεί
επηρεάζει όλους.
Σίγουρα, η μεγαλύτερη επίδραση θα αφορά τις ίδιες τις ΗΠΑ.
Οι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι μιλούν ανοικτά για την «δυσλειτουργία» του
αμερικανικού πολιτικού συστήματος. Αλλά τι άλλο θα μπορούσε να είναι πέρα από
δυσλειτουργικό; Το πιο εμφανές στοιχείο είναι ότι οι ίδιοι οι πολίτες εκπλήσσονται
από την παρακμή. Δεν είναι μόνο ότι εκείνοι υποφέρουν εξαιτίας της και φοβούνται
ότι θα συνεχίσουν να υποφέρουν στο μέλλον. Είναι ότι πραγματικά πίστευαν ότι οι
ΗΠΑ είναι «ο περιούσιος λαός», σχεδιασμένες από τον Θεό ή την ιστορία για να
αποτελέσουν παράδειγμα για τον κόσμο. Και ο πρόεδρος Ομπάμα εξακολουθεί να τους
καθησυχάζει ότι οι ΗΠΑ συνεχίζουν να είναι μια χώρα «ΑΑΑ».
Το πρόβλημα για τον Ομπάμα και τους άλλους πολιτικούς είναι ότι
πολύ λίγοι το πιστεύουν αυτό πλέον. Το πλήγμα για την εθνική υπερηφάνεια είναι
μεγάλο και ξαφνικό. Η χώρα δεν το αντιμετωπίζει καθόλου καλά. Ο λαός αναζητά
αποδιοπομπαίους τράγους και εξαπολύει κατηγορίες, όχι με έξυπνο τρόπο, σε όσους
θεωρεί υπεύθυνους. Η τελευταία ελπίδα φαίνεται να είναι ότι κάποιος φταίει και
συνεπώς η λύση φαντάζει να είναι η αλλαγή των κυβερνόντων.
Γενικά, οι ομοσπονδιακές αρχές προβάλλονται ως υπεύθυνες – ο
πρόεδρος, το Κογκρέσο και τα δύο κόμματα. Η τάση είναι πολύ ισχυρή υπέρ της ατομικής
χρήσης όπλων και κατά της στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ σε ξένες χώρες. Η ανάθεση
των ευθυνών στην Ουάσιγκτον οδηγεί σε πολιτική αστάθεια και σε ολοένα και πιο βίαιες
τοπικές έριδες. Οι ΗΠΑ σήμερα είναι, θα έλεγα, μια από τις λιγότερο σταθερές πολιτικές
οντότητες παγκοσμίως.
Αυτό καθιστά τις ΗΠΑ όχι μόνο μια χώρα με δυσλειτουργικό
πολιτικό διάλογο, αλλά επίσης και μια χώρα που δεν μπορεί να έχει ισχύ στη
διεθνή σκηνή. Άρα, υπάρχει σημαντική μείωση της πίστης στις ΗΠΑ και στον πρόεδρο
από τους παραδοσιακούς συμμάχους στο εξωτερικό και από την πολιτική βάση στο
εσωτερικό. Οι εφημερίδες είναι γεμάτες με αναλύσεις για τα πολιτικά λάθη του
Μπαράκ Ομπάμα. Ποιος μπορεί να τις αμφισβητήσει; Θα μπορούσα να απαριθμήσω δεκάδες
αποφάσεις του Ομπάμα οι οποίες κατά τη γνώμη μου είναι λανθασμένες, δειλές ή ακόμα
και ανήθικες. Αλλά αναρωτιέμαι, αν είχε πάρει εκείνες τις αποφάσεις που θεωρεί
σωστές η εκλογική του βάση, αν θα είχε καμία διαφορά στο αποτέλεσμα. Η πτώση
των ΗΠΑ δεν είναι το αποτέλεσμα κακών χειρισμών από τον πρόεδρο, αλλά των δομικών
πραγματικοτήτων του διεθνούς συστήματος.
Ο Ομπάμα μπορεί να είναι ακόμη ο ισχυρότερος άνδρας στον
πλανήτη, αλλά κανένας Αμερικανός πρόεδρος δεν θα είναι στο εξής τόσο ισχυρός, όσο
οι προκάτοχοί του. Έχουμε προχωρήσει σε μια εποχή έντονης, διαρκούς και γρήγορης
διακύμανσης – στις νομισματικές ισοτιμίες, στον δείκτη ανεργίας, στις γεωπολιτικές
συμμαχίες, στους ιδεολογικούς ορισμούς. Το εύρος και η ταχύτητα αυτών των
διακυμάνσεων μας οδηγεί σε αδυναμία βραχυπρόθεσμων προβλέψεων. Χωρίς κάποιες
σταθερές προβλέψεις, η παγκόσμια οικονομία παραλύει. Όλοι αναγκάζονται να είναι
περισσότερο προστατευτικοί και εσωστρεφείς. Και το βιοτικό επίπεδο πέφτει
. Δεν είναι μια όμορφη εικόνα
. Αν και υπάρχουν αρκετές θετικές πτυχές
για πολλές χώρες εξαιτίας της αμερικανικής παρακμής, εντούτοις δεν είναι βέβαιο
ότι θα καταφέρουν να βγουν κερδισμένες από τις ανακατατάξεις.
Είναι καιρός για πιο νηφάλιες μακροπρόθεσμες αναλύσεις, για
πιο καθαρές ηθικές κρίσεις και για πιο αποδοτική πολιτική δράση στην πολιτική
προσπάθεια των επομένων 20-30 ετών για τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου από
αυτόν στον οποίο έχουμε μπλέξει σήμερα.