2010-2011: Συμπεράσματα μιας Διετίας Δεινών

Η ολοκλήρωση του 2011 μας επιτρέπει να εξαγάγουμε μερικά βασικά συμπεράσματα για την πορεία της ελληνικής οικονομίας μέχρι σήμερα. Θα κωδικοποιήσουμε παρακάτω τα πιο βασικά:

1. Καταδεικνύεται η σημασία του οικονομικού κλίματος, της «αξιοπιστίας» και της «εμπιστοσύνης». Η μάχη αυτή χάθηκε πολύ νωρίς, όταν ένα ανέτοιμο, απροετοίμαστο και αβαθές οικονομικό επιτελείο δεν μπόρεσε να σταματήσει την πρώτη επίθεση των αγορών. Ήταν Μάρτης του 2010. Από τότε, όποια μέτρα παίρνονταν ήταν πάντα πολύ λίγα, και λαμβάνονταν πολύ αργά. Στην πραγματικότητα σερνόμασταν από τις εξελίξεις.

2. Ο ξένος παράγοντας, η τρόικα και όχι μόνο, ακολούθησε τη μέθοδο της τεχνητής επιδείνωσης της κρίσης, με συνεχείς αρνητικές δηλώσεις και εξόφθαλμες κωλυσιεργίες στην εκταμίευση της έκτης δόσης, το φθινόπωρο του 2011. Ο στόχος φαίνεται να ήταν και να είναι διττός: να απαξιωθεί πλήρως και να καταρρεύσει τελικώς το εγχώριο πολιτικό σύστημα, αναγκαζόμενο να λάβει σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα μέτρα τεράστιων περικοπών σε μισθούς και συντάξεις κ.τ.λ., και να πραγματοποιηθεί –επιτέλους- η πραγματική «εσωτερική υποτίμηση». Η «τρόικα» πέτυχε και στα δύο, αλλά με βαρύτατες απώλειες σε εθνικό εισόδημα. Η πολιτική και οικονομική αποσταθεροποίηση οδήγησε το οικονομικό κλίμα στα τάρταρα και διπλασίασε την ύφεση το 2011.

3. Η κατάσταση αυτή έχει απασφαλίσει το εγχώριο «κουτί της Πανδώρας». Ένας ετερόκλητος συνδυασμός συμφερόντων οργανώνουν πλέον τη φυγή της χώρας από την ευρωπαϊκή οικογένεια... στο πουθενά. Επενδύουν την προσωπική, την εκδοτική, τη συντεχνιακή, την επιχειρηματική τους επιβίωση σε μια εφιαλτική, πυρηνική επιστροφή στο μεγάλο πουθενά της δραχμής. Συχνά με την υποστήριξη απασφαλισμένων «ειδικών δημοσιολόγων» ή και πολιτικών που αναμασούν δημαγωγικές κοινοτοπίες και ύβρεις. Εκπλήσσει πραγματικά ο κυνισμός και η επιτηδειότητα ορισμένων όταν η χώρα βρίσκεται ένα βήμα πριν την άβυσσο.

4. Η παρουσία της «τρόικας» στη χώρα έχει την όψη του Ιανού. Από τη μια, στον τομέα των διαρθρωτικών αλλαγών, όπως για παράδειγμα στην επιτάχυνση απονομής δικαιοσύνης, είναι σχεδόν απόλυτος φορέας εκσυγχρονισμού του συστήματος. Από την άλλη, στη μακροοικονομική πολιτική, ακόμη κι αν δεχτούμε ότι η πραγματική της πρόθεση, δηλαδή η οριζόντια εσωτερική υποτίμηση, έχει αρχίσει επιτέλους να πραγματοποιείται, αυτή έχει ένα μεγάλο αντίτιμο και περιλαμβάνει μια αξιοσημείωτη αντίφαση: η πολιτική αυτή έχει τελικώς επιβάλει το «κούρεμα». Αυτό που ο υπογράφων υποστήριζε ότι έπρεπε να συζητηθεί από την αρχή, ταυτόχρονα με το πρώτο δάνειο, και να πάρει σαφώς ηπιότερη έκταση, έγινε στο τέλος επιβολή εκ των πραγμάτων, με βαρύτατες απώλειες για το τραπεζικό σύστημα, τις οποίες η «τρόικα», από την αρχή μάλιστα, στόχευε να εκμηδενίσει ή και να περιορίσει.

5. Όσο μεγαλύτερες οι περικοπές, από ένα σημείο και μετά -κι έχουμε ξεπεράσει πια το σημείο αυτό– τόσο οι αποκλίσεις των μακροοικονομικών δεικτών της ελληνικής οικονομίας από τις προβλέψεις της «τρόικας» θα εντείνονται. Αυτό φάνηκε καθαρά το 2011, όταν αγρίεψαν πραγματικά τα μέτρα και περιόρισαν σοβαρά το εγχώριο εισόδημα.

6. Η κρίση έχει φέρει στην επιφάνεια τις παλιές γενετικές ασθένειες της ελληνικής οικονομίας. Το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παραμένει πολύ υψηλό παρά την ύφεση, ενώ η καταφυγή στην παραοικονομία παραμένει πάντα το καλύτερο καταφύγιο ανταγωνιστικότητας για πολλές οικονομικές δραστηριότητες. Η φοροδιαφυγή, το κατ' εξοχήν δομικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας, θα μειωθεί μόνον εάν περιοριστεί σοβαρά ο προσωπικός και οικογενειακός χαρακτήρας της οικονομικής δραστηριότητας στην Ελλάδα. Η διαδικασία αυτή έχει ήδη ξεκινήσει.

7. Το ζήτημα των προοδευτικών αλλαγών και μεταρρυθμίσεων είναι πάντα υψηλής προτεραιότητας. Όμως, όπως έχουμε πει από την αρχή αυτής της κρίσης, έτσι όπως ήρθαν τα πράγματα πρώτα έπρεπε να αντιμετωπιστεί η χιονοστιβάδα του χρέους και ταυτόχρονα, ή αμέσως μετά, να περάσουν γρήγορα οι βασικές αλλαγές. Διαφορετικά, καθώς το χρέος επιδεινώνεται, το κατακόρυφα αυξημένο κόστος εξυπηρέτησής του αφαιρεί ρευστότητα από την πραγματική οικονομία, με αποτέλεσμα ούτε να μπορεί να γίνει λόγος για ανάπτυξη ούτε να μπορούν να εξαγοραστούν συναινέσεις για μεταρρυθμίσεις. Παρά τα τεράστια προβλήματα, η χώρα διατηρεί πάντα την ευκαιρία να ξεφύγει από τον θανατηφόρο κλοιό της ύφεσης. Προϋποθέσεις είναι να πετύχει πραγματικά το PSI+ και, ταυτόχρονα το πολιτικό σύστημα να καταφέρει να αξιοποιήσει τη μέχρι στιγμής αξιοσημείωτη ωριμότητα της σιωπηλής μεσαίας τάξης, που υπομένει με ψυχραιμία τους λογαριασμούς της κρίσης που τις αποστέλλονται κατά ριπάς.

(Ο Θοδωρής Πελαγίδης είναι καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο Πειραιώς)