Του Δημήτρη Μαυράκη*
Στις αρχές του Ιουνίου 2004, οι χώρες του ΟΡΕC ανακοίνωσαν την αύξηση της παραγωγής πετρελαίου σε 25,5 εκατ. βαρέλια/ημέρα για το διάστημα Ιουνίου - Ιουλίου 2004 και σε 26,5 εκατ. βαρέλια/ημέρα για τον Αύγουστο 2004 στην προσπάθειά τους να συγκρατήσουν την τιμή του στην περιοχή των 30 δολ./βαρέλι.
Δύο μήνες μετά, στις αρχές Αυγούστου 2004, ο πρόεδρος του ΟΡΕC Dr. Ρurnomo Υusgiantoro ανακοίνωσε ότι η ημερήσια παραγωγή του οργανισμού του είχε προσεγγίσει τα 30mb/d και ότι μία περαιτέρω αύξηση 1,0-1,5mb/d θα μπορούσε να αποφασισθεί στην επόμενη σύνοδο στη Βιέννη στις 11 Σεπτεμβρίου 2004.
Όμως παρά τις αυξήσεις και τις καθησυχαστικές δηλώσεις, η τιμή του πετρελαίου συνεχίζει να κινείται πλέον στην περιοχή των 45-50$/b με περαιτέρω αυξητικές τάσεις, διαμορφώνοντας μέσες μηνιαίες τιμές στη περιοχή των 40 $/b, αρκετά μακριά από τη ζώνη των 22-28 $/b που είχε τεθεί ως στόχος από τον ΟΡΕC για το 2004.
Σε αυτές τις συνθήκες η συνοπτική διερεύνηση των αιτίων που διαμορφώνουν τις σχέσεις προσφοράς - ζήτησης στην παρούσα συγκυρία, θα επιτρέψει την επισήμανση των αναδυόμενων δομικών και ως εκ τούτου παραμενουσών συνιστωσών διαμόρφωσης της τιμής του πετρελαίου στις νέες υψηλές στάθμες.
Η υποεκτίμηση της ζήτησης στη διάρκεια του 2002 και 2003 σε συνδυασμό με την υποεκτίμηση του ρυθμού της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης για το 2004 αποτελεί τον σοβαρότερο από τους προβαλλόμενους λόγους για τη σημερινή κατάσταση.
Αυτές οι λανθασμένες εκτιμήσεις είχαν ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση της εποχιακής μείωσης στις αρχές του 2004 και συνέβαλαν στην ανατροπή των σχέσεων ισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης.
Ζήτηση
Με προβλεπόμενη πλέον αύξηση της παγκόσμιας οικονομίας κατά 4,8% η ολική ζήτηση πετρελαίου αναμένεται να αυξηθεί κατά 2,1mb/d ή κατά 2,67%, προσεγγίζοντας τη μέση τιμή των 80,9mb/d και επιβάλλοντας μία προς τα άνω αναθεώρηση της ζήτησης που προέβλεπε ο ΟΡΕC μόλις ένα μήνα πριν κατά 0,2mb/d (ΟΡΕC - ΜΟΜR, July 2004). Αναμφίβολα η Β. Αμερική παρουσίασε το μεγαλύτερο μερίδιο ζήτησης προσεγγίζοντας τα 24,82mb/d στη διάρκεια του πρώτου εξαμήνου 2004 ενώ προς την ίδια κατεύθυνση κινήθηκαν και οι άλλες περιοχές του πλανήτη. Οι αναπτυσσόμενες χώρες αύξησαν τη ζήτησή τους κατά 2,5 φορές έναντι του 2003 και η Κίνας κατά 20%. Η μόνη περιοχή στην οποία παρουσιάσθηκε μείωση είναι αυτή των χωρών του ΟΕCD στον Ειρηνικό και οφείλεται στην επαναλειτουργία των πυρηνικών εργοστασίων της Ιαπωνίας.
Παρά το γεγονός ότι ως ένας από τους λόγους για τη διαταραχή της σχέσης προσφοράς-ζήτησης αναφέρθηκε η αύξηση των παγκόσμιων αποθεμάτων, ο ισχυρισμός δεν φαίνεται να επαληθεύεται εξετάζοντας τα στοιχεία της ΙΕΑ και του ΟΡΕC, όπου τα συνολικά αποθέματα, εμπορικά και στρατηγικά (SΡR) αρκούν για 81 ημέρες στο πρώτο τέταρτο του 2004, έναντι 79 και 78 ημερών για το 2003 και το 2002 αντιστοίχως.
Ανασφάλεια
Η κριτική που ασκήθηκε στην κυβέρνηση των ΗΠΑ για την εμμονή της στην αύξηση των SΡR και τη φρασεολογία που χρησιμοποίησε ο πρόεδρος Μπους για την υπεράσπισή της («We ʽre at war») αφορούσε μάλλον το κλίμα ανασφάλειας που δημιουργήθηκε προσωρινά στις διεθνείς αγορές, παρά στη στέρηση οριακών, έστω, ποσοτήτων από την αγορά.
Από την άποψη αυτή η πρόβλεψη του ΟΡΕC για μέση αύξηση της ζήτησης το 2005 κατά 1,67mb/d στη στάθμη των 82,56mb/d, με 84,56mb/d για το 4Q05, θα πρέπει να αναθεωρηθεί προς τα άνω καθώς διέπεται από υποθέσεις που οδηγούν σε σενάρια χαμηλής αύξησης, τα οποία αντανακλούν τις επιθυμίες και ενδεχομένως τις παραγωγικές αδυναμίες του παρά τις πραγματικές τάσεις της παγκόσμιας οικονομίας.
Το πρόβλημα δημιουργήθηκε από αριθμό αρνητικών συμπτώσεων και λανθασμένων προβλέψεων στο χώρο της παραγωγής. Χωρίς μεγάλες μεταβολές μεταξύ πρώτου (1Q) και δεύτερου (2Q) τετάρτου του 2004 η παγκόσμια τροφοδοσία κατά το 2Q κινήθηκε στα 81,9 mb/d από τα οποία τα 28,1mb/d προήλθαν από το χώρο του ΟΡΕC και τα 11,0 mb/d από τις χώρες τις πρώην ΕΣΣΔ.
Καθώς οι πετρελαιο-εξαγωγικές χώρες εκτός ΟΡΕC λειτουργούν στο μέγιστο της παραγωγικής τους ικανότητος, η διαμόρφωση της συνολικής προσφοράς εξαρτάται από την πολιτική ποσοστώσεων που ακολουθεί ο ΟΡΕC, η οποία όπως προαναφέρθηκε στηρίχθηκε σε λανθασμένους υπολογισμούς και εκτιμήσεις για τις ποσότητες που έπρεπε να διατεθούν στην αγορά το 2004, προκειμένου η τιμή του πετρελαίου να κρατηθεί στην περιοχή των 22-28$/b.
Με την προσφορά να καλύπτει οριακά τις ανάγκες της ζήτησης οι πολιτικές αναταραχές στη Βενεζουέλα, οι εθνικές συγκρούσεις στη Νιγηρία και οι αβεβαιότητες για τις εξαγωγικές ικανότητες της Ρωσίας, εξαιτίας της διαμάχης κυβέρνησης και ΥUΚΟS, περιόρισαν ακόμα περισσότερο τα περιθώρια άνετης τροφοδοσίας της αγοράς.
Εκείνο όμως που επέτεινε την αρνητική εικόνα ήταν το ενδεχόμενο αδυναμίας των χωρών του ΟΡΕC να παρέμβουν ρυθμιστικά παρέχοντας τις αναγκαίες επιπλέον ποσότητες πετρελαίου στην ανήσυχη πλέον αγορά.
Αβεβαιότητα
Η εμφανής αδυναμία του Ιράκ να ανταποκριθεί αξιόπιστα στις προσδοκίες της αγοράς, περιορίζοντας τις εξαγωγές του στην αβέβαιη στάθμη των 2mb/d, εξαιτίας των διαδοχικών πράξεων δολιοφθοράς στους εξαγωγικούς πετρελαιαγωγούς, υποχρέωσε τον ΟΡΕC σε διαδοχικές διορθωτικές ενέργειες αύξησης της παραγωγής του.
Παρά τον καθησυχαστικό χαρακτήρα των προαναφερθεισών δηλώσεων του προέδρου του ΟΡΕC Dr. Ρurnomo Υusgiantoro η αβεβαιότητα στις παγκόσμιες αγορές ενισχύθηκε για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι η απομένουσα εφεδρική ποσότητα των 1,0-1,5mb/d θα αντληθεί από τη Σαουδική Αραβία και με αυτή καλύπτεται το 100% της παραγωγικής ικανότητας του ΟΡΕC και επομένως περιορίζεται δραματικά η δυνατότητα διορθωτικών κινήσεων στους επόμενους μήνες.
Φόβος
Ο δεύτερος συνδέεται με την ενίσχυση της παραμέτρου φόβου (fear factor) στη διαμόρφωση της τιμής του πετρελαίου. Η αρνητική εξέλιξη των ασκούμενων πολιτικών στη Μ. Ανατολή καθιστά αβέβαιη την ενσωμάτωση του πετρελαϊκού δυναμικού του Ιράκ στις παγκόσμιες αγορές. Ακόμη χειρότερα η ανάπτυξη ασύμμετρων απειλών στη Σαουδική Αραβία, τη μεγαλύτερη πετρελαιοπαραγωγό χώρα, είναι δύσκολο να εξαλειφθεί παρά τις αντίθετες διαβεβαιώσεις και τα ισχυρά μέτρα ασφαλείας, που εφαρμόζονται. Μία επιτυχής ή όχι επίθεση στο τερματικό σταθμό φόρτωσης Ras Τanura όπου διακινούνται 4.5mb/d ή στο συγκρότημα Ghawar όπου παράγονται 5m/d θα ήταν αρκετή για να εκτοξεύσει ή να διατηρήσει τις τιμές στα ύψη. Αλλά και η συνέχιση των επιθέσεων κατά του ξένου τεχνικού προσωπικού θα μπορούσε να οδηγήσει σε μαζική έξοδό του από την περιοχή με επίσης αρνητικές πιέσεις στη διαμόρφωση της τιμής του πετρελαίου.
Με τις παρούσες συνθήκες ευπαθούς ισορροπίας, η παράμετρος φόβου προσθέτει τουλάχιστον 10 - 15$/b και η τάση είναι να αυξηθεί παρά να μειωθεί στο προσεχές μέλλον καθώς οι πολιτικές αβεβαιότητες που έχουν διαμορφωθεί στο Ιράκ διαχέονται σε όλη την περιοχή.
Συνοψίζοντας, από πλευράς ζήτησης πετρελαίου οι τάσεις θα συνεχίσουν να είναι αυξητικές στη διάρκεια του 2005 κυρίως εξαιτίας της διαπιστούμενης αλλαγής των καταναλωτικών συνηθειών στις ΗΠΑ, της οικονομικής ανάπτυξης της Κίνας, της αναμενόμενης αύξησης της κατανάλωσης στην Ινδία και στις άλλες αναπτυσσόμενες χώρες, ιδιαίτερα της Ασίας.
Με την παγκόσμια ζήτηση να υπερβαίνει και πάλι τις προβλέψεις των διεθνών οργανισμών, η συνέχιση της υφιστάμενης κατάστασης στο χώρο της παραγωγής ευνοεί τη διατήρηση της τιμής του πετρελαίου σε ζώνες άνω των 35 - 40 $/b, ιδιαίτερα εξαιτίας της ενίσχυσης της παραμέτρου φόβου.
Σημείο καμπής
Αν αυτή η πρόβλεψη επιβεβαιωθεί τότε εξ αυτού του λόγου θα πρέπει να αναμένεται επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας σημαντικά κάτω του 4,3% που προβλέπει ο ΟΡΕC.
Αν τέλος η πρόβλεψη για την αύξηση της τιμής του πετρελαίου μεταβληθεί σε παραμένουσα συνιστώσα με τάσεις περαιτέρω ενίσχυσης, τότε είναι λογικά αναμενόμενη η ενθάρρυνση των προγραμμάτων εξόρυξης πετρελαίου από υπεράκτιες και απομακρυσμένες περιοχές του πλανήτη αλλά και η επιτάχυνση πολιτικών υποκατάστασης του πετρελαίου από νέα, ανταγωνιστικά σε αυτή την περιοχή τιμών, καύσιμα.
Η εποχή της οικονομίας του πετρελαίου, που διάρκεσε έναν ολόκληρο αιώνα, φθάνει σε σημείο καμπής ενωρίτερα από ότι ανεμένετο. Το πετρέλαιο δεν είναι ούτε ανεξάντλητο, ούτε ιδιαιτέρως άφθονο.
*o κ. Δ.Μαυράκης είναι επίκουρος καθηγητής, διευθυντής του Κέντρου Ενεργειακής Πολιτικής και Ανάπτυξης
(από την εφημερίδα Ημερησία)