«Το παλιό πεθαίνει και το νέο ακόμα
δεν μπορεί να γεννηθεί: στο
μεσοδιάστημα θα εμφανιστούν ένα σωρό νοσηρά φαινόμενα». Όταν
ήμουν
φοιτητής, τη δεκαετία του 1980, αυτή η αναφορά στα «τετράδια
της φυλακής» του
Ιταλού κομμουνιστή Αντόνιο Γκράμσι (Antonio Gramsci) ήταν μια από τις αγαπημένες των
μαρξιστών. Τότε με
εντυπωσίαζε κυρίως ως πομπώδης ανοητολογία. Αλλά σήμερα, σε μια εποχή
ιδεολογικής σύγχυσης, η παρατήρηση του Γκράμσι
μου
φαίνεται να έχει νόημα.
Οι
παλαιές βεβαιότητες για την αδιατάρακτη προέλαση των αγορών καταρρέουν.
Αλλά καμία νέα θεωρία δεν μπορεί να «ηγεμονεύσει», για να θυμηθούμε το
θεωρητικό σχήμα που έκανε διάσημο τον Γκράμσι.
Υπάρχουν
μολοταύτα ιδεολογίες που φαίνεται να ενισχύονται. Γενικά, οι τέσσερις
δυναμικότερες ιδεολογικές τάσεις που μπορώ να εντοπίσω, είναι: ο
δεξιόστροφος λαϊκισμός, η σοσιαλδημοκρατία (ο κεϊνσιανισμός), η
ελευθεριακή (χαγιεκική),
και η
αντικαπιταλιστική-σοσιαλιστική.
Όλες
αυτές οι τάσεις λειτουργούν ως αντίδραση στις κυρίαρχες ιδέες της
περιόδου 1978-2008. Εκείνη την περίοδο, παρά τις όποιες θεωρητικές
διαφορές μεταξύ Κινέζων κομμουνιστών, Νεοϋορκέζων καπιταλιστών και
Ευρωπαίων μετριοπαθών αριστερών, η ομοφωνία στην επιχειρηματολογία τους
«έβγαζε μάτι». Σε ολόκληρο τον κόσμο,
οι πολιτικοί ηγέτες
χρησιμοποιούσαν την ίδια ρητορική, υπογραμμίζοντας την ανάγκη να
απελευθερωθεί το εμπόριο και να προχωρήσει η παγκοσμιοποίηση. Η
αύξηση των ανισοτήτων ήταν το αναγκαίο τίμημα για την ταχύτερη ανάπτυξη.
Τον τόνο τον είχε θέσει ο Ντενγκ Σιάο Πινγκ (Deng Xiaoping) δηλώνοντας πως «είναι ένδοξο να πλουτίζει
κανείς». Οι Ρόναλντ
Ρέιγκαν (Ronald Reagan) και Μάργκαρετ Θάτσερ
(Margaret Thatcher)
δεν θα μπορούσαν να το έχουν πει καλύτερα.
Αλλά
στην Ευρώπη μετά την κρίση ανεβαίνει
ο δεξιόστροφος λαϊκισμός
(από το «κόμμα
ελευθερίας» στην
Ολλανδία στο «εθνικό
μέτωπο» στη Γαλλία στη «λίγκα του βορρά» στην
Ιταλία). Οι λαϊκιστές
αντιτίθενται στην παγκοσμιοποίηση, στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και τη
μετανάστευση (που όλα υπονομεύουν την ιδέα του έθνους). Η αντίθεση στο
Ισλάμ συνδέει την ευρωπαϊκή λαϊκιστική δεξιά με τμήματα του «κινήματος του
τσαγιού» στις
ΗΠΑ.
Υπάρχουν
αλληλεπικαλύψεις μεταξύ των λαϊκιστών και των ελευθεριακών οπαδών του Χάγιεκ, αλλά οι εμμονές των δύο
κινημάτων είναι εντελώς
διαφορετικές. Στις ΗΠΑ, το ελευθεριακό λάβαρο το κραδαίνει ο αιρετικός
Ρεπουμπλικάνος Ρον Πολ
(Ron
Paul). Στις αναμνήσεις του συγκαταλέγονται κοινά δείπνα με
το Φρίντριχ Χάγιεκ και ακρόαση
εμπνευσμένων φιλιππικών
κατά του σοσιαλισμού από το Λούντβιχ Φον Μίζες
(LudwigvonMises) άλλον έναν οικονομολόγο της αυστριακής σχολής.
Έτσι εξάλλου εξηγείται η
κατά τα άλλα ακατανόητη δήλωση του κ. Πολ
μετά την εσωκομματική
εκλογή στη Αϊόβα:
«αναμένω τη μέρα
που θα μπορούμε να πούμε
πια πως είμαστε όλοι Αυστριακοί!».
Αυτό
που είναι ασυνήθιστο με τους ελευθεριακούς είναι πως ισχυρίζονται πως η
τρέχουσα κρίση δεν οφείλεται σε υπέρμετρο καπιταλισμό, αλλά σε
υπερβολικό κρατικό παρεμβατισμό. Όπως το βλέπει η αυστριακή σχολή, η
κεϊνσιανή «αγωγή» κατά της κρίσης είναι χειρότερη από την ίδια την
αρρώστια.
Ο κ.
Πολ είναι ο αυθεντικότερος
εκφραστής της -πολύ
διαδεδομένης στην αμερικανική δεξιά- πεποίθησης πως οι Ηνωμένες
Πολιτείες έχουν πληγεί από την παντοδυναμία του κράτους. Η επιθυμία να
συρρικνωθεί το κράτος στα επίπεδα που βρισκόταν στο 18ο αιώνα δεν είναι
τόσο διαδεδομένη στην Ευρώπη. Αλλά η υποψία του Πολ πως
οι κεντρικές τράπεζες απειλούν τη νομισματική σταθερότητα, είναι
ιδιαίτερα διαδεδομένη και στη Γερμανία, όπου η ελευθεριακή δεξιά έχει
τρομοκρατηθεί από τις παρεμβάσεις
της «ευρωπαϊκής κεντρικής
τράπεζας» (ΕΚΤ) και τα προγράμματα στήριξης χρεοκοπημένων
κρατών. Κι αυτή η ιδεολογική τάση δεν βρίσκεται αποκλειστικά στη δύση.
Σε ένα πρόσφατο άρθρο
στον «εκόνομιστ»
ο Σάιμον
Κοξ (Simon Cox) έγραψε πως και στην Κίνα, η
αντιπαράθεση για το κατά
πόσο η παρέμβαση του κράτους αποδυναμώνει την ανάπτυξη, οδηγεί σε
αντιπαράθεση τους οπαδούς του Χάγιεκ
στους κεϊνσιανούς.
Στη
δύση, οι κεϊνσιανοί σοσιαλδημοκράτες είναι οι σφοδρότεροι αντίπαλοι των
ιδεών του Χάγιεκ. Η πεποίθησή
τους πως οι κρατικές
δαπάνες είναι αναγκαίες για την αναζωπύρωση της οικονομίας πηγαίνει
χέρι-χέρι με την έκκλησή τους για ένα πιο παρεμβατικό και επεκτατικό
κράτος. Στην Ευρώπη, όπου τα περιθώρια για αύξηση των κρατικών δαπανών
είναι περιορισμένα, οι σοσιαλδημοκράτες πιέζουν για στενότερο έλεγχο των
χρηματοοικονομικών συναλλαγών, αναβίωση της βιομηχανίας και
δυναμικότερη αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων. Την ίδια στιγμή που
οι προσπάθειες να χαρακτηριστεί «σοσιαλιστής» ο Μπάρακ Ομπάμα (BarackObama) μόνο σαν ανοησία μπορούν να
χαρακτηριστούν, θα ήταν
μάλλον δίκαιο να ειπωθεί πως ο Αμερικανός πρόεδρος είναι
σοσιαλδημοκράτης. Χωρίς να απορρίπτει τον καπιταλισμό, θέλει να τον
ελέγξει μέσω ενός πιο δραστήριου κράτους, που να παρέχει ιατροφαρμακευτική
περίθαλψη για όλους
και να επιβάλλει αναδιανεμητική
φορολογία. Το
γεγονός πως οι ανισότητες έχουν αναδειχθεί σε κορυφαίο ζήτημα της
πολιτικής ατζέντας από την Κίνα στη Χιλή και από την Ινδία στην Αίγυπτο,
αναδεικνύει πως έχουμε εδώ άλλη μια τάση που έχει πια πλανητικά
χαρακτηριστικά.
Η
αποτυχία της άκρας αριστεράς να κεφαλαιοποιήσει την κρίση αποδεικνύει
πόσο βαθιά έχει απαξιωθεί ο κομμουνισμός από την κατάρρευση του
σοβιετικού συστήματος. Αλλά η μαζική ανεργία στην Ευρώπημπορεί
να
δημιουργήσει τους όρους για αναβίωση του αντικαπιταλιστικού κινήματος.
Τα δύο ακροαριστερά κόμματα της Ελλάδας, φτάνουν σήμερα στις
δημοσκοπήσεις το 18%. Στις διαφορετικές ομάδες που συναπαρτίζουν το
κίνημα «καταλάβετε
την Ουολ Στριτ»,
συμπεριλαμβάνονται ορισμένοι αυθεντικοί σοσιαλιστές. Στην Κίνα,
αναπτύσσεται μια ισχυρή «νέα αριστερά»
που αναφέρεται στο μαοϊσμό.
Τα
γεγονότα θα δείξουν ποια από τις τάσεις αυτές θα διαμορφώσει περισσότερο
το νέο αιώνα. Τη γνώμη των περισσότερων θα την επηρεάσουν οι συνθήκες
της προσωπικής τους ζωής και η επικαιρότητα.
Υπό
κανονικές συνθήκες, κατά πάσα πιθανότητα θα προσχωρούσα στη
σοσιαλδημοκρατική τάση. Το «κόμμα του τσαγιού» δεν είναι του γούστου μου. Αλλά
πέρασα το περασμένο Σαββατοκύριακο διαβάζοντας στις εφημερίδες τα
εξωφρενικά ποσά που θα χρειαστούν για τη διάσωση τραπεζών και κρατών
στην Ευρώπη. Και μετά γυρνούσα τη σελίδα κι έπεφτα πάνω σε άρθρα που
ζητούσαν περισσότερο προστατευτισμό ή ρύθμιση από την ΕΕ. Προς μεγάλη
μου ανακούφιση, μετά πήγα να δω τη «σιδηρά
κυρία», την νέα ταινία
για τη Μάργκαρετ Θάτσερ. Η όλη
εμπειρία με έκανε να
νιώθω παράξενα Αυστριακός.
(από Financial Times / www.ppol.gr)