Το Πετρέλαιο Πνίγει τη Δηµοκρατία

Υπάρχει σχέση ανάµεσα στη δηµοκρατία και στο πετρέλαιο;Βοηθά ή υπονοµεύει την ανάδειξη δηµοκρατικών καθεστώτωνο πλούτος που σωρεύεται από την οικονοµική εκµετάλλευσητης πετρελαϊκής ενέργειας; Παράδοξο το ερώτηµα,αλλά ακούγεται αρκετά συχνά αυτόν τον καιρό σε διεθνή κέντραπολιτικής τα οποία παρακολουθούν τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική µε αγωνία για το πού θα καταλήξει η λεγόµενη Αραβική Ανοιξη. Και υπάρχει βάση στο ερώτηµα, δεν είναι µια ρητορική αναφορά.

Είχε επισηµάνει τη σχέση δηµοκρατίας και πετρελαίου από τους πρώτους ο πατέρας  Τζορτζ Μπους τη δεκαετία του ‘70 µε την πρώτη πετρελαϊκή κρίση ενώ ο κατόπιν αντιπρόεδρος  Ντικ Τσένι µία εικοσαετία αργότερα αναφέρθηκε σε αυτήν. Το έφερε πρόσφατα στην επιφάνεια ο  Μάικλ Ρος, καθηγητής Πολιτικών Επιστηµών στο Πανεπιστήµιο της Καλιφόρνιας, µε το βιβλίο του «The Oil Curse. How Petroleum Wealth Shapes the Development of Nations», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις ηµέρες στην Αµερική.

Πρώτη διαπίστωση. Είχαν πάντοτε περισσότερη δηµοκρατία – έστω «δηµοκρατία» µε εισαγωγικά – οι χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής που έχουν λιγότερο πετρέλαιο από εκείνες που ήταν πλούσιες σε «µαύρο χρυσό». Ο Λίβανος, η Ιορδανία, η Αίγυπτος και το Μαρόκο δεν έχουν πετρέλαιο ή έχουν ελάχιστο, όµως διέθεταν κάποιας µορφής δηµοκρατία και οι πολίτες τους χαίρονταν αρκετές δηµοκρατικές ελευθερίες. Αντίθετα, η δηµοκρατία ήταν και παραµένει είδος άγνωστο και ανύπαρκτο στη Σαουδική Αραβία, στο Κουβέιτ, στο Μπαχρέιν, στο Ιράκ και στη Λιβύη, όπου, αντίθετα, υπήρχε και υπάρχει ανεξάντλητος πλούτος πετρελαίου. Γενικεύοντας το «φαινόµενο», ο Μάικλ Ρος σηµειώνει ότι σχεδόν όλες οι δηµοκρατικές αλλαγές που έγιναν τα τελευταία 30 χρόνια έγιναν σε χώρες µε λίγο ή καθόλου πετρέλαιο.

∆εύτερη διαπίστωση. Αντικαθεστωτικές εκδηλώσεις σηµειώθηκαν λίγο-πολύ σε όλες τις χώρες της περιοχής αλλά είχαν επιτυχία και ανέτρεψαν αυταρχικές προεδρίες µόνο σε εκείνες που δεν είχαν πετρέλαιο – στην Αίγυπτο και στην Τυνησία. Η περίπτωση της Λιβύης είναι µοναδική – ο  Καντάφι θα είχε εκµηδενίσει σε λίγες ώρες τους «αγανακτισµένους της Βεγγάζης» αν δεν έσπευδε προς σωτηρία τους το ΝΑΤΟ. Οταν στον απόηχο της εξέγερσης στην Αίγυπτο έγιναν και στο Μπαχρέιν κάποιες διαδηλώσεις εναντίον της βασιλικής εξουσίας, έσπευσε ο  Αµπντάλα της Σαουδικής Αραβίας να στείλει στρατό, αδιαφορώντας για την «απογοήτευση» που εκδήλωσε η Ουάσιγκτον.

Τρίτη διαπίστωση. Οσο περισσότερο πλούτο από την εκµετάλλευση πετρελαίου αποκτά µια χώρα τόσο πιο αυταρχικό γίνεται το καθεστώς της, τόσο περισσότερες δηµοκρατικές ελευθερίες αναστέλλονται. Εντυπωσιακή περίπτωση η Βενεζουέλα. Ηταν µία από τις λίγες πραγµατικά δηµοκρατικές χώρες της Κεντρικής Αµερικής αλλά µόλις την περασµένη δεκαετία απέκτησε πλούτο από το πετρέλαιο και είδε να ψαλιδίζονται η ελευθερία του Τύπου και το δικαίωµα της οµαδικής διαµαρτυρίας. Τον ίδιο δρόµο φαίνεται να ακολουθεί και η Ινδονησία, όπου οι ισχνές δηµοκρατικές ελευθερίες που δόθηκαν µετά την κατάλυση της στρατοκρατίας τη δεκαετία του ‘90 ανακαλούνται τώρα σταδιακά.

Τέταρτη διαπίστωση. Οσο πιο πλούσια από το πετρέλαιό της γίνεται µια χώρα τόσο πιο αντιδηµοκρατική γίνεται η εξουσία. Οταν µετά την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του ‘70 η µία µετά την άλλη οι χώρες της Αραβικής Χερσονήσου έδιωξαν τις Επτά Αδελφές και εθνικοποίησαν την πετρελαϊκή βιοµηχανία τους – µε αποτέλεσµα το βαρέλι από 2,50 δολάρια το 1972 να ανέλθει σε 12 δολάρια έναν χρόνο αργότερα –, οι εµίρηδες, οι φύλαρχοι και οι βασιλείς της περιοχής µεταµορφώθηκαν από παραδοσιακούς τυπικούς ηγεµόνες σε σκληρούς δυνάστες που µόνο τα δισεκατοµµύρια τα οποία µάζευαν φρόντιζαν να εξασφαλίσουν. Ο φόβος τους µήπως οι υπήκοοί τους θελήσουν να µοιραστούν τον (εθνικό) πλούτο µετέτρεψε τις χώρες τους σε στρατοκρατούµενα και θεοκρατούµενα φέουδα. Ο  Σαντάµ Χουσεΐν του Ιράκ ήρθε στην εξουσία για να αποκαταστήσει ελευθερίες – γι’ αυτό και είχε «καλό όνοµα» στη ∆ύση –, όταν όµως το πετρέλαιο έφερνε δεκάδες εκατοµµύρια δολάρια την ηµέρα και οι Ιρακινοί ζήτησαν µερίδιο, ο «ελευθερωτής» δεν δίστασε καθόλου να επιβάλει στυγνή στρατιωτική δικτατορία. Κάτι ανάλογο έγινε και στην Αλγερία.

 

 

 

 

Μοιάζει παρακινδυνευµένο να προεξοφλήσει κανείς ότι τα αυταρχικά καθεστώτα της Μέσης Ανατολής, π.χ. τύπου Σαουδικής Αραβίας, θα παραµείνουν αυταρχικά επειδή ο πετρελαϊκός πλούτος τους παραµένει αστείρευτος. Ούτε ότι τα αντικυβερνητικά κινήµατα σε αυτές τις χώρες θα µένουν δίχως αποτέλεσµα. Θα υπάρξουν όµως δυσκολίες. Εδώ εκδηλώνονται διαφωνίες στους κύκλους που παρακολουθούν τις εξελίξεις στις χώρες της Αραβικής Ανοιξης.

Πολλοί αισιοδοξούν, πιστεύουν ότι η Αµερική και η Ευρώπη θέλουν την αλλαγή και δεν δίνουν περισσότερο από 10 χρόνια ζωής στα αυταρχικά αραβικά καθεστώτα.

Μια αρκετά σηµαντική µερίδα όµως υποστηρίζει ότι τα κινήµατα, ακόµη και εκείνα που ελέγχονται από τον στρατό, δεν έχουν ελπίδες. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο οι ηγεµόνες θα κατορθώσουν να µείνουν στους θρόνους και στα δισεκατοµµύριά τους. Και έχουν σοβαρά επιχειρήµατα.

Οταν πρόπερσι το θρησκευτικό - λαϊκό κίνηµα στην Αλγερία έφθασε σε σηµείο να κυριαρχεί στο µισό και πλέον της χώρας, η κυβέρνηση ανακοίνωσε επενδύσεις 156 δισ. δολαρίων σε υποδοµές – άρχισε να τις υλοποιεί αµέσως – και κατάργησε τους φόρους σε τέσσερα βασικά είδη διατροφής. Η βασιλική εξουσία της Σαουδικής Αραβίας, όταν είδε ότι οι αποκεφαλισµοί, τα βασανιστήρια και οι φυλακίσεις των «λαϊκιστών» δεν είχαν το ποθούµενο αποτέλεσµα και ότι ήταν χιλιάδες εκείνοι που ορκίζονταν στο όνοµα του συµπατριώτη τους Οσάµα µπιν Λάντεν, αναγκάστηκε να διαθέσει 136 δισ. δολάρια για αυξήσεις µισθών κτλ., να διπλασιάσει το επίδοµα ανεργίας και να δώσει άτοκα δάνεια για νέες κατοικίες. Πιο πρωτότυπος ο εµίρης του Κουβέιτ έδωσε «µπόνους» 3.600 δολαρίων σε κάθε πολίτη της χώρας του και δελτία τροφίµων για ενάµιση χρόνο.

Το κόλπο έπιασε, για την ώρα. Πόσο όµως θα κρατήσει; Ακόµη και οι αισιόδοξοι δεν τολµούν να προβλέψουν. Ενώ πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι αυτοί που «γλυκάθηκαν» από τις γενναιοδωρίες των ηγεµόνων τους θα ζητήσουν ακόµη περισσότερα. Το υπαινίχθηκε η υπουργός Χίλαρι Κλίντον όταν, µε πολύ διπλωµατικό τρόπο, συζήτησε µε τον σαουδάραβα πρίγκιπα οµόλογό της Σαούντ αλ Φεϊζάλ «γενικά τα θέµατα των εξελίξεων στη Μέση Ανατολή και την πορεία του λαϊκού αραβικού κινήµατος». Προφανώς η υπουργός δεν πιστεύει στη «θεραπεία» των λαϊκών εξεγέρσεων µε κοµπογιαννίτικα µαντζούνια.

---