Ο
χειρότερος εφιάλτης της Ευρώπης: μετά από εβδομάδες φημών, το βράδυ
κάποιου Σαββάτου ο Έλληνας πρωθυπουργός ανακοινώνει ότι η Ελλάδα
εγκαταλείπει το ευρώ κι επιστρέφει στη δραχμή.
Τη
Δευτέρα, αντί των συνήθων ασχολιών τους, χιλιάδες οργισμένοι Έλληνες
σχηματίζουν ουρές έξω από τις κλειστές πόρτες των τραπεζών, προσπαθώντας
να αποσύρουν τις δεσμευμένες καταθέσεις τους. Η
αξία της δραχμής σε σχέση με το ευρώ υποτιμάται κατά πάνω από 60% και
στα λίγα καταστήματα που αποφασίζουν να ανοίξουν, οι τιμές των προϊόντων
εκτοξεύονται στα ύψη.
Σύντομα η
Ελλάδα αποκόβεται από τις διεθνείς αγορές, αφού στο πλαίσιο της
πρωθυπουργικής απόφασης δηλώνει αδυναμία αποπληρωμής των χρεών της και
χρεοκοπία. Καθώς η χώρα βυθίζεται στο χάος, ο στρατός αναλαμβάνει τη
διακυβέρνηση της χώρας.
Αυτή η τρομακτική αλυσίδα
γεγονότων μπορεί να μην συμβεί ποτέ. Αλλά ο κίνδυνος να εγκαταλείψει το
ευρώ η Ελλάδα -ή κάποια άλλη υπερχρεωμένη χώρα του ευρώ- δεν μπορεί
πλέον να αποκλειστεί. Αυτός ακριβώς ήταν ο λόγος που οδήγησε την
περασμένη εβδομάδα τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) να συμφωνήσουν
στην υιοθέτηση σκληρών δημοσιονομικών κανόνων, που ελπίζεται πως θα
συσφίξουν ακόμα περισσότερο τους οικονομικούς δεσμούς μεταξύ των
δεκαεπτά κρατών-μελών.
Επισήμως, οι φύλακες της
νομισματικής ένωσης έχουν αρνηθεί να συζητήσουν ακόμα και την πιθανότητα
να εγκαταλείψει το ευρώ ένα κράτος-μέλος, μια προοπτική που ούτε καν
προβλέπεται από τις συνθήκες που διέπουν τη νομισματική ένωση.
Όπως το έθεσε την περασμένη
εβδομάδα ο Μάριο Ντράγκι (
Mario
Draghi), πρόεδρος της «ευρωπαϊκής κεντρικής τράπεζας» (ΕΚΤ): «
θα ήταν απερίσκεπτο να εκπονούσαμε σχέδια αντιμετώπισης
καταστάσεων που θεωρούμε πως δεν πρόκειται να συμβούν».
Αλλά όσο αποκαλύπτεται η αλήθεια
για την Ελλάδα και στα άλλα αδύναμα κράτη-μέλη της ευρωζώνης, ότι
δηλαδή το τίμημα της παραμονής στο ευρώ θα είναι κι άλλες δυσκολίες και
νέες θυσίες, ένας ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός ειδικών οικονομολόγων
εξετάζει το τι θα συμβεί αν η Ελλάδα εγκαταλείψει το ευρώ.
«Ας μην
προσποιούμεθα πως σήμερα δεν οδεύουμε προς την δραχμή», υπογραμμίζει ο
Ιάσων Μανωλόπουλος,
διαχειριστής ενός επενδυτικού κεφαλαίου και συγγραφέας του βιβλίου «το ελληνικό "απεχθές" χρέος».
«
Αυτό δε σημαίνει πως θα καταλήξουμε εκεί, αλλά πως αυτή
είναι η τρέχουσα πορεία μας».
Την περασμένη χρονιά, οι Έλληνες
ανάλαβαν από τις τράπεζες καταθέσεις ύψους σχεδόν 40 δις ευρώ, που
ισούται με το 17% του ΑΕΠ της χώρας.
Μόνο το Σεπτέμβριο και τον
Οκτώβριο αναλήφθηκαν 14 δις ευρώ. Σύμφωνα με την κατάθεση του προέδρου
της ελληνικής κεντρικής τράπεζας Γιώργου Προβόπουλου σε μια
κοινοβουλευτική επιτροπή πριν ένα μήνα, αυτή η εκροή συνεχιζόταν ως τις
αρχές Νοεμβρίου, «
σε πρωτοφανή κλίμακα».
Το κύμα αναλήψεων κορυφώθηκε τον
περασμένο Οκτώβριο και στις αρχές Νοεμβρίου, σε μια εποχή έντονης
πολιτικής αβεβαιότητας στην Ελλάδα και οικονομικής αναταραχής στην
Ευρώπη. Σύμφωνα με τον κ.
Προβόπουλο, το ρεύμα των
αναλήψεων ανακόπηκε αργότερα, μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας από το Λουκά Παπαδήμο.
Ο αφοσιωμένος ευρωπαϊστής κ.
Παπαδήμος ήταν επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας το 2001,
όταν η χώρα υιοθέτησε το κοινό νόμισμα. Από τη στιγμή που ανέλαβε τα νέα
του καθήκοντα, επαναλαμβάνει ακατάπαυστα πως το μέλλον της Ελλάδας
βρίσκεται εντός ευρωζώνης και όχι εκτός αυτής.
Αλλά παρόμοιες δηλώσεις δεν
έχουν αποτρέψει επενδυτικές τράπεζες, πανεπιστημιακούς και δικηγόρους
από το να ερευνούν
τις συνέπειες τυχόν εξόδου της Ελλάδας
από το ευρώ. Τους τελευταίους μήνες η «νομούρα»
και η
UBS
εξέτασαν εξονυχιστικά το ζήτημα αυτό. Η «νομούρα»
προέβλεψε υποτίμηση της νέας δραχμής της τάξης του 60%. Η
UBS
πήγε ακόμα μακρύτερα,
προειδοποιώντας πως η χώρα που θα αποχωρούσε από το ευρώ θα αντιμετώπιζε
την απειλή υπερπληθωρισμού, στρατιωτικού πραξικοπήματος και εμφυλίου
πολέμου.
Μια από τις λεπτομερέστερες
σχετικές μελέτες συντάχθηκε από τον Ερίκ Ντορ (
Eric
Dor), οικονομολόγο της σχολής μάνατζμεντ
IESEG της Λιλ,
στη Γαλλία. Στο «οδηγός χρήσης για την εγκατάλειψη του
ευρώ», ο
Ντορ ξεκινά με το προφανές: πριν την
επιστροφή στη δραχμή θα παγώσουν οι τραπεζικές καταθέσεις.
Προκειμένου να εμποδιστούν οι πανικόβλητοι Έλληνες να
στείλουν τα υπόλοιπα των καταθέσεών τους στο εξωτερικό, θα απαγορευτεί η
εξαγωγή κεφαλαίων.
Καθώς το νέο νόμισμα αναπότρεπτα θα
υποτιμάται, οι λογαριασμοί σε νέες δραχμές θα μείνουν παγωμένες για πολύ
καιρό.
Τα καταστήματα θα υποχρεωθούν να δέχονται
κουπόνια ή υποτιμημένα ευρώ, που θα κυκλοφορούν μόνο στην Ελλάδα, ως
ότου τυπωθεί επαρκής ποσότητα νέων τραπεζογραμματίων, προς αντικατάσταση
των 200 δις ευρώ που υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα σε μετρητά και
καταθέσεις. Εντωμεταξύ η Ελλάδα θα έχει μετατραπεί σε οικονομικό
κράτος-παρία. Οι επισκέπτες θα θεωρούν την Ελλάδα παράδεισο για αγορές,
αλλά για τους Έλληνες τα ταξίδια θα έχουν απαγορευτικό κόστος.
«Ελπίζω να
μη συμβεί αυτό», λέει ο κ.
Ντορ.
«Αλλά καλό είναι να είμαστε προετοιμασμένοι»
Αν υπάρχει κάποιος που είναι
πεπεισμένος πως η Ελλάδα θα εγκαταλείψει το ευρώ, αυτός είναι ο
Τσαρλς Πρόκτορ (
Charles
Proctor),
ένας Βρετανός δικηγόρος που μελέτησε τις νομικές διεργασίες που θα
απαιτήσει η εγκατάλειψη της ευρωζώνης. «
Θεωρώ πως οφείλουμε
να αναγνωρίσουμε πως το κοινό νόμισμα δεν ταιριάζει σε όλες τις
οικονομίες», επισημαίνει ο κ.
Πρόκτορ. «
Και
πως θα χρειαστεί να αποχωρήσουν μερικές οικονομίες από το ευρώ,
προκειμένου να τακτοποιηθούν τα του οίκου του».
Όπως και άλλοι, υπογραμμίζει πως
στις ευρωπαϊκές συνθήκες δεν προβλέπεται αποχώρηση ενός κράτους-μέλους
από την ευρωζώνη, εθελούσιος ή υποχρεωτικός. Αν και υπάρχουν δέκα
κράτη-μέλη της ΕΕ που δε χρησιμοποιούν το ευρώ, τυχόν άτακτη αποχώρηση
της Ελλάδας από την ευρωζώνη κατά πάσα πιθανότητα θα τη συμπαρασύρει σε
αποχώρηση και από την ΕΕ.
Ο κ.
Πρόκτορ
επίσης εξετάζει το ακανθώδες ζήτημα του τι θα συμβεί στα ομόλογα που
έχουν στα χέρια τους οι επενδυτές και διάκεινται από τον εγχώριο νόμο,
όπως συμβαίνει στο 90% των περιπτώσεων. Κατά πάσα πιθανότητα, οι
επενδυτές δεν πρόκειται να αποδεχτούν τα επιτόκια και την ονομαστική
αξία των χρεογράφων σε υποτιμημένες δραχμές, πράγμα που θα οδηγήσει σε
χρεοκοπία.
Αν και αυτό αναμένεται πως θα πλήξει οπωσδήποτε
τις ευρωπαϊκές τράπεζες, αυτή που θα υποφέρει περισσότερο είναι η ίδια η
ΕΚΤ, που κατέχει γύρω στα 60 δις ευρώ σε ελληνικά ομόλογα.
Η Ελλάδα θα αποκλειστεί από κάθε
εξωτερικό δανεισμό, πλην εκείνου της βοήθειας από το «διεθνές νομισματικό ταμείο» (ΔΝΤ).
Στα
θετικά αυτής της εξέλιξης είναι πως η Ελλάδα θα αποκτήσει φθηνό νόμισμα
και θα αποκαταστήσει τον έλεγχο της δημοσιονομικής της πολιτικής,
πράγμα που θα αυξήσει δραστικά τις προοπτικές της να επιστρέψει στην
ανάπτυξη.
Αν και παραμένουν ολιγάριθμοι,
υπάρχουν Έλληνες οικονομολόγοι που υποστηρίζουν την αποχώρηση της
Ελλάδας από το ευρώ, ως το μόνο δρόμο για να κατορθώσει η χώρα να
ισοσκελίσει το εμπορικό της ισοζύγιο πληρωμών. Ο Θεόδωρος Μαριόλης, ένας
οικονομολόγος στο Πάντειο πανεπιστήμιο, σημειώνει πως μια υποτίμηση της
τάξης του 50% (ή και περισσότερο) θα ισοσκέλιζε το εμπορικό ισοζύγιο της
χώρας χωρίς εκτόξευση του πληθωρισμού -κάτι που άλλοι οικονομολόγοι
θεωρούν μάλλον υπεραισιόδοξο.
Είναι εξαιρετικά αμφισβητήσιμο
αν μια παρόμοια εξέλιξη θα βοηθούσε τη χώρα να βελτιώσει μακροπρόθεσμα
την ανταγωνιστικότητά της. Σύμφωνα με τον καθηγητή διεθνούς οικονομίας
στο Χάρβαρντ Χαλ Σκοτ (
Hal
S.
Scott), το μεγαλύτερο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει η Ελλάδα
σε περίπτωση επιστροφής της στο εθνικό της νόμισμα, θα είναι να
πειστούν οι Έλληνες να χρησιμοποιούν την υποτιμημένη νέα δραχμή ή να
διατηρούν τις καταθέσεις τους στο νόμισμα αυτό, από τη στιγμή που το
ευρώ θα εξακολουθήσει να είναι διαθέσιμο και μάλιστα εν αφθονία.
Αυτή η διαρκής πίεση προς την
τιμή της δραχμής θα την οδηγήσει σε ακραία υποτίμηση, αυξάνοντας τις
πιθανότητες υπερπληθωρισμού. «
Η πιο επικίνδυνη πτυχή αυτής
της υπόθεσης είναι το ζήτημα της υποτίμησης», ισχυρίζεται ο κ.
Σκοτ. «
Δε βλέπω πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί
αυτό το πρόβλημα».
(από New York Times/www.ppol.gr.
Ο Landon Thomas είναι οικονομικός συντάκτης των NYT. Το άρθρο συντάχθηκε με τη συμβολή της Νίκης
Κατσαντώνη)